چشم سازنده‌ها به بازارهای خارجی

مجید اعزازی| 

با بیش از دو ماه تاخیر، سرانجام شامخ کل ساختمان (شاخص مدیران خرید در بخش صنعت ساختمان) که نماگر میزان الحراره فعالیت‌های ساختمانی به شمار می‌رود، منتشر شد. نتایج نظر سنجی از مدیران و فعالان ساختمانی طی ماه‌های شهریور و مهر سال جاری نشان می‌دهد، در آخرین ماه تابستان شامخ کل ساختمان به محدوده رکودی فروغلتیده و در نخستین ماه از پاییز سال جاری نیز میزان این رکود افزایش یافته است. در این حال، فعالان ساختمانی برای ششمین ماه پیاپی نسبت به مولفه «انتظارات تولید در ماه آینده» نظر مساعدی نداشتند و بر این باورند که تولید در صنعت ساختمان طی ماه‌های آینده نیز در رکود خواهد بود. نکته جالب اینکه فعالان ساختمانی با رکود ساخت و ساز در داخل کشور، تمرکز خود را روی بازارهای خارجی معطوف کرده‌اند به گونه‌ای که در مهر ماه مولفه «میزان صادرات کالا یا خدمات» از کاهش تقاضا در بازار داخلی و تمرکز فعالیت‌های این صنعت بر بازارهای بین‌المللی حکایت دارد. 

به باور فعالان ساختمانی، «خروج از وضعیت فعلی صنعت ساختمان، نیازمند تسریع در اجرای اهداف و برنامه‌های دولت در حوزه ساخت مسکن و اصلاح قوانین و مقررات مخل تولید و نیز حمایت جدی از این صنعت به عنوان صنعت پیشران اقتصاد است.» با وجود این، برخلاف آمارهایی که از پیشرفت خانه‌سازی دولتی منتشر می‌شود، با گذشت هر ماه، شکاف میان آمار پیشرفت طرح نهضت ملی مسکن از یک سو، و عدد شامخ کل ساختمان از سوی دیگر بیشتر می‌شود. این مساله نشان می‌دهد، محرک‌های بیرونی ساخت و ساز نظیر شاخص‌های غیراقتصادی و اقتصادی کلان نه تنها طی شهریور و مهر بهبود نیافته‌اند که به دلیل کاهش شدید احتمال از سرگیری مذاکرات هسته‌ای و دستیابی به توافق، افزایش انتظارات تورمی و نوسان نرخ دلار، ناآرامی‌های داخلی و تشدید وخامت شرایط اقتصادی و کاهش شدید تقاضا برای مسکن نوساز، بدتر نیز شده است. رکود ساخت وساز پیش از این در آمار تعداد پروانه‌های ساختمانی صادره طی بهار سال جاری از سوی شهرداری تهران و سایر شهرهای کشور هویدا شده بود. تعداد پروانه‌های صادره برای واحدهای مسکونی در شهر تهران طی بهار سال جاری به 6 هزار فقره کاسته شد و رکورد کمترین پروانه ساختمانی برای واحدهای مسکونی طی 18 سال گذشته را به نام خود ثبت کرد. با این حال، از آنجا که طرح خانه‌سازی دولتی موسوم به نهضت ملی در ابعاد ساخت یک میلیون مسکن در سال از ابتدای پاییز سال گذشته کلید خورده است، گمان نمی‌رفت، اوضاع ساخت و ساز تا این حد وخیم شود. حتی در روزهای نخست شهریور سال جاری تصور می‌شد، در آینده‌ای نه چندان دور، مرداد 1401 به عنوان نقطه عطف و آغاز چرخش بازار ساخت و ساز قلمداد شود، اما اطلاعات دریافتی از سوی مدیران و فعالان ساختمان واقعیتی دگرگون را بازنمایی کرده است. حتی در شهریور و مهر سال جاری، شهرداری تهران برای ساخت 340 هزار واحد مسکونی در پایتخت تفاهمنامه با برخی از دستگاه‌های اجرایی امضا کرده است و به گفته شهردار تهران عملیات احداث ساخت 30 هزار واحد از این تعداد آغاز شده است. با وجود این، آمارها با اظهارات و اعلانات مسوولان همساز و هماهنگ نیست که اگر چنین بود، دستکم صدور پروانه ساخت برای همین 40 هزار واحد و آغاز عملیات ساخت آنها، معادلات فعالیت‌های ساختمانی را دستخوش تغییر می‌کرد.

