دیوار کوتاه کاربران پلتفرم‌های جهانی

پس از شروع اعتراضات از روزهای پایانی شهریور و اختلال در اینترنت به خصوص اینترنت همراه و همچنین فیلتر شبکه‌های اجتماعی واتس‌اپ و اینستاگرام بسیاری از کسب‌و‌کارهای اینترنتی با خسارت زیادی مواجه شدند به‌گونه‌ای که کسب‌و‌کارهایی که روی اینستاگرام فعال بودند تقریبا به صورت کامل درآمد خود را از دست دادند و حتی کسب‌و‌کارهای دیجیتالی که روی بستر اینترنت نیز فعالیت می‌کردند با اختلال در ارتباط با مشتریان و در نهایت کاهش فروششان مواجه شدند؛ حال دولت می‌گوید که در نظر دارد این خسارت را به‌گونه‌ای جبران کند، در عین حال مدیرعامل شرکت ملی پست با اشاره به دردسر فیلترینگ اینستاگرام برای کسب‌وکارها اعتقاد دارد اشتباه از سوی مردم بوده و نباید از ابتدا از ابزاری همچون اینستاگرام استفاده می‌کردند و باید به هشدار مسوولان برای کوچ به پلتفرم‌های داخلی توجه می‌کردند.

در شرایطی که کسب‌و‌کارهای اینترنتی طی مدت اخیر تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، وزارتخانه‌های صمت، ارتباطات و اقتصاد در حال تدوین دستورالعمل مشترکی برای تشویق و حمایت از کسب‌وکارهایی هستند که فعالیت خود را روی پلتفرم‌های داخلی منتقل یا ایجاد می‌کنند. این سه وزارتخانه می‌خواهند با تدوین این دستورالعمل با پیشنهاد مشوق‌هایی کسب‌وکارها را مجاب به استفاده از پلتفرم‌های داخلی کنند. به نظر می‌رسد در این طرح پیشنهادهایی نیز به کسب‌وکارها ارایه می‌شود. در این دستورالعمل هیچ الزامی برای کسب‌وکارها به استفاده از پلتفرم‌های داخلی ایجاد نخواهد شد و فقط با استفاده از مشوق‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی یا امکان استفاده از پارک‌های فناوری و وام‌های کوتاه‌مدت این کسب‌وکارها را به سمت استفاده از پلتفرم‌های داخلی سوق خواهند داد. در این دستورالعمل همچنین مکانیزم‌های جبرانی برای خسارت‌های وارد شده به کسب‌وکارهای آسیب دیده از اعتراضات اخیر و همچنین اختلال در اینترنت پیش‌بینی شده است. 

    پیام‌رسان‌های بومی چند کاربر دارند؟

در شرایطی دولت می‌خواهد کسب‌وکارها را به سمت استفاده از پلتفرم‌های داخلی هدایت کند که یکی از مشکلات اصلی پلتفرم‌های داخلی محدودیت استفاده کاربران از آن پلتفرم‌هاست. در شرایطی که اینستاگرام صرف نظر از بازار جهانی که در اختیار بازدیدکنندگانش قرار می‌دهد به صورت بالفعل ۴۰ میلیون کاربر ایرانی را به سمت خود جذب کرده، این در حالی است که هیچکدام از پلتفرم‌های داخلی تاکنون نتوانسته‌اند این تعداد کاربر را به سمت خود هدایت کنند. از سویی هیچکدام از پلتفرم‌ها زیرساخت فنی لازم برای پذیرش این تعداد کاربر را ندارند. شاید برنامه دولت تعدد پلتفرم‌های داخلی و انتخاب کسب‌وکارها از هر کدام از پلتفرم‌هاست همین امر نیز موجب می‌شود تا کاربران بین پلتفرم‌های مختلف پخش شوند و جذابیت استفاده از پلتفرم داخلی کاهش یابد. در دوره‌ای در دهه ۱۳۸۰، ایمیل‌های ملی را مطرح کردند و هر فرد برای افتتاح حساب، با بخشی به اسم ایمیل ایرانی مواجه بود که افراد باید سرویس‌های ایمیلی ایران که چاپار و میهن‌میل بود، را وارد می‌کردند، اما همان زمان هم این طرح شکست خورد. پس از آن در دوره‌ای موضوع سیستم عامل بومی مطرح شد که برای آن هم هزینه کردیم و لینوکس ملی را راه انداختیم که برای راه‌اندازی آن تسهیلات ۱۰ میلیاردی گرفتند که آن زمان هم عدد بزرگی بود، حتی اعلام شد که در ادارات دولتی نباید سیستم عامل خارجی استفاده شود و افراد باید از سیستم عامل ملی استفاده کنند، اما این طرح هم خروجی نداشت و شکست خورد. حتی دوره محمدجواد آذری جهرمی -وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات- بحث اندروید ملی را مطرح کردند و گفتند ما نباید از اندرویدی که ابزارهای خارجی مانند گوگل‌پلی روی آن نصب است، استفاده کنیم. اما این طرح هم در سکوت خبری شکست خورد. بنابراین در دوره‌های مختلف، تلاش برای بومی‌سازی ابزارهای حوزه ارتباطات، صورت گرفته است. در حال حاضر ما پیام‌رسان‌هایی داریم، که همه جوره از آنها حمایت کردیم، دولت به این پیام‌رسان‌ها وام‌های پنج میلیاردی داده و زیرساخت تعلق گرفته است. بانک‌ ملی کاربران را وادار کرده که برای دریافت تراکنش‌های کمتر از ۳۰ هزار تومان، باید پیام‌رسان بله را نصب کنند، یا در دوره‌ای دانشگاه آزاد دانشجویانش را مجبور کرد برای انتخاب واحد،پلتفرم داخلی دیگری را نصب کنند، 

