آوار فیلترشکن‌ها بر سر اینترنت
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گوید که فقدان مسوولیت‌پذیری بعضی از پلتفرم‌های جهانی، زمینه را برای فعالیت‌های مجرمانه فراهم می‌کند که در نتیجه مانع از حفاظت دولت‌ها از حقوق شهروندان خود می‌شود و سخنگوی دولت در خصوص فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی به تدبیر برای کوچ مردم از پیام‌رسان‌های خارجی به داخلی اشاره و برنامه اصلی را شبکه ملی اطلاعات عنوان کرده، این در حالی است که تمایل کاربران به استفاده از اینترنت جهانی، آنها را به سمت استفاده از فیلترشکن سوق داده و بعضی از نرم‌افزارهایی که در قالب فیلترشکن عرضه می‌شوند، بدافزارهایی هستند که توسط مجرمان سایبری و جهت سوءاستفاده از کاربران ارایه شده‌اند. در روزهایی که شبکه داخلی ایران از اینترنت جهانی فاصله گرفته و کسب‌وکارها هر کدام با مشکلات زیادی مواجه شدند، علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت با بیان اینکه فیلترینگ موقتی است، گفت که «این فیلترینگ به‌گونه‌ای تدبیر شده است که مردم از پیام‌رسان خارجی به پیام‌رسان داخلی کوچ کنند. البته این فیلتر مسکن مقطعی است.» همچنین سخنگوی دولت در این نشست توسعه شبکه ملی اطلاعات را از برنامه‌های اصلی این حوزه و روندی رو به رشد عنوان کرد. سخنگوی دولت بر سیاست دولت در حوزه فضای مجازی مبنی بر شبکه ملی اطلاعات اشاره کرد وگفت: «در طول هشت سال گذشته شبکه ملی اطلاعات کمتر از 10 درصد پیشرفت داشته، اما در یک سال اول دولت 30 درصد رشد و در مجموع 40 درصد رشد را نشان می‌دهد.» وی همچنین به موضوع حمایت از بازی‌های انیمیشنی حوزه کودک و نوجوان با رویکرد ایرانی-اسلامی با وام 500 میلیون تومانی اشاره کرد و گفت: «از سوی دیگر، صندوق هنر و سایر فعالیت‌های فرهنگی و هنری قرآنی در این خصوص مدنظر قرار گرفته‌اند.» بهادری جهرمی تأکید کرد: «دولت به صورت تمام‌قد از مجموعه‌های ارزشی مانند حوزه علمیه حمایت می‌کند، اما این حمایت باید به‌گونه‌ای باشد که این نهاد وابسته نباشد.»
ایجاد مشکل به‌دلیل فقدان مسوولیت‌پذیری بعضی از پلتفرم‌های جهانی
در عین حال عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در سخنرانی رسمی خود در نخستین کنفرانس وزرای ارتباطات و دیجیتال کشورهای عضو کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه (اسکاپ)، بیان کرد: فقدان مسوولیت‌پذیری بعضی از پلتفرم‌های جهانی، زمینه را برای فعالیت‌های مجرمانه فراهم می‌کند که در نتیجه این موضوع مانع از حفاظت دولت‌ها از حقوق شهروندان خود می‌شود. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، با اشاره به بهره‌مندی تمام کشورهای عضو اسکاپ از کاهش شکاف دیجیتال، خواستار همکاری کشورهای عضو این گروه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، بدون غرض‌ورزی‌های سیاسی و در چارچوب کارگروه‌های تخصصی شد. وی با اشاره به چشمگیر بودن سرعت ظهور و رشد سوپر اپلیکیشن‌ها در منطقه آسیا و اقیانوسیه با ارایه طیف متنوعی از خدمات، افزود: حمایت از این سوپراپلیکیشن‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های آنها برای ارتقای سطح خدمات‌رسانی در کشورهای عضو، زمینه مناسبی برای همکاری و هماهنگی در چارچوب مکانیزم‌های مورد نظر کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد بوده و نیز تأمین منافع همگانی برای کشورهای این منطقه را در بر خواهد داشت. زارع‌پور افزود: از این رو جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای میزبانی رویدادی با حضور کشورهای عضو اسکاپ در این حوزه اعلام می‌کند.