    2 ماه رکود در ساخت و ساز

آنگونه که اتاق تعاون ایران گزارش کرده است، در شهریور و مهر سال جاری به ترتیب 89 و 93 نفر از مدیران شرکت‌های بزرگ در گروه‌های ساخت بنا، مهندسی عمران و فعالیت‌های ساخت و ساز تخصصی به سئوالات نظر سنجی مربوط به طرح شامخ کل ساختمان پاسخ گفته‌اند. بر اساس نتایج حاصله از این نظر سنجی، شامخ کل ساختمان در شهریور به عدد 42.69 و در مهر به عدد 37.09 فروغلتیده است. این در حالی است که عدد شامخ کل ساختمان در مرداد ماه 51.11 بوده است.  به گزارش «تعادل»، در طرح شامخ، از پاسخ‌دهندگان خواسته می‌شود به 12 پرسش مطرح شده در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده یا تغییری نکرده است) پاسخ دهند. در صورت انتخاب گزینه بیشتر از ماه قبل: عدد 1، گزینه بدون تغییر: عدد 0.5 و گزینه کمتر از ماه قبل: عدد صفر برای آن پرسش ثبت می‌شود. مجموع حاصل ضرب درصد پاسخگویان به هر یک از گزینه‌های در عدد همان گزینه، مبین عدد شامخ درآن پرسش است. در نهایت، معیار سنجش این شاخص عددی بین صفر و 100 است که به ترتیب به معنای آن است که 100 درصد پاسخگویان گزینه «بدتر شده است» و «بهتر شده است» را انتخاب کرده‌اند. عدد 50 نشان‌دهنده عدم تغییر وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای 50 نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل و زیر 50 به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل است.

      کاهش تقاضای ساخت و ساز در شهریور

بر اساس گزارش آماری اتاق تعاون ایران، شامخ کل ساختمان در شهریور ماه به عدد 42.69 رسید. از این رو، وضعیت این صنعت در ماه مورد اشاره در حالت رکود قرار گرفت. مولفه‌های «موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» و «موجودی محصول نهایی در انبار یا کارهای معوق وناتمام» نسبت به ماه قبل افزایش قابل توجهی را تجربه کرده است، که به معنی تقاضا برای تولیدات و خدمات است. مولفه‌های «قیمت محصولات تولید شده (خدمات ارایه شده»، «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم مورد نیاز»، «میزان فروش کالاها و خدمات»، «میزان صادرات کالا یا خدمات»، «میزان سفارشات جدید مشتریان» و «سرعت انجام و تحویل سفارش یا فرآیند کار» نسبت به ماه قبل کاهش قابل توجهی داشتند. شاخص «انتظارات تولید در ماه آینده» با رقم 46.06 نسبت به ماه قبل با عدد 57.72 با کاهشی قابل توجه، وضعیت فعالیت‌های ساختمانی در مهر ماه را بدتر از شهریور ماه پیش‌بینی می‌کند. با توجه به کاهش چشمگیر مولفه‌های «میزان فروش کالاها و خدمات»، «میزان صادرات کالا یا خدمات»، «قیمت محصولات تولید شده (خدمات ارایه شده» و «سرعت انجام و تحویل سفارش یا فرآیند کار» در پی کاهش «میزان سفارشات جدید مشتریان» عدد شامخ کل ساختمان به پایین‌ترین میزان خود در 5 ماه قبل از شهریورماه کاهش یافت. همچنین کاهش قابل توجه مولفه «انتظارات تولید در ماه آینده» حاکی از ادامه‌دار بودن روند نزولی و وضعیت این صنعت در ماه‌های آتی است.

