مسکن؛ پاشنه آشیل وزارت راه

گروه راه و شهرسازی|

سرانجام دیروز پس از کش و قوسی چندین ماهه، رییس‌جمهور با استعفای «رستم قاسمی» وزیر راه و شهرسازی موافقت کرد و «شهریار افندی‌زاده» را به عنوان سرپرست این وزارتخانه برگزید. اگر چه علت استعفای قاسمی «بیماری» عنوان شده است، اما این مساله در همان ماه‌های اول آغاز به کار او از سوی مسوولان وزارت راه و شهرسازی تکذیب شد. در این حال، طی ماه‌های اخیر وزارت راه و شهرسازی و شخص رستم قاسمی در ارتباط با مساله بازداشت یکی از مدیران ارشد این وزارتخانه و در پی آن انتشار تصاویر خصوصی او در خارج از کشور دچار حاشیه شد. اما فراتر از این حاشیه‌ها، به نظر می‌رسد، عدم تحقق وعده رییس دولت سیزدهم برای ساخت سالانه یک میلیون مسکن یکی از علل کلیدی استعفای رستم قاسمی و پذیرش این استعفا بوده است. بنا بر اعلام برخی از نمایندگان مجلس، هم اینک که بیش از یک سال و چند ماه از آغاز فعالیت دولت جدید گذشته است، تنها 166 هزار واحد مسکونی ذیل طرح نهضت ملی مسکن با پیشرفت حدود 30 درصد در دست احداث است. بر این اساس، پیش بینی شده است که در پایان سال دوم دولت (شهریور 1402) به جای تحقق وعده ساخت و تحویل دو میلیون واحد مسکونی، تنها 200 هزار واحد مسکونی ساخته و تحویل شود. در این حال، طی یک ماه اخیر وزارت راه و شهرسازی برای سرعت بخشی به اجرای این وعده، تلاش کرد تا با استفاده از مفاد قانون جهش تولید مسکن و با اعطای زمین و وام به «خودمالکان»، فرآیند ساخت و ساز را تسریع کند. با وجود این، اعضای کمیسیون عمران مجلس که از نزدیک روند اجرایی این طرح را پیگیری می‌کنند، از اجرای این قانون رضایت ندارند و آن را عقب‌تر از برنامه زمان‌بندی شده ارزیابی می‌کنند. در این میان، مساله تفکیک «مسکن» از «راه» نیز از سوی برخی از نمایندگان مجلس هر از گاه مطرح شده اما هنوز به‌طور رسمی این طرح در مجلس شورای اسلامی به جریان نیفتاده است. در عین حال، مسوولان ارشد دولت سیزدهم هفته گذشته اعلام کردند، در صورتی که مجلس چنین طرحی را در دستور کار خود قرار دهد، دولت نیز آن را در کابینه طرح و بررسی خواهد کرد اما دولت راسا برنامه یا لایحه‌ای برای انتزاع وزارت راه و شهرسازی ندارد. نخستین‌بار، اعضای کمیسیون عمران مجلس پیش از معرفی وزیران کابینه دولت سیزدهم به مجلس، از دولت خواستند که قبل از معرفی وزیر راه و شهرسازی، این وزارت را به وزارت «مسکن» و «راه» تفکیک کند، این مساله اما از سوی دولت با استقبال مواجه نشد، اما به تازگی دولت اعلام کرده که طرح مجلس را بررسی خواهد کرد. به باور طرفداران انتزاع «مسکن» از «راه»، هم اینک وزارت راه و شهرسازی حوزه‌های متنوع و گسترده‌ای را تحت پوشش دارد و این در حالی است که وزیر مربوطه نمی‌تواند به‌طور همزمان با این مشغله زیاد این وزارتخانه مواجه شده و مساله مهم مسکن را نیز به سرانجام برساند.

   بیماری، علت استعفای قاسمی

سرانجام دیروز آیت‌الله «سید ابراهیم رییسی» ضمن قدردانی از تلاش‌های رستم قاسمی در دوران مسوولیتش در وزارت راه و شهرسازی با استعفای وی به دلیل تشدید بیماری‌اش موافقت کرد. رییس‌جمهور با آرزوی سلامتی برای رستم قاسمی ابراز امیدواری کرد بتوان از توانمندی‌های وی پس از بهبودی کامل استفاده شود.

