زمانی برای عبور از نسخه کره‌ای

 «همانطور که برای کنترل بازار سکه اقداماتی انجام شد برای کنترل بازار ارز نیز طی روزهای آینده بسته و ابزار جدیدی اعلام می‌شود. آزادسازی ارزهای بلوکه شده در کره در حال انجام است به محض وصول منابع جزییات اعلام می‌شود.» این بخشی از صحبت‌های روز گذشته علی صالح‌آبادی - رییس کل بانک مرکزی-  است. صحبت‌هایی که به‌طور خاص به آینده بازار ارز می‌پردازد اما همزمان دو راهکار مختلف دارد. نخست آنکه بانک مرکزی بنا دارد با ارایه یک بسته جدید ارزی، شرایط بازار را به آرامشی نسبی باز گرداند اما از طرف دیگر وعده داده شده که پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی آزاد شده و به زودی اعلام وصول می‌شود. هرچند تا زمانی که جزییاتی از خبرهای اعلامی صالح آبادی منتشر نشود، نمی‌توان به ارزیابی آنها پرداخت اما آنچه که مشخص است، تکراری بودن هر دو وعده ارایه شده از سوی رییس کل بانک مرکزی است. نگاهی به نحوه مدیریت بازار ارز در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در تمامی دولت‌ها، مدیریت بازاری بوده که در بهترین حالت، تنها بخشی از آن در داخل کشور تعیین می‌شود. نحوه تعامل ایران با اقتصاد جهانی، میزان دسترسی به منابع درآمدی ارزی و چگونگی صادرات نفتی و غیرنفتی کشور و البته نحوه وصول درآمد حاصل از آن بخشی از پازل تعیین نرخ ارز در اقتصاد ایران به حساب می‌آید. به این موضوع باید جنبه مهم روانی بازار را نیز اضافه کرد.  تلاطم‌هایی که در سال‌های گذشته اقتصاد ایران را تکان داده، هر بار بر روی بازارهای مختلف نیز تاثیر گذاشته‌اند اما در این میان، حساس‌ترین بازار نسبت به این تغییرات بازار ارز بوده است. نگاهی به اتفاقات رخ داده تنها در چهار سال گذشته به خوبی این موضوع را نشان می‌دهد. از نیمه دوم سال 96 و همزمان با روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید و تهدیدهای مکرر او درباره خروج از برجام، در نخستین گام خود را بازار ارز نشان داد. نرخ ارز که در سال‌های ابتدایی دولت روحانی، همواره بین سه تا چهار هزار تومان باقی مانده بود، ناگهان روند صعودی گرفت و کار را به جایی رساند که دولت در بهار 97، طرح ارز دولتی 4200 تومانی را نهایی کند، طرحی که نه تنها به اهداف کلان خود نرسید که حتی نتوانست در مقابل تغییر نرخ ارز بازار آزاد نیز مقاومت کند تا جایی دلار در مدتی کوتاه به بیش از 30 هزار تومان رسید. پس از آن و زمانی که بایدن به کاخ سفید رسید، بازار ارز تحت تاثیر احتمال از سرگیری مذاکرات برای احیای برجام، یک حرکت نزولی را آغاز کرد و ارز بار دیگر آرام گرفت اما با به نتیجه نرسیدن مذاکرات و فشار روانی هفته‌های گذشته، نرخ ارز بار دیگر صعودی شد و رکوردهای جدیدی را به ثبت رساند، تا جایی ارزش هر دلار امریکا حتی از 37 هزار تومان نیز بالاتر رفت. با این وجود دولت توانسته در روزهای گذشته با اجرای برخی سیاست‌های کوتاه‌مدت، روند صعودی نرخ ارز را متوقف کند و قیمت نهایی نیز تا حدی کاهش یافته است اما سوال اصلی همچنان پابرجاست که صرف نظر از شرایط روانی و کوتاه‌مدت بازار، در بلندمدت برنامه دولت چیست؟ با توجه به باقی ماندن تحریم‌ها و محدودیت‌هایی که در مسیر بازگشت ارز به کشور وجود دارد، آیا اساسا امکان پایین آوردن قیمت ارز وجود خواهد داشت؟ به نظر می‌رسد دولت در ماه‌های گذشته پاسخ واضحی به این سوال نداده اما همواره یک گزینه را در آستین نگه داشته است. گزینه‌ای به نام پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی که به نظر می‌رسد هربار بازار با تلاطم مواجه می‌شود، در آستانه آزادسازی قرار می‌گیرد و با بازگشت آرامش، بار دیگر از دستور کار خارج می‌شود. 