      پیش‌بینی رکود برای ماه‌های بعد

گزارش اتاق تعاون ایران همچنین حاکی است، شامخ کل ساختمان در مهر ماه به رقم 37.09 رسید. از این رو، وضعیت این صنعت در مهر ماه 1401 همچنان در حالت رکود قرار دارد. در این ماه همچنین مولفه «میزان صادرات کالا یا خدمات» نشان از کاهش تقاضا در بازار داخلی و تمرکز فعالیت‌های این صنعت بر بازارهای بین‌المللی دارد. با توجه به کاهش چشمگیر مولفه‌های «میزان فروش کالاها و خدمات»، «موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده»، «میزان مصرف حامل‌های انرژی» در نتیجه کاهش مولفه «میزان سفارشات جدید مشتریان» عدد شامخ کل در مهرماه طبق پیش بینی مولفه «انتظارات فعالیت در ماه آینده» در شهریور، برای ششمین ماه پیاپی کاهش یافت. همچنین کاهش قابل توجه مولفه «انتظارات تولید در ماه آینده» حاکی از ادامه‌دار بودن روند نزولی و وضعیت رکود این صنعت در ماه‌های آتی است. از این رو، خروج از وضعیت فعلی صنعت ساختمان، نیازمند تسریع در اجرای اهداف و برنامه‌های دولت در حوزه ساخت مسکن و اصلاح قوانین و مقررات مخل تولید و نیز حمایت جدی از این صنعت به عنوان صنعت پیشران اقتصاد است. 

       بازار معاملاتی ملک هم کوچک شد

به گزارش «تعادل»، بازار معاملات ملک نیز طی ماه‌های اخیر روندی نزولی در پیش گرفته است، به گونه‌ای که با افت 10 درصدی حجم معاملات ملکی در مهر ماه سال جاری، معاملات مسکن شهر تهران چهارمین ماه رکودی خود در سال 1401 را نیز پشت سر گذاشت. قیمت اسمی مسکن نیز اگر چه طی ماه‌های تیر، مرداد، شهریور و مهر رشد منفی نداشته است، اما روندی نزولی را طی ماه‌های یادشده سپری کرده است. به این ترتیب، روند چهارماهه اخیر بازار مسکن پایتخت حاکی از جمع شدن و کوچک شدن این بازار و در یک کلام، تشدید «رکود» در این بازار است. در یک قاب بازتر و بزرگ‌تر- یک دوره 4 ساله - نیز وضعیت مسکن، با شدت کمتری، مشابه وضعیت مشهود در چهارماهه اخیر است. «انتظارات تورمی» با لیدری «نرخ ارز» از ابتدای سال 1397 همه بازارها و از جمله بازار مسکن را تحت تاثیر خود قرار داد، به گونه‌ای که با هر افت و خیز انتظارات تورمی، چشم‌انداز بازار ملک نیز دچار تلاطم شد و امید و ناامیدهای متعدد و متنوعی را به این بازار تزریق کرد. اگر چه تا قبل از آغاز قرن نو - به‌طور مشخص تا هفته‌های آغازین حمله روسیه به اوکراین- امید قابل توجهی به حل مساله هسته‌ای کشور وجود داشت، اما در همان هفته‌های نخست سال جاری و سپس در هفته‌ها و ماه‌های بعد، به تدریج شواهد و قراین نشان دادند که احتمال دستیابی به توافق و «لغو یا توقف» تحریم‌های خصمانه علیه ایران روز به روز کمتر از پیش شده و به همین میزان بر حجم «نااطمینانی» های حاکم بر اقتصاد ایران افزوده شده است. در چنین شرایطی، اندک بازیگران بازار ملک که اغلب «متقاضیان سرمایه ای» هستند و کمتر «متقاضیان مصرفی تبدیل به احسن»، به واسطه نقد شوندگی کمتر مسکن، دارایی‌ها خود را در دارایی‌های نقدشونده‌تر مانند صندوق‌های با درآمد ثابت بورسی، دلار، طلا، رمزارزها و... سرمایه‌گذاری کردند. در مقابل، فروشندگان با هدف حفظ دارایی خود و با تکیه بر عایدی اندک اما مطمئن حاصل از اجاره داری از عرضه فایل خود به بازار مسکن اجتناب کردند و با توجه به روند فزاینده رشد نقدینگی در کشور ترجیح دادند عایدی بیشتری از محل تورم در آینده کسب کنند. ضمن اینکه در یک‌ساله گذشته، اجاره‌بها رشد قابل توجهی داشته و تورم آن در مهر ماه سال جاری به 7 درصد رسیده است.