در پی قبول استعفای قاسمی، آیت‌الله رییسی «شهریار افندی‌زاده» معاون حمل و نقل این وزارتخانه را با حفظ سمت به عنوان سرپرست وزارت راه و شهرسازی منصوب کرد. سیدمحمد حسینی، معاون پارلمانی رییس‌جمهور نیز دوشنبه شب با اشاره به تغییرات جدی مدیریتی در وزارت راه، به ایرنا گفته بود که گزینه پیشنهادی برای جایگزینی رستم قاسمی یکشنبه 6 آذر 1401 به مجلس معرفی می‌شود. 

   بذرپاش وزیر می‌شود؟

در حالی که معاون پارلمانی رییس‌جمهور اعلام کرده که وزیر پیشنهادی راه و شهرسازی ۶ آذر به مجلس معرفی می‌شود، رییس کمیسیون عمران مجلس از مهرداد بذرپاش رییس کنونی دیوان محاسبات به عنوان گزینه دولت برای این وزارتخانه خبر داد. رضایی کوچی در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: اعلام شده که مهردادبذرپاش رییس دیوان محاسبات به عنوان وزیر پیشنهادی راه و شهرسازی هفته آینده به مجلس معرفی خواهد شد.

   2 سناریو پیش روی وزارت راه و شهرسازی

با توجه به اینکه مساله تفکیک وزارت راه و شهرسازی طی هفته‌های اخیر همچنان روی میز بوده و دولت نیز تمایل به بررسی آن را نفی نکرده است، برخی از ناظران بر این باورند که احتمالا دولت همزمان با ارایه لایحه برای تفکیک وزارت راه و شهرسازی بذرپاش را به عنوان وزیر مسکن و افندی‌زاده را به عنوان وزیر راه و ترابری به مجلس معرفی خواهد کرد و از همین رو است که از میان معاونان پرتعداد وزیر راه و شهرسازی، معاون حمل و نقل به عنوان سرپرست معرفی شده است. برخی اما وزن زیادی برای این سناریو قایل نیستند و بر این باورند که بذرپاش یا هر گزینه دیگری صرفا برای وزارت راه و شهرسازی معرفی خواهد شد و انتزاع این وزارت در شرایط کنونی منتفی است.

   وضع واحدهای نیمه‌تمام مسکن مهر  هم بهبود نیافت

اگر چه طی 15 ماه گذشته، کارنامه مثبتی در تولید مسکن دولتی از سوی رستم قاسمی بر جای نماند، اما پرونده پروژه‌های مسکن مهر هم که قرار بود در سال ۱۴۰۰ بسته شود، بسته نشد. به گزارش تسنیم، اوایل شهریور ماه سال گذشته (10 شهریور 1400) رستم قاسمی چهارمین وزیر راه و شهرسازی در نامه‌ای خطاب به معاونان، روسا و مدیران عامل سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه با ابلاغ 10 راهبرد وزارت راه در حوزه مسکن و حمل‌ونقل دستور داد نحوه اجرای برنامه‌های هرکدام از اقدامات راهبردی توسط متولی یا متولیان حداکثر یک هفته تهیه و به‌همراه اطلاعات کامل و منابع اعتباری موردنیاز به دبیرخانه مرکزی اقدامات راهبردی وزارت راه و شهرسازی در معاونت برنامه‌ریزی و مدیریت منابع ارسال شود.

راهبرد شماره 2 وزیر، نهضت ملی مسکن بود؛ متولی این بخش معاونت مسکن و ساختمان است. بخشی از اقدامات مورد انتظار در این بخش نیز شامل پیگیری و نهایی‌سازی جدول اقدام مبتنی بر قانون جهش تولید و تأمین مسکن، تدوین نقشه راه مبتنی بر اولویت‌بندی چگونگی اجرای طرح‌های پشتیبان اقدام ملی مسکن، زمان‌بندی اجرایی عملیات طرح اقدام ملی با حداکثر سرعت ممکن، معرفی افراد واجد شرایط به بانک‌ها جهت اخذ