تشدید نگرانی‌ها از ادامه روند فیلترینگ
با گذشت سه هفته از فیلتر شدن اینستاگرام و واتس‌اپ و اختلال گسترده اینترنت کشور، کسب‌وکارهای بسیاری متحمل ضررهای سنگینی شده‌اند و در هراسی طولانی از فیلتر ماندن اینستاگرام به سر می‌برند. شبکه اجتماعی‌ای که بنابر تخمین‌ها، حجمی ۴۰ هزار میلیارد تومانی از اقتصاد کشور را به خود اختصاص داده است. حال در این شرایط، موضع‌گیری‌های مقام‌های دولتی احتمال فیلتر ماندن واتس‌اپ و اینستاگرام را تقویت کرده است. سخنگوی دولت با بیان اینکه دولت مدافع فعالیت مولد و پایدار در فضای مجازی است، اعلام کرد قطعا دولت از هر شبکه اجتماعی و پلتفرمی که قواعد و قوانین جهانی و کشور را رعایت کند حمایت می‌کند و از فعالیت آن استقبال می‌کند.
سخنگوی دولت، علی بهادری جهرمی روز گذشته از «استانداردهای دوگانه اینستاگرام» انتقاد کرد و گفت: دولت نمی‌خواهد اقدامات خلاف قانون دیگران باعث ضرر کسب‌وکارهای ایرانی شود. وزیر ارتباطات نیز پیش از این در مورد رفع فیلتر اینستاگرام گفته بود: «هنوز زود است برای اینکه این قضاوت را داشته باشیم. بستگی به رفتار خود اینستاگرام دارد و تصمیم مراجع امنیتی کشور و مرجع فیلترینگ که کمیته تعیین مصادیق است.» بهادری جهرمی در نشست خبری خود گفت: دولت طرفدار و مدافع تامین شرایط لازم برای فعالیت مولد و پایدار و پویا در حوزه فضای مجازی چه در حوزه‌های عمومی و چه در حوزه کسب‌وکارها است. مکلف است زیرساخت‌های لازم را در این زمینه فعال کند و از ترویج کسب‌وکارها در این حوزه حمایت کند. او به کارگروه اقتصاد دیجیتال نیز اشاره کرد و گفت: در این کارگروهی با تفویض اختیارات هیات وزیران به منظور حمایت از کسب‌وکارهای دیجیتال تشکیل شد و مصوباتی هم داشت و کارویژه اصلی آن هم همین است که مثلا اقدامات خلاف قانون و قاعده و آشوب‌آفرینی‌ها باعث نشود به کسب‌وکارها ضرر وارد شود. سخنگوی دولت اینستاگرام را نیز هدف قرار داد و بیان کرد: متاسفانه با استانداردهای کاملا دوگانه مواجه هستیم. شما اگر در اینستاگرام تصویر سردار سلیمانی، نماد مقاومت و مقابله با تروریسم جهانی را منتشر کنید به بهانه‌های واهی که این تصویر مروج خشونت است حذف می‌شود و خیلی اوقات صفحه حذف می‌شود. او ادامه داد: همزمان در این ایام تصاویر آموزش خشونت، آموزش تروریسم، سوءاستفاده از کودکان، تصویری که گلوی یک نیروی مدافع امنیت در آن بریده می‌شود مروج خشونت تلقی نمی‌شود. کاری به قوانین بین‌المللی و داخلی ایران ندارم، حتی قواعد داخلی خود پلتفرم رعایت نمی‌شود. باید تدابیری اندیشیده شود تا مدیران این پلتفرم‌ها خودشان را به قواعد حقوقی ملزم بدانند. سخنگوی دولت همچنین گفت: قطعا دولت از هر شبکه اجتماعی و پلتفرمی که قواعد و قوانین جهانی و کشور را رعایت کند حمایت می‌کند و از فعالیت آن استقبال می‌کند. او در انتها افزود: دولت با جدیت مسیر در اختیار قرار دادن شرایط مناسب برای کسب‌وکارها به شیوه‌ای که امکان فعالیت پایدار را داشته باشند و آشوب‌آفرینی و اقدامات خلاف قانون دیگران باعث ضرر آنها نشود را با جدیت پیگیری خواهد کرد.