استفاده از فیلترشکن چه خطراتی دارد؟
تقریبا از همان زمان که اینترنت به ایران وارد شد و گسترش یافت، موضوع فیلترینگ با هدف جلوگیری از دسترسی کاربران به وبگاه‌های مغایر با قوانین و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران و از سوی دیگر رواج فیلترشکن نیز مطرح شد، اما این موضوع زمانی شکل جدی‌تری به خود گرفت که شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌هایی مانند فیس‌بوک، یوتیوب و توییتر فیلتر شدند. فیلترشکن‌ها مجموعه‌ای از روش‌ها و نرم‌افزارهای مختلف هستند که برای عبور از فیلتر از آن استفاده می‌شود البته بعضی از فیلترشکن‌ها کاربرد امنیتی دارند، یعنی با عوض‌کردن آی‌پی آدرس فرد موردنظر، جلوی هک شدن را می‌گیرند اما از طرفی بعضی از نرم‌افزارهایی که در قالب فیلترشکن عرضه می‌شوند، بدافزارهایی هستند که توسط مجرمان سایبری و جهت سوءاستفاده از کاربران ارایه شده‌اند. درباره استفاده از فیلترشکن‌ها و موضع دولت با فیلترینگ وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از این اظهار کرده بود: «درست است که بسیاری از فیلترشکن‌ها خدمات ظاهری خوبی به کاربر ارایه می‌دهند و به همین دلیل کاربران به استفاده از آنها علاقه‌مندند اما بنا به گزارش‌هایی که مراکز معتبر منتشر می‌کنند، این نوع نرم‌افزارها استفاده ضدامنیتی دارند و نوعی باج‌افزارند که به جمع‌آوری اطلاعات مشترکین اقدام می‌کنند و فراگیری و استفاده از فیلترشکن‌ها تبعات بسیار زیادی دارد.» محمدجواد آذری جهرمی با تاکید بر مضرات استفاده از فیلترشکن بیان کرده بود: «امیدواریم مسوولانی که متصدی فیلترینگ هستند، به این موضوع توجه داشته باشند زیرا این مساله یک تهدید بزرگ است و باید مردم را درباره استفاده از فیلترشکن توجیه کنیم تا آنها با ما همراهی کنند زیرا در هر تصمیمی اگر همراهی مردم نباشد، اثراتش مشابه اثرات کنونی و گستردگی باج‌افزارها می‌شود.»
استفاده از فیلترشکن چه خطرهایی دارد؟
برخی تحلیل‌گران بر این عقیده‌اند که بدافزار بودن خاصیت وی‌پی‌ان نیست و این موضوع در مورد همه اپلیکیشن‌ها صدق می‌کند و حتی یک اپلیکیشن ماشین حساب هم ممکن است بدافزار باشد؛ اما محدود کردن بعضی از پلتفرم‌ها مانند تلگرام در سال‌های گذشته مردم را با این خطر مواجه کرد و باعث شده اکثرا به وی‌پی‌ان‌ها و اپلیکیشن‌های ناشناس روی بیاورند این درحالی است که این اپلیکیشن‌ها ممکن است دسترسی‌های غیرمتعارفی مثل مکان و لیست مخاطبان را بگیرند و از این اطلاعات سوءاستفاده کنند. بررسی امنیتی و دسترسی اپلیکیشن‌ها دو قسمت است؛ یک مورد، مدل وی‌پی‌ان‌هایی هستند که مثل سایفون به عنوان اپلیکیشن روی موبایل نصب می‌شوند و هنگام نصب به کاربر نشان داده می‌شود که چه دسترسی‌هایی می‌خواهد کاربر بگیرد؛ فیلترشکن و وی‌پی‌ان برای عملکردش فقط باید به اینترنت دسترسی داشته باشد و هیچ دسترسی غیر از اینترنت نباید از کاربر بگیرد و اگر بگیرد قطعا می‌خواهد کار دیگری انجام دهد و در آن صورت کاربر نباید آن را نصب کند. نکته مهمی که وجود دارد این است یک سری از وی‌پی‌ان‌ها از رمزنگاری استفاده می‌کنند و این اطلاعات در رفت و برگشت قابل شنود نیست، اما بعضی از آنها از رمزنگاری استفاده نمی‌کنند و کسی که این سرور وی‌پی‌ان را راه انداخته، می‌تواند از اطلاعات شما سوءاستفاده کند. وقتی وی‌پی‌ان کاربر وصل است و وارد یک درگاه پرداخت می‌شود و شماره کارت و رمز خود را وارد می‌کند، در واقع اسم کاربری و رمز خود را به سرور وی‌پی‌ان می‌فرستند و سرور وی‌پی‌ان، آن را به بانک می‌فرستد. اگر طرف مقابل بخواهد سوءاستفاده کند و وی‌پی‌ان رمزنگاری نباشد، می‌تواند این کار را به راحتی انجام دهد؛ به همین دلیل توصیه شده حتما اگر نیاز به استفاده از وی‌پی‌ان وجود دارد، زمان پرداختن و رفتن به سایت‌های داخلی مثل سایت یارانه، کنکور و دانشگاه که اطلاعات حساسی دارند، وی‌پی‌ان را قطع شود. چندی پیش گروهی از محققان و پژوهشگران موسسه امنیتی VPN Mentor دریافته و اعلام کرده‌اند که سه فیلتر شکن و وی پی ان معروف در جهان که میلیون‌ها کاربر از آنها استفاده می‌کنند، دچار ضعف‌های امنیتی هستند که اطلاعات کاربران از جمله مکان و موقعیت جغرافیایی اتصال به اینترنت، اطلاعات ذخیره شده در دستگاه الکترونیکی متصل و نتایج جست‌وجوهای آنها قابل دسترسی و ردیابی هستند. این مساله به عقیده کارشناسان امنیتی، نگرانی‌های جدی درباره استفاده از فیلترشکن‌ها ایجاد می‌کند چرا که کاربران با گوش سپردن به شعارهای این دسته از اپلیکیشن‌ها، با خیالی آسوده وب گردی می‌کرده و بر این باور بوده‌اند که قابل ردیابی نیستند؛ پائولوس ییبلو، یکی از محققان امنیتی و هکرهای سفید فعال در شرکت VPN Mentor در این باره گفته بود سه فیلترشکن و VPN شناسایی شده‌اند که آنچنان که به کاربرانشان قول می‌دادند، امن نبوده و در مواقعی نیز با پلیس فدرال امریکا (FBI) همکاری‌هایی داشته‌اند.