وعده روز گذشته رییس کل بانک مرکزی برای آزادسازی این پول‌ها نیز از همین دست خبرهایی است که در ماه‌های گذشته بارها به آن پرداخته شده است.  از آنجایی که سئول وارد‌کننده عمده انرژی است و بدون آن قادر به تامین نیازهای خود نیست، خرید نفت از ایران به یکی از برنامه‌های اصلی کره جنوبی تبدیل شد. در آن سال‌ها ایران روزانه 350 هزار بشکه نفت را روزانه تنها به این کشور صادر می‌کرد. اما پرداخت پول این خریدها با مشکل مواجه شد. پس از آنکه ترامپ ایران را تهدید کرد، کره جنوبی با بهانه عدم همکاری بانک‌ها و ترس آنها از واشنگتن حاضر به پرداخت هزینه خریدهای قبلی خود نشد. کره جنوبی می‌گوید از زمان شروع تحریم‌ها با ایران دست به رایزنی‌هایی با مقامات امریکایی زده تا بتواند مبادلات تجاری خود را با ایران ادامه دهد. اما برخی ناظران معتقدند این موضوع چندان حقیقت ندارد. ایالات متحده در ابتدا کره جنوبی را به همراه یازده کشور دیگر معاف از تحریم‌ها اعلام کرد. اما در همان زمان سئول ترجیح داد تا به دنبال جایگزین دیگری برای خرید انرژی بگردد و از این فرصت استفاده نکرد. کره جنوبی می‌گوید پول ایران به دو بانک این کشور ارسال شده اما چون بانک مرکزی ایران تحریم است، بانک‌های سئول قادر به ارسال این مبلغ به ایران نیستند. با این وجود، مذاکرات میان دو طرف در تمام این سال‌ها ادامه داشته و هرچند بارها خبر از رسیدن به راه‌حلی تازه منتشر شده اما در نهایت، مشخص نیست چه سرنوشتی پیش روی این پول‌ها قرار خواهد داشت، البته این موضوع حتی در دولت قبل نیز بارها به بحث گذاشته شده بود. در اسفند 99، رییس کل وقت بانک مرکزی خبر از آزادی این پول‌ها داده بود.