افزایش ۳۰ درصدی رواج فیلترشکن
اما انتشار اولین گزارش داخلی برآورد از شرایط فعلی اینترنت ایران از سوی شرکت ابر دراک، نشان می‌دهد از تاریخ چهاردهم مهرماه روند فیلترینگ در ایران به صورت فزاینده‌ای رو به گسترش گذاشته است. پیوست نوشت که پلتفرم واتس‌اپ و اینستاگرام از ساعت ۱۲ روز جمعه ۱ مهر تا تاریخ ۱۷ مهر، به مدت ۱۷ روز و ۲۰ ساعت از دسترس خارج بوده‌اند و جالب است که واتس‌اپ به مدت ۴ دقیقه و اینستاگرام به مدت ۱۶ دقیقه فرصت تنفس دوباره در ایران داشته‌اند. در این مدت هم مکانیزم فیلترینگ لحظاتی از کار افتاده است: وصل شدن‌های مقطعی هم احتمالاً به دلیل تغییر مسیرهای ایجاد شده در شرکت ارتباطات زیرساخت و تامین‌کنندگان اینترنت و به صورت مقطعی انجام شده است. در همین گزارش توضیح داده شده که چگونه از یکم مهرماه ناگهان مسیرهای دسترسی به اینستاگرام و واتس‌اپ دستخوش اختلال شده است و سپس قطع شده و در عین حال چگونه حلقه محاصره فیلترشکن‌ها تنگ‌تر شده و در حال حاضر درصد قابل توجهی از سرویس‌های خارج از دسترس کاربران ایرانی در شبکه همراه یا ثابت با روش قطع ارتباط مسیر در تمامی مسیرهای بین‌الملل از دسترس خارج است. طبق این گزارش برآورد می‌شود حداقل ۳۰ درصد میزان استفاده کاربران به ناچار زیاد شده است. تعداد کاربران غیر ایرانی که از وب‌سایت‌های بر بستر ابر دِراک بازدید کرده‌اند، بعد از تاریخ ۱ مهر ماه حدوداً ۳۰ درصد افزایش داشته است. این افراد اغلب کسانی هستند که برای بازدید از وب‌سایت‌ها یا پلتفرم‌های فیلتر شده از VPN استفاده می‌کنند که با توجه به همین موضوع احتمال دارد در زمان بازدید از وب‌سایت‌های ایرانی هم از VPN استفاده کرده‌اند. در ایران روش‌های فیلترینگ رایجی که به‌طور معمول استفاده می‌شود روش‌هایی مانند DNS Spoofing و همچنین خروج از دسترسی از طریق قطع یا کند کردن پروتکل‌های امن مانند TLS هستند اما گزارش ابر دراک نشان می‌دهد این‌بار به نظر می‌رسد در مورد سرویس‌هایی که در چند هفته گذشته از دسترس خارج شده‌اند روش سیاهچاله یا همان BlackHole مورد استفاده قرار گرفته که این روش خودش عامل ایجاد مشکل برای کاربران سایر سرویس‌ها به صورت مقطعی نیز شده است. حتی رفتار کاربران ایرانی هم در اثر موج گسترده اختلالات به نحو گسترده دستخوش تغییر شده است برای مثال وقتی دیوارهای فیلترینگ در ساعت چهار عصر بالا می‌رود ساعت اوج مصرف کاربران ایرانی از هفت عصر به حوالی هفت صبح تغییر پیدا کرده است.