نیاز مردم به فیلترشکن را کاهش می‌دهیم
این در حالی است که زارع‌پور پیش از این، استفاده از فیلترشکن‌ها را موضوع مهمی دانست و گفت: الان بسیاری از گوشی‌های هموطنان ما به بدافزار آلوده هستند و راه ورود این بدافزارها هم ابزارهای دور زدن فیلترینگ و وی‌پی‌ان است. ما برنامه‌ای که در وزارت ارتباطات داریم این است که نیاز مردم به فیلترشکن را کاهش دهیم، برنامه‌ای برای این کار ترتیب داده شده که در زمان خودش اعلام می‌شود، برای اینکه مردم نیازی به فیلترشکن نداشته باشند و سرویس‌های مورد نیازشان راه‌اندازی شود که استفاده از فیلترشکن به حداقل برسد، زیرا بسیاری از ویروس‌های مردم روی گوشی‌ها، تبلت‌ها و لپ‌تاپ‌هایشان به دلیل استفاده از فیلترشکن است. چندی پیش هم وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته بود همانطور که بارها کارشناسان اعلام کرده‌اند استفاده از وی پی ان آسیب‌پذیری دستگاه‌های کاربران را به دنبال خواهد داشت زیرا راه رخنه هکرها به گوشی مردم را تسهیل می‌کند، بنابراین توصیه کارشناسانه این است که مردم تاجایی که می‌توانند از وی پی ان استفاده نکنند.
هدایت مردم به استفاده از فیلترشکن آسیب‌زاست
همچنین کارشناسان معتقدند اینکه ما افراد را به این سمت ببریم که از فیلترشکن یا VPN استفاده کنند به‌شدت آسیب‌زاست؛ چراکه دستگاه‌هایی که فیلترشکن نصب می‌کنند، آسیب‌پذیر می‌شوند. این موضوع از نظر ساختار امنیتی نیز کار بسیار خطرناکی محسوب می‌شود و مشکلات امنیتی روی وب سایت‌ها به‌شدت افزایش می‌یابد. از سوی دیگر در دنیای امروز امنیت سایبری از اهمیت ویژه‌ای برای کاربران و دولت‌ها برخوردار است. سرقت شماره تلفن، کد ملی، رمز عبور و اطلاعات شخصی افراد از طریق سایت‌های رسانه‌های اجتماعی یا بیرون کشیدن اسرار دستگاه‌ها از فضای ابری همه و همه مواردی است که نگرانی کاربران را از امنیت اطلاعاتشان برمی‌انگیزد به گونه‌ای که برخی کارشناسان معتقدند یکی از اتفاقات مخل امنیت، عدم سیاست‌گذاری درست در رابطه با اینترنت است. اینکه شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم خیلی اتفاق خوبی است و سبب کاهش هزینه و افزایش دسترسی و به دنبال آن افزایش امنیت می‌شود ولی متأسفانه اتفاقاتی که بعضا در زمینه اینترنت رخ داده و پس از آن بستن پهنای باند اینترنت، یا مسدود و محدودسازی برخی سایت‌های خارجی، کاربران را به سمت استفاده از ابزاری مانند وی‌پی‌ان سوق می‌دهد و استفاده از وی پی ان هم تمام پیش‌بینی‌ها و الزامات دیده شده در شبکه دیده شده را، میان‌بر زده و از آن عبور می‌کند. به عبارتی زمانی که در یک سازمان یا منزلی تمام اقدامات امنیتی مانند آنتی‌ویروس، فایروال و به‌طور کلی الزامات در معماری شبکه رعایت شود اما کاربر با وی‌پی‌ان به یک سایت خارجی متصل شود، همه رشته‌هایی که برای امنیت سازمان چیده شده، پنبه می‌شود. بنابراین برخلاف چیزی که شاید در ذهن تصمیم‌گیران وجود دارد و با بستن اینترنت امنیت ارتقاء پیدا می‌کند این موضوع به صورت برعکس در حال رخ دادن است، یعنی هرچه قدر دسترسی به سایت‌های بیرونی، شبکه‌های اجتماعی محدود یا فیلتر شود، مـتأسفانه با روش‌های دور زدن فیلترینگ امنیت بیشتر به خطر می‌افتد.
