ورد و جادوی اقتصادی نداریم

رییس صندوق توسعه ملی گفت: برای نجات اقتصاد هیچ ورد و جادو یا عجی‌مجی لاترجی‌ای وجود ندارد بلکه باید با ممارست و سعی علمی و استفاده از تجربیات سایر کشورها به راه‌حل‌ها رسید. مهدی غضنفری در نشست گفت‌وگوهای راهبردی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که با حضور روسا و اندیشکده‌های این مرکز برگزار شد، موضوع صحبت‌هایش را به تبیین نظریه تباهندگی- بالندگی که چند سال پیش در محافل علمی مطرح کرد، اختصاص داد و با بیان تفاوت این نظریه با نظریه نفرین منابع به تشریح چگونگی استفاده از نظریه تباهندگی - بالندگی در صندوق توسعه ملی پرداخت. اساتید مرکز الگوی پیشرفت هم با طرح سوالات و ابهامات مختلف خواستار پاسخگویی غضنفری شدند. غضنفری در ابتدای سخنانش به تبیین مفهوم نظریه نفرین منابع پرداخت و گفت: براساس نظریات برخی محققان علم توسعه، علت ناموفق بودن کشورهای دارای منابع خدادادی وجود انبوه و سرشار این موهبت‌های الهی است اما مخالفان معتقدند نحوه استفاده از منابع، علت توسعه نیافتگی و عدم رشد اقتصادی کشورهای دارای منابع طبیعی است. رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی ادامه داد: در ایران هم برخی اندیشمندان به نظریه نفرین منابع پرداخته و آن را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده‌اند. برخی معتقدند اثر این پدیده در کشورهای پیشرفته رد نشده اما شیوه حکمرانی در این کشورها مانع از ظهور آن شده است. در مقابل دسته دیگر معتقدند وفور منابع خدادادی در کشورهای توسعه نیافته موجب بی‌توجهی این کشورها به نقش نیروی انسانی و دانش بشری به ویژه در حوزه سازمانی و فناوری است. دسته سوم صاحبنظران نیز بر این باورند که وفور منابع زیرزمینی سبب لطمه به فقرا، کاهش نرخ رشد و بیماری هلندی بوده است. غضنفری ادامه داد: به نظر بنده وجود منابع طبیعی و آسیب‌های ناشی از آن دلیل کافی برای پذیرش نظریه نفرین منابع نیست بلکه شیوه حکمرانی بر منابع و استفاده یا عدم استفاده از دانش‌های مختلف در حوزه حکمرانی است که موجب کارآمدی یا ناکارآمدی نظام تخصیص منابع می‌شود. به اعتقاد رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی، زیاده روی در مصرف، کم توجهی در هدایت منابع و فقدان هوشمندی در نظارت از مهم‌ترین دلایلی است که در دولت‌های پس از انقلاب مورد بی‌توجهی قرار داشته است. وی با ارایه استدلال فوق به این جمع‌بندی رسیده است که شاید نظریه دقیق‌تری برای توجیه و تبیین چنین وضعیتی نیاز باشد. غضنفری با ترکیب سر واژه‌های «تبذیر در به کارگیری و اهمال در هدایت و نظارت بر دارایی‌های هدف یا همگانی» به واژه «تباهنده» رسیده و براساس مفاهیم موجود در این عبارت، «نظریه تباهندگی» را به جامعه دانشگاهی کشور ارایه کرده است تا بتواند به صورت کاربردی‌تری مفاهیم مدنظرش در حوزه اقتصاد را تبیین کند. البته او در تکمیل این نظریه، جفت مکمل آن را هم یافته که بالندگی نام دارد و اخیرا آن را «نظریه تباهندگی- بالندگی» می‌گوید. وی با ذکر مثالی به آسیب‌شناسی از وضعیت جاری اجرای پروژه‌ها پرداخت و گفت: متاسفانه در کشور ما از دیر باز، زمان اجرای پروژه‌ها بسیار طولانی شده است البته این وضعیت بیشتر متوجه پروژه‌ها و طرح‌های دولتی است ولی هم اینک در بخش‌های غیردولتی هم با پدیده طولانی شدن زمان پروژه‌ها مواجهیم و این وضعیت مختص این دولت و آن دولت نیست. در همه حوزه‌ها از جمله آموزش، سیاست، اقتصاد، اجتماع، فرهنگ، امنیت یا در سطح پایین‌تر مثل تولید، تجارت، سلامت، کشاورزی، مدیریت آب و خاک، نیرو و انرژی و همه ابعاد و جوانب زندگی روزمره ممکن است ما شاهد فرآیندهای تباهنده یا بالنده باشیم. از نظر غضنفری هر فرآیندی که ارزش خروجی آن از ارزش نهادهای ورودی آن کمتر یا مساوی باشد فرآیند تباهنده است و هر قدر ارزش خروجی از ارزش ورودی بیشتر باشد سهم بالندگی بیشتر می‌شود. رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی در بخش دیگری از سخنانش ضمن تشریح مفاهیم «چرخه‌های تباهنده» و «قطارهای تباهنده» گفت: متاسفانه فرآیندهای تباهنده با دیگر فرآیندها مجتمع شده و یک حلقه منفی تباهندگی شکل می‌دهند. همچنین این چرخه‌ها در مسیر کار به یکدیگر متصل شده و قطارهای تباهنده را شکل می‌دهند. وی، قطارهای تباهنده را بدتر از چرخه‌های تباهنده دانست و افزود: وقتی تباهندگی از یک حوزه فراتر می‌رود و چند حوزه کاری را در بر می‌گیرد با وضعیتی گسترده‌تر از چرخه‌های تباهنده روبرو هستیم که اصطلاحا قطارهای تباهنده نامیده می‌شود. غضنفری ادامه داد: برای وضعیت‌های مطلوب که در آن انضباط مدیریتی و مالی و جلوگیری از تبذیر اموال و دارایی‌ها وجود دارد هم واژه مناسبی وجود دارد که از سر واژه عبارت «بهینه‌سازی ارزش و لزوم نظارت بر دارایی‌های هدف یا همگانی» شکل گرفته و واژه «بالنده» نام دارد. «بالندگی» در مقابل تباهندگی است و به این معناست که فرآیندهای مورد نظر ارزش افزوده ایجاد کرده و مثبت هستند یعنی ارزش محصول که ممکن یک خدمت، کالا، یا هر نیاز پاسخ گرفته بشری باشد از ارزش نهاده‌ها که ممکن است مواد اولیه، نیروی انسانی یا هر آورده ارزشمند بشری باشد، بیشتر است البته برای دستیابی به چنین هدفی و استمرار آن نیاز به نظارت دقیق و گسترده وجود دارد.رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی هشدار داد: وقتی سازمانی ناکارآمد باشد و نظارت بر فرآیند کاری سازمان کنار گذاشته می‌شود، شاهد نابسامانی در کارها خواهیم بود و به دلیل تغییرات مکرر در مدیریت و شیوه کارها سازمان‌های دولتی از دیرباز در این سازمان‌ها تباهندگی، بالاست. به گفته رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی، وجود تغییرات مکرر در نرخ رشد اقتصادی و بیکاری یا پایین بودن ارزش صادرات معمولا در کشورهایی رخ می‌دهد که فرآیندهای تباهنده به صُور مختلف حضور دارند.