    کاهش یک سومی درآمدهای پست و واکنش مدیرعامل این شرکت

در این میان و براساس آمارهای اعلام شده از سوی شرکت ملی پست، پس از فیلتر اینستاگرام، درآمدهای این شرکت با کاهش یک سومی رو به رو شده است. اما محمود لیایی، معاون وزیر ارتباطات اخیرا در همایش روز ملی تجارت الکترونیک به فیلتر اینستاگرام اشاره کرد و گفت: «چند سالی است مسوولان تأکید می‌کنند که کسب‌وکارها به‌جای استفاده از ابزاری خارجی نظیر اینستاگرام از پلتفرم‌های رسمی که حاکمیت آماده کرده استفاده کنند و آنجا را رونق دهند. متأسفانه مردم عادی به این صحبت‌ها توجهی نداشتند و کسب‌وکار خود را در پلتفرم‌های حاکمیتی توسعه ندادند. الان به دلیل شرایط کشور اینستاگرام فیلتر شده و همه مردم نمی‌توانند دسترسی داشته باشند. اگر اینستاگرام خودش ایرانی‌ها را محدود می‌کرد چه جوابی می‌خواستند بدهند؟» او عملا با انتقاد از اینکه نوک تیز پیکان انتقادات به سمت مسوولان است، باور دارد مشکل ایجاد شده برای کسب‌وکارها به دلیل بی‌توجهی آنها به صحبت‌های مسوولان درخصوص استفاده از پلتفرم‌های داخلی است. لیایی همچنین به انتقاد کسب‌وکارهای روستایی از فیلتر اینستاگرام اشاره کرده و گفت: «متوجه شدم که حتی در مناطق روستایی فروش محصولات از طریق اینستاگرام صورت می‌گرفته است. در حین بازدید مردم با دیدن من نسبت به شرایط اینترنت و فیلترینگ اینستاگرام ابراز شکایت کردند که من به آنها گفتم شما خودتان از قبل به این فکر بودید که احیاناً اگر روزی اینستاگرام بسته شود چه اتفاقی می‌افتد؟ خودتان باید به فکر می‌بودید و از ابتدا از ابزاری نظیر اینستاگرام استفاده نمی‌کردید.» معاون وزیر ارتباطات در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر ظرفیت استفاده از پلتفرم‌های داخلی وجود دارد یا خیر، اظهار داشت: «بله. ظرفیت انتقال همه کسب‌وکارها به پلتفرم‌های داخلی وجود دارد و اصلا فلسفه وجودی شبکه ملی اطلاعات، رفع نیازهای داخلی تجارت الکترونیک و پرداختن به همین موضوعات است.»

