حساب ذخیره ارزی قربانی تقدس فریبکارانه تولید شد

رییس صندوق توسعه ملی از تعیین تکلیف ۵.۳ میلیارد دلار از ۷.۱ میلیارد دلار مطالبات معوق این صندوق خبر داد. مهدی غضنفری در جلسه هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، گفت: زمانی که مسوولیت صندوق را عهده گرفتم مطالبات معوق آن حدود 7.1 میلیارد دلار بوده از وقتی که 5.3 میلیارد دلار از آن تعیین تکلیف شده است و 1.8 باقیمانده است که قوی‌ترین و بدهکارترین آن شرکت ملی نفت و وزارت نفت بود. وی افزود: وزارت نفتی‌ها به ما گفتند، بدهی را برای ما به مدت 4 سال استمهال کنید که در جواب اعلام کردیم طرح‌های شما به بهره‌برداری رسیده است از این رو باید وام به صندوق بازگردد و پیرو آن مسائل و مشاجره‌هایی ایجاد شد که این مسائل به گوش مقامات رسید و آنها نیز گفتند که صندوق درست می‌گوید و باید منابع صندوق پس داده شود، بنابراین جلساتی در این باره برگزار و مشخص شد، حدود 3 میلیارد دلار طلب از شرکت ملی نفت بود که به توافق رسیدیم بخشی به صورت سهام و بخشی نیز به صورت وجه نقد بازپرداخت شود.

رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی گفت: اگر پول‌ها بازپرداخت نشود، پول در برخی از طرح‌ها رسوب می‌کند و این مساله مانع رشد اقتصادی است.

وی افزود: در اساسنامه، صندوق توسعه ملی، توسعه‌ای و صیانتی است بنابراین نمی‌توانیم به دولت وام بدهیم و به همین دلیل اجازه رهبری را می‌گیرند.

غضنفری اضافه کرد: صندوق توسعه حدود 145 میلیارد دلار ورودی داشته که حدود نیمی از آن در 10 سال گذشته با مجوز‌های خاص دولت‌ها برداشته شده است و حدود 40 میلیارد دلار به بخش خصوصی و نهاد‌های غیردولتی وام داده شده است. رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی ادامه داد: مقداری همچنان نزد بانک مرکزی ذخیره داریم و به دستور بانک مرکزی 9 میلیارد دلار به ریال تبدیل شد و بابت این دستور 7 میلیارد دلار ضرر کردیم، با این ضرر نرخ بازده صندوق در 10 سال گذشته صفر درصد است. وی گفت: به زودی دوره جدیدی در صندوق آغاز می‌شود و من نیز مانند شما به دنبال بهبود فضای کسب و کار هستم، لذا باید کمک کرد که نگاه به صندوق عوض شود و ما هم می‌خواهیم در راه توسعه کشور به شما کمک کنیم.

رییس صندوق توسعه ملی با اشاره به شکست حساب ذخیره ارزی گفت: کویت قبل از ما این پس انداز ارزی و این صندوق را ایجاد کرد و شکست هم نخورد و الان هم خیلی قدرتمند پیش می‌رود و کشور‌هایی نیز که بعد از ما چنین صندوق‌هایی درست کردند از ما پیشی گرفته‌اند. اما ما که در انتهای دهه 70 و اوایل دهه 80 این صندوق را تشکیل دادیم و شکست خوردیم و کسی نیز با این جمله من اکنون مخالفت نمی‌کند؛ بنابراین باید پرسید چه باید کرد؟

رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی افزود: دو علت اصلی در مورد شکست حساب ذخیره ارزی را ذکر می‌کنم که یکی از اشکالات نگرشی و بینشی است که همه ما چه در گروه حکمرانان کشور و چه در گروه فعالان اقتصادی داشته‌ایم و باز هم ممکن است داشته باشیم. دوم نیز اشکالات کنشی و منشی است.