امکان استفاده از گوگل ادز وجود ندارد
در عین حال سیاست جدید گوگل برای هدایت لینک‌های تبلیغاتی سرویس گوگل ادز به تارنمایی که سال‌ها پیش در ایران فیلتر شده، کسب‌وکارهای ایرانی را به دردسر انداخته است. در روزهایی که با محدودیت‌های اینترنت، بنگاه‌های اقتصادی با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند، یک تغییر در گوگل باعث شده تا فروش و بازاریابی کسب‌وکارهای ایرانی با چالشی جدی مواجه شود. گوگل‌ادز یک بستر تبلیغاتی در موتور جست‌وجوی گوگل است که کسب‌وکارها می‌توانند برای معرفی خود به مشتریان از آن استفاده کنند. اگرچه ساخت پنل در گوگل ادز برای ایرانی‌ها تحریم بوده اما امکان استفاده از سرویس تبلیغات گوگل برای کسب‌وکارهای ایرانی فراهم است. در این نوع همکاری، اگر کاربر کلمات مرتبط با حوزه فعالیت کسب‌وکار تبلیغ‌دهنده را در گوگل جست‌وجو کند، وبسایت تبلیغ‌کننده با برچسب Ad و در ابتدای نتایج جست‌وجو نمایش داده می‌شود. به ازای هر کلیک نیز تبلیغ‌کننده بایستی مبلغی را به گوگل پرداخت کند. اما از ابتدای هفته این سرویس در ایران مختل شده و کسب‌وکارها را پس از فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ، با دردسری جدید مواجه کرده است. در برخی ISPها به هیچ عنوان تبلیغات گوگل نمایش داده نمی‌شوند، در برخی دیگر نیز با وجود نمایش تبلیغ، امکان ورود به سایت وجود ندارد. یعنی کاربر با کلیک روی لینک تبلیغ، وارد سایت مقصد نمی‌شود. موضوعی که ضمن آسیب به درآمد و بازاریابی بنگاه‌های اقتصادی، آنها را نسبت به پرداخت هزینه تبلیغات بدون بازده نگران کرده است. در این خصوص امیر آذری که در حوزه تبلیغات در گوگل فعالیت می‌کند، درباره اینکه آیا مشکل پیش آمده برای سرویس گوگل ادز از جنس اختلال است یا فیلتر، گفت: «از روز یکشنبه تمامی لینک‌های گوگل ادز با تمامی آی‌پی‌ها برای تِرک شدن به لینک googleadservices.com هدایت می‌شوند، لینکی که نه به تازگی بلکه چندین سال است که فیلتر است. در واقع تا پیش از این، 90 درصد از لینک‌های گوگل ادز به دامنه اصلی گوگل و تنها 10 درصد به googleadservices ری‌دایرکت می‌شدند و به همین علت آن تعداد محدود به چشم مشتریان نمی‌آمد. اما اکنون با این تغییر و فیلتر تارنمای یاد شده، تبلیغات در صفحه اول گوگل نمایش داده شده اما کاربران نمی‌توانندپس از کلیک به سایت مورد نظر منتقل شوند از همین رو نرخ کلیک کاهش یافته است.» با توجه به سیستم درآمدزایی گوگل از هر کلیک روی لینک آیا کسب‌وکارها بایستی بابت این تبلیغات ناموفق، هزینه‌ای پرداخت کنند؟ مدیرعامل شرکت افراک در پاسخ به این سوال دیجیاتو گفت با توجه اینکه پس از کلیک کاربر، تقاضا به سرور نمی‌رسد، پولی هم از حساب تبلیغ‌دهنده کسر نمی‌شود چرا که اصلا کلیکی شمرده نمی‌شود. او همچنین با بیان اینکه شاید یک‌سری کسب‌وکارهای خدماتی با درج شماره تلفن در متای گوگل بتوانند تا حدودی مشکل اخیر را پوشش دهند گفت که به صورت کلی مشکل پیش آمده به حجم تبلیغات و بازدهی‌ها لطمه وارد می‌کند.