    خسارت وارده به کسب‌وکارها  چقدر است؟

بر اساس اطلاعاتی که در پایگاه سامانه نظام صنفی رایانه‌ای کشور منتشر شده است و به گفته محسن عامری - دبیر شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی اتاق بازرگانی - حجم بازار اینستاگرام ۴۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود و دو میلیون و ۴۰۰ هزار کسب‌وکار در این شبکه حضور دارند. همچنین وبسایت جهانی «نت بلاکس» مدعی شد که قطعی اینترنت در ایران ساعتی ۱.۵ میلیون دلار معادل ۴۵ میلیارد تومان زیان اقتصادی به ایران وارد می‌کند که این یعنی روزانه هزار میلیارد تومان به کسب‌و‌کارهای اینترنتی و اقتصاد کشورمان خسارت وارد می‌شود. البته فعالیت نت‌بلاکس مربوط به وضعیت اینترنت در کشورهاست و مبنای محاسبه بازار اقتصادی در این آمار نامشخص است. گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران از تاثیر محدودیت‌ها و قطع اینترنت بر کسب‌وکارها نشان می‌دهد تا ۱۷ مهرماه، بیش از ۴۱ درصد شرکت‌ها ۲۵ تا ۵۰ درصد درآمد خود را در این مدت از دست داده‌اند و حدود ۴۷ درصد هم بیشتر از ۵۰ درصد کاهش فروش داشته‌اند.

    وعده خاندوزی برای جبران خسارت‌  کسب‌و‌کارهای اینترنتی

 در این میان، باتوجه به اینکه کسب‌و‌کارهای اینترنتی طی مدت اخیر تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، وزیر اقتصاد از آمادگی این وزارتخانه برای حمایت از این بخش خبر داد و اعلام کرده که به زودی بسته حمایتی در این راستا نهایی می‌شود. یازدهم مهرماه بود که سید احسان خاندوزی به لطمه‌ای که به کسب‌وکارهای اینترنتی وارد شده است، اشاره کرد و گفت که «وزارت اقتصاد از همه ابزارهای خود برای ترمیم خسارت به کسب‌و‌کارها استفاده می‌کند و همه باید برای ترمیم لطمه‌هایی که در روزهای گذشته به کسب‌و‌کارهای حقیقی و مجازی وارد شده تلاش کنیم. دولت هم اهتمام دارد با ابزارهایی که در اختیار دارد برای جبران این خسارت‌های وارده به مردم اقدام کند.» به گفته وزیر اقتصاد، در این زمینه با وزیر ارتباطات گفت‌وگو و از سوی وزارت اقتصاد اعلام آمادگی شده که از ابزارهایی چون مشوق‌های مالیاتی برای ترمیم این آسیب‌ها استفاده شود. خاندوزی همچنین اواسط هفته قبل مجددا به این موضوع اشاره و تاکید کرد که نگران معیشت مردم، اقتصاد، امنیت سرمایه‌گذاری و کسب‌و‌کارها هستیم، چراکه لطماتی که متأسفانه وارد شد و آشوبگرانی که هم در فضای مجازی و هم واقعی این لطمه را زدند، هر دو قسم از کسب‌و‌کارها آسیب دیدند. بر این اساس بسته‌ای آماده و ویرایش اولیه آن انجام شده و به چند وزارتخانه و دستگاه دولتی نیز ارسال شده است تا نظر تکمیلی گرفته شود. طبق آنچه وزیر اعلام کرده این بسته حمایتی ظرف چند روز آینده نهایی و رسما اعلام می‌شود. همچنین مسوولان بیمه نیز اعلام کرده‌اند که کسب‌و‌کارهای اینترنتی که بیمه بوده‌اند در صورت خسارت، تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. پیش‌بینی می‌شود در این دستورالعمل گزینه‌های پیشنهادی پلتفرم‌های داخلی برای استفاده کسب‌وکارها معرفی شود. این در حالی است که پلتفرم‌های داخلی بارها اعلام کرده‌اند فیلتر پلتفرم‌ها و بسترهای خارجی راه مناسبی برای حمایت از پلتفرم‌های داخلی نیست و این راهکار موجب می‌شود تا خسارت بیشتری به این پلتفرم‌ها وارد شود اکثر سرمایه‌گذاران پلتفرم‌های داخلی ترجیح می‌دهند در فضای آزاد و با مزیت‌های رقابتی داخلی با پلتفرم‌های خارجی رقابت کنند.