وی ادامه داد: در مورد اشکالات نگرشی و بینشی گروه اول، چهار مشکل داریم که ممکن است همچنان باشد یا نباشد و یکی اینکه توهمی به نام بی‌کرانگی منابع داریم و فکر می‌کنیم که پول‌هایی که در اختیار دولت و بانک‌هاست یک اقیانوس بوده و پایان ناپذیر است و لذا گرفتن وام مدام انجام می‌شود و همه فکر می‌کنند می‌توان تا بی‌نهایت وام گرفت این در حالی است که اگر کوه دماوند هم باشد و ریزریز از آن پول برداشته شود پایان می‌یابد. غضنفری گفت: ما نیز در مورد صندوق ذخیره ارزی فکر می‌کردیم که چقدر پول در این صندوق داریم و این توهم در مورد بانک‌ها نیز وجود دارد و یکی از دلایلی که در مجلس تسهیلات تکلیفی را برای بانک‌ها گاهی اوقات وضع می‌کنند شاید توهم نامحدود بودن منابع است چراکه وقتی از یک عددی بیشتر شود حس نامحدود بودن داریم در حالی که واقعاً اینطور نیست. وی اضافه کرد: یک بحث نیز که در 40 سال با آن مواجه بودیم تقدس تولید بود. البته تولید محترم و ارزشمند است و برای تولیدکننده نیز باید فرش قرمز پهن کرد، اما هر تولیدی را نمی‌توان به هر قیمت سرپا نگه داشت و ممکن است نتوانیم خیلی از تولید‌ها را حفظ کنیم یا اصلاً شاید نتوان در همه حوزه‌ها تولید کرد و لذا اینکه تولید بسیار مهم است موجب شده در خیلی وقت‌ها بی‌محابا، بخشی از منابع را به پای آن بریزیم و این منابع نیز بازنگردد. حساب ذخیره ارزی قربانی همین تقدس فریبکارانه شد.  غضنفری گفت: وقتی تسهیلات ارزی صندوق از طریق بانک‌ها داده می‌شود آن مراقبتی که بانک‌های عامل از پول خودشان می‌کردند از حساب ذخیره ارزی نمی‌کردند و همین الان نیز صندوق ذخیره ارزی نیز این گرفتاری را دارد. غضنفری ادامه داد: مساله دیگر تجربه اندک حکمرانی است، ما حساب را شکل دادیم، اما هنوز نمی‌دانستیم به عنوان یک حکمران که تفاوت صندوق ریالی و ارزی چیست، ارزی وام دادیم و ریالی گرفتیم و بعد حساب و کتاب کردیم و دیدم که چقدر صندوق کوچک شده است. اگر صندوق ارزی بوده و وام ارزی داده شده باید ارزی گرفته شود لذا این مسائلی که مطرح کردم اشکالات نگرشی و بینشی بود. رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی در ادامه گفت: ، اما بقیه اشکالات که به کنش و منش ما برمی‌گردد یک تله تقسیم‌بندی است؛ مثلاً می‌گویند کسانی که نمی‌توانند ارز بدهند آنها را دسته‌بندی کنیم، ضمن اینکه یک عده هستند که خیلی بیچاره هستند و لذا از آنها ریال دریافت کنیم یک راه کوچک را باز می‌کنند و مثلاً می‌گویند از 10 نفر ریال بگیریم و فقط کافی است که با یک نفر از این 10 نفر موافقت شود و لذا به دنبال آن انبوهی از آدم‌ها می‌آیند پشت این 10 نفر می‌ایستند و این 10 نفر تبدیل به آمبولانس در بزرگراه می‌شوند.

غضنفری افزود: دو تصمیم است که نام آن را اهمال و امهال می‌گذاریم. بالاخره یک دفعه امهال می‌گیرید اشکال ندارد، ما دویست طرح ارزی داشتیم که 400 بار امهال گرفتند، می‌گوئیم که شرایط اقتصادی کشور اینگونه اقتضا می‌کرد. وقتی امهال از یک بار به 7 بار تبدیل می‌شود دیگر نام این امهال نیست و نام آن اهمال است. امهال حد دارد و باید وام را برگرداند، زیرا بالاخره یک نفر دیگر در انتظار دریافت وام است.

