از خارج تحریم، از داخل فیلتر

سه پیام‌رسان بومی و دو اپلیکیشن حمل و نقل هوشمند کشور از گوگل‌پلی حذف شدند و نه تنها خود اپلیکیشن‌ها از گوگل‌پلی حذف شده بلکه به‌طور کلی اکانت متعلق به این شرکت‌ها از گوگل‌پلی حذف شده است. این اپلیکیشن‌ها عنوان کردند که ایمیلی مبنی‌بر حذف شدن این اپلیکیشن به خاطر تحریم‌ها دریافت کرده‌اند و در حال حاضر کاربران نمی‌توانند این اپلیکیشن‌ها را از گوگل‌پلی دانلود یا آپدیت کنند، البته عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، گفته که پیگیر حذف برخی اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگلی پلی خواهد بود و از طریق مجامع بین‌المللی این موضوع را دنبال خواهد کرد، این درحالی است که خود پلتفرم گوگل‌پلی نزدیک به دو ماه است که فیلتر شده و هنوز هیچ توضیح رسمی و دقیقی درباره چرایی فیلترینگ این پلتفرم ارایه نشده است.

ایجاد محدودیت شرکت‌های خارجی و فروشگاه‌های آنلاین امریکایی برای اپلیکیشن‌های ایرانی حدودا از سال ۱۳۹۶ آغاز شد؛ زمانی که اپل تنها چند ماه پس از گشودن درهای فروشگاه آنلاین خود به اپلیکیشن‌های ایرانی در سپتامبر ۲۰۱۶، با فرمان دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری امریکا برای تحریم علیه ایران، برخی اپلیکیشن‌های ایرانی را از اپ‌استور حذف کرد.

موضوع حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از اپ‌استور حل نشده بود که گوگل نیز به فاصله دو هفته پس از اپل و در اقدامی مشابه، نرم‌افزارهای ایرانی را از گوگل‌پلی -فروشگاه آنلاین نرم‌افزارهای اندرویدی- با توجیه مشابه تحریم‌های دولت امریکا علیه ایران حذف کرد. گرچه با آغاز ریاست‌جمهوری جو بایدن و احتمال بازگشت امریکا به برجام این امیدواری وجود داشت که شاید سرنوشت متفاوتی برای شرکت‌های فناوری در ایران رقم بخورد، اما حذف پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌های ایرانی نشان می‌دهد این مشکلات ناعادلانه تحریمی علیه شرکت‌های ایرانی همچنان ادامه دارد. اکنون و در آخرین رویداد از مقابله با اپلیکیشن‌های ایرانی، چند اپلیکیشن بومی از سرویس گوگل‌پلی حذف شدند. حذف برخی از این برنامه‌ها از عصر ۲۴ آبان شروع شد و ادامه یافت و ظاهرا حذف آنها به دست خود گوگل انجام شده و ایمیل دریافتی از سوی گوگل به صاحبین این کسب و کارها، این موضوع را تایید کرده و به نظر می‌رسد دلیل این ماجرا «تحریم‌ها» اعلام شده است. این موضوع زمانی عجیب می‌شود که طی ماه‌های اخیر تحریم‌های فناوری زیادی نسبت به کاربران و کسب و کارهای آنلاین ایرانی برداشته شده بود اما حالا بار دیگر به نظر می‌رسد که خود گوگل دست به حذف یک سری از اپلیکیشن‌های ایرانی زده است. پیش از این نیز گوگل‌پلی چندین بار اپلیکیشن‌های ایرانی را تحریم کرده بود و آنها را از سرویس گوگل‌پلی پاک کرده بود. این موضوع اما سال‌هاست که رخ نداده و حالا دوباره در اقدامی مجدد، ۵ اپلیکیشن ایرانی از گوگل‌پلی حذف شده‌اند. در بین اپلیکیشن‌های حذف شده نام سه پیام رسان بومی و دو اپلیکیشن مختص سامانه‌های حمل و نقل هوشمند به چشم می‌خورد.

     وزیر ارتباطات: پیگیر حذف اپلیکیشن‌های  ایرانی از مراجع بین‌المللی هستیم

عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در واکنش به حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگل‌پلی از پیگیری بین‌المللی خبر داد و گفت پیگیر حذف برخی اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگلی پلی خواهد بود و از طریق مجامع بین‌المللی این موضوع را دنبال خواهد کرد. به گفته او از یک طرف تحریم‌های حوزه فناوری اطلاعات را برای مردم ایران برمی‌دارند اما در همین حال دسترسی به سرویس‌های محبوب ایرانی را که حاصل تلاش جوانان نخبه ایرانی در شرکت‌های دانش بنیان است را محدود می‌کنند. زارع‌پور در واکنش به حذف برخی اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگل‌پلی در یادداشتی با تاکید بر اینکه به معاونین مربوطه دستور داده جریان را پیگیری کنند، گفت: «در تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان مالک این سکوها، ابعاد فنی و حقوقی این موضوع را برای اجرای اقدامات مقتضی بررسی می‌کنیم.» 