 «عبدالناصر همتی» در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران درباره توافق ایران و کره جنوبی در زمینه انتقال منابع ارزی افزود: کره جنوبی خود خواستار مذاکره برای پرداخت شده است و راه را به آنها نشان داده‌ایم و دستور پرداخت صادر شده، بنابراین هر زمانی که بخواهند این پرداخت انجام می‌شود و چنانچه پرداخت عملیاتی نشود، پیگیری‌های لازم انجام خواهد گرفت. همتی با بیان اینکه باید با توافق به جلو پیش برویم و ببینیم براساس توافق چگونه می‌توان اقدام مربوطه را با موفقیت به پایان رساند، گفت: مذاکرات گسترده با کشورهایی مانند عمان، ژاپن، عراق و کره جنوبی را آغاز کرده‌ایم، اکنون فضای بهتری حاکم شده و کارها به تدریج پیش خواهد رفت. رییس کل بانک مرکزی و سفیر کره جنوبی در ایران در جلسه‌ای که به درخواست سفارت کره جنوبی برگزار شد، در زمینه نحوه جابه‌جایی و مصرف بخشی از منابع بانکی ایران در کره جنوبی توافق کردند. وزارت امور خارجه کره جنوبی یک روز بعد از این نشست با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: دارایی‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی پس از رایزنی با ایالات متحده آزاد خواهد شد. اما این پایان ماجرا نبود تا دولت رییسی پیگیری برای آزادسازی این پول‌ها را به یکی از وعده‌های مهم خود تبدیل کند. «بازگشت پول‌هایی که به ناحق در سایر کشورها بلوکه شده باید به صورت فوری در دستور کار دستگاه‌های مربوطه قرار گرفته و با جدیت دنبال شود.» این دستور آیت‌الله رییسی در ابتدای دولت سیزدهم و در اوایل شهریور ماه امسال بود. آنچه در این میان مبهم است اینکه سال گذشته وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد به همتای کره‌ای خود اعلام کرد است که ایران قصد شکایت از کره جنوبی بابت بلوکه شدن پول‌ها را داراست. وی در تاریخ 14 مهر 1400 اعلام کرد: هفته گذشته با وزیر خارجه کره جنوبی در مورد مطالبات ایران از این کشور صحبت می‌کردم و اینکه بانک مرکزی ایران تصمیم گرفته از طریق داوری و حکمیت از بانک‌های کره‌ای به خاطر عدم پرداخت مطالبات ملت ایران شکایت کند. وی تاکید کرده بود: درخواست وزیر خارجه کره این بود که این موضوع متوقف شود تا راهی در این زمینه پیدا شود که البته ما تاکید کردیم که متاسفانه کره در این چند سال علی‌رغم وعده‌های خود برای حل این موضوع تاکنون به آنها در این زمینه عمل نکرده است. از سوی دیگر مخبر نیز در تاریخ 18 مرداد 1401 بدون اشاره به جزییاتی در این زمینه تاکید کرد که بخشی از پول‌های بلوکه شده ایران آزاد شده است. با وجود تمام این وعده‌ها هنوز راهی برای آزادسازی این پول‌ها پیدا نشده و باید دید آیا وعده جدید رییس کل بانک مرکزی نیز از جنس وعده‌های سال‌های گذشته است یا این‌بار دولت سنت شکنی خواهد کرد. صرف‌نظر از اینکه این پول، حق ملت ایران و درآمد قطعی کشور است که در این سال‌ها در اختیار دولت کره جنوبی مانده و این وظیفه دولت سئول بوده تا راهی برای پرداخت بدهی ایران پیدا کند اما با توجه به شرایط فعلی، احتمالا روش منطقی برای مدیریت بازار ارز، بازگشت به گزینه‌هایی است که اجرای آنها در داخل کشور ممکن است. در واقع در سال‌های گذشته همواره رویه این بوده که بانک مرکزی و سایر نهادهای دولتی، تنها وقتی به سراغ بازار می‌آیند که تحت تاثیر برخی شرایط تلاطم‌ها نمایان شده و نرخ صعودی شده است و به جای پیشگیری همواره به سراغ درمان رفته‌اند. برخی محدودیت‌ها که در ایام تلاطم برای پیگیری رسانه‌ها گذاشته می‌شود نیز باعث شده انتقال نظر کارشناسان برای بهبود شرایط دشوار شود.

هرچند دولت توانسته در روزهای گذشته، قدری شرایط بازار را آرام کند و نرخ پس از رکوردشکنی‌های تازه، قدری کاهشی شده اما همچنان تصمیم‌گیران باید به این سوال پاسخ دهند که آیا جز وعده آزادسازی پول‌های بلوکه شده، راهی برای مدیریت هیجانات بازار وجود دارد یا همچنان بناست علایم این بیماری اقتصادی با مصرف برخی مسکن‌های زودگذر درمان شود.