وی افزود: صندوق توسعه ملی صندوق ریالی نیست و یک صندوق ارزی است و می‌توانست خارج از کشور باشد مانند بانک توسعه اسلامی یا بانک توسعه آسیایی؛ لذا باید یک تشخص و تمایز برای آن قائل شد و بدانیم که صندوق توسعه ملی، بانک مرکزی نیست. بعضی‌ها می‌گویند دولت بخشنامه دارد که ریال بدهیم و بانک مرکزی به صندوق ارز بدهد. شاید بانک مرکزی بتواند این کار را بکند، ولی صندوق نمی‌تواند این کار را بکند، زیرا صندوق بانک مرکزی نیست و بانک عامل هم نیست. وی ادامه داد: خیلی‌ها به ما می‌گویند که مثلاً برای شهرمان می‌خواهیم مترو بسازیم، ما به آنها می‌گوئیم به ما چه کار دارید، صندوق توسعه ملی محلی برای مراجعه برای وام گرفتن نیست. صندوق بورس و بیمه نیست که بگویند سیل و زلزله آمده و کشاورزان دچار آسیب شده‌اند لذا برای جبران آن از محل صندوق وام بدهید. رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی افزود: ذخایر صندوق هیچگاه نباید به صفر برسد. صندوق توسعه مثل هیچ کدام از نهاد‌های پولی و مالی نیست و فقط مانند خودش است و باید این مساله را جا انداخت. چرا اسم صندوق را بانک نگذاشتند؟ صندوق محلی است که در آن پول‌ها تجمیع می‌شود تا افزایش یابد نه کاهش پیدا کند. صندوق یک بنگاه و یک هلدینگ است که باید منابع آن افزایش یابد.

وی افزود: سوم اینکه، تعالی مستمر، صندوق باید مانند جنگل رشد کند و در دنیا نیز همین طور است و صندوق‌ها رشد می‌کنند و صندوق امارات عددش به یک هزار میلیارد دلار رسید و الان در حال افزایش است. ما یک مبلغی داشتیم و همان را هم به سختی نگه داشتیم. غضنفری با بیان اینکه سهامداران صندوق نسل فعلی و نسل آتی هستند، گفت: معتقدیم همه درآمد‌های نفت باید وارد صندوق شود و حتی انفال نیز باید وارد صندوق شود، صندوق باید سرمایه‌گذاری کند، زیرا درآمد‌های نفت ثروت نیست بلکه درآمد‌های نفت سرمایه است و هیچ کس نباید از سرمایه خود مصرف کند در حالی ما از سرمایه می‌خوریم و هر سال سرمایه را در بودجه می‌گذاریم و آن را به صفر می‌رسانیم. این غلط است و یک‌بار بگوییم غلط است و خودمان را نجات دهیم، درآمد‌های نفت باید وارد صندوق شود، صندوق به عنوان سرمایه و نه ثروت به آن نگاه کند و سرمایه‌گذاری کند و با کمک بخش خصوصی این کار را انجام دهد. وی افزود: کار صندوق بنگاه‌داری نیست و مثلا نباید تبدیل به شستا شود. البته ممکن است شستا هم از خودش دفاع کند و بگوید ما موفق هستیم؛ لذا وقتی ثروت جمع شد ثروت را به بودجه بدهیم یعنی سود عملیات را بودجه دهیم نه خود منابع. این آرمان نهایی ما است و این نقطه تصمیم‌گیری تاریخی است که می‌توانیم پشت آن بایستیم. صندوق، اتاق تسویه یا کلینیک پاک‌سازی اقتصادی نیست، یعنی یک عده‌ای از دولت طلبکارند و پول صندوق را نمی‌دهند. این موضوع به صندوق چه ربطی دارد. صندوق محلی برای سرریز نتایج سیاست‌های نادرست یا تحریم‌ها نیست، ما وام داده‌ایم باید وام را پس گرفت. غضنفری اضافه کرد: باید شجاعت و انضباط مالی داشته باشیم هم در دولت و هم در تسهیلات گیرندگان. بدون انضباط مالی نمی‌توانیم حرکت کنیم همه کشور‌های موفق روی انضباط مالی دولت و فعالان بخش خصوصی تاکید فراوانی داشته و مراقبت کرده‌اند که هر چه سر جای خودش باشد.

وی گفت: صندوق وقتی پولی می‌گیرد و می‌خواهد پس بگیرید به این دلیل است که می‌خواهد به نفر بعدی وام بدهد و این به معنای توسعه است نه اینکه یک پول در دست یکی بماند این دیگر به معنای توسعه نیست. ما می‌گوئیم صندوق توسعه، نه صندوق تولید، یعنی اینکه اگر تولیدکننده‌ای نتوانست پس بدهد آن را بگیرد و به نفر بعدی بدهیم، نه اینکه صبر کنیم مثلا 15 سال تا تولید شکل بگیرد، زیرا با این روش ممکن است تولید شکل بگیرد، اما توسعه شکل نمی‌گیرد.