وزیر ارتباطات در یادداشت خود با انتقاد از اقدامات انحصارگرایانه شرکت‌های فناوری مطرح دنیا و اینکه به بهانه تحریم ایرانیان را از دریافت خدمات محروم می‌کنند اعلام کرد: «صاحبان برخی پلتفرم‌های مطرح دنیا که خود را مالک انحصاری حوزه فناوری اطلاعات می‌دانند، در طول سالیان متمادی با اتخاذ سیاست‌های انحصارگرایانه و استانداردهای چندگانه، تلاش کرده‌اند مانع از رشد و توسعه فناوری در ایران عزیز شوند.» او در واکنش خود به این موضوع با یادآوری اینکه این اولین‌باری نیست که به بهانه تحریم، مردم ما و حتی کاربران ایرانی سراسر دنیا از نعمت استفاده از محصولاتی که ساخته جوانان متخصص همین مملکت است محروم می‌شوند، گفت: «تکرار این موضوع در شرایط فعلی که سکوهای ایرانی در زمینه‌های مختلف توسعه خوبی پیدا کرده و مردم هم به استفاده از آنها رغبت نشان داده‌اند، شائبه سیاسی بودن چنین تصمیماتی را قوت می‌بخشد.» اگرچه اولین‌باری نیست که چنین اقداماتی در راستای حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از پلتفرم‌های بین‌المللی انجام می‌شود. اما اولین‌بار هم نیست که مسوولان بر پیگیری خود نسبت به آن تاکید می‌کنند. در همین راستا طی سال‌های گذشته محمد جواد ظریف و همچنین امیر ناظمی واکنش خود به جریان حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از پلتفرم‌های خارجی را با تاکید بر پیگیری آن اعلام کرده بودند. مهرماه سال 1398 محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت تاکید کرد که تحریم‌های امریکا در دنیا نامشروع است و این نامشروعی به تحریم‌های اپل و گوگل علیه کسب‌وکارهای ایرانی نیز باز می‌گردد.

او در همان روزها و پیش از قطع گسترده اینترنت در آبان 98 به دیجیاتو گفت: «واقعیت این است که این موضوع بیشتر در حوزه وزارت ارتباطات است اما ما هم در این راستا کمک می‌کنیم. کاری که ما کردیم این است که تحریم‌های امریکا را در دنیا نامشروع کرده‌ایم. البته امریکا قدرت زیادی در بازار دارد. قدرت دلار و بازار امریکا بالاست اما این، به معنای آن نیست که امریکا می‌تواند این روش‌ها را به شکل دایمی ادامه دهد.» پیش از این اظهارنظر وزیر امور خارجه در خرداد ماه سال 1398 هم امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات وقت تاکید کرده بود که پیگیر حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از پلتفرم‌های بین‌المللی است. او در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه به عنوان یکی از بازوهای اصلی وزارت ارتباطات چه تلاشی برای حل مشکل حذف اپلیکیشن‌های ایرانی کرده است؛ با اشاره به حضور در مجامع بین‌المللی و اعلام درخواست‌های متعدد این روند را راهی برای مدیریت رگولیشن جهانی عنوان کرده بود. جالب است که ناظمی در این گفت‌وگو به اهمیت پیگیری‌های مردم، انجمن‌های مردم نهاد و NGO‌ها اشاره و تاکید کرده بود: «کار دیگری که می‌شود کرد، استفاده از ظرفیت نهادها و دادگاه‌های بین‌المللی است. اصطلاحی وجود دارد به نام «Multistakeholderism» به مفهوم چند ذی‌نفعی. به این معنا که اینترنت چیزی نیست که صرفاً دولت‌ها درباره‌اش تصمیم بگیرند. همه ذی‌نفع‌ها باید باشند. پس کاربران، بخش آکادمیک و بخش تجارت هم باید نماینده‌اش را داشته باشد و با یک چینش Multi Stake Holder روبرو شویم.»

   نقش مردم در مطالبه‌گری داخلی و بین‌المللی

این اظهارنظر ناظمی زمانی مطرح شده بود که کاربران ایرانی پیگیری‌های مربوط به دسترسی اینترنت را از مسیر دولت پیش می‌بردند و حالا در قبال وضعیت کلی اینترنت هم چندان پاسخی دریافت نمی‌کنند.

در این شرایط نارضایتی عمومی که کارشناسان نیز پیش‌تر به آن اشاره کرده بودند، ایده NGOهایی برای نجات اپلیکیشن‌های ایرانی از تحریم‌های بین‌المللی خیلی کارساز به نظر نمی‌رسد. از سویی دیگر تعامل چند جانبه با نهادهای بین‌المللی هم در همان سال‌ها نتیجه‌ای نداد. این برای چندمین بار است که اپلیکیشن‌های ایرانی از پلتفرم‌های بین‌المللی حذف شده‌اند و مسوولان کشوری درباره آن اعلام پیگیری کرده‌اند. پیش از این نیز محمد جواد ظریف آن را نامشروع خوانده بود و امیر ناظمی پیگیری بهتر این موضوع را در گرو فعالیت انجمن‌های مردم نهاد دانسته بود. هرچند تا امروز همچنان شاهد حذف اپلیکیشن‌های ایرانی و به‌طور مکرر اعلام پیگیری از مراجع بین‌المللی هستیم. شهریور سال گذشته و به دنبال حذف فیلیمو، آپارات و بلد از گوگل‌پلی وزارت ارتباطات در بیانیه‌ای اعلام کرد با همکاری سایر دستگاه‌ها همچون مرکز ملی فضای مجازی، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری و وزارت امور خارجه، از تمامی ظرفیت‌ها و راهکارهای حقوقی و سیاسی، پیگیر حقوق پلتفرم‌های ایرانی در مجامع بین‌المللی مربوطه خواهد بود. حالا اما این ماجرا تکرار شده است. البته این اظهارات وزیر ارتباطات درحالی است که خود پلتفرم گوگل‌پلی نزدیک به دو ماه است که فیلتر شده و هنوز هیچ توضیح رسمی و دقیقی درباره چرایی فیلترینگ این پلتفرم ارایه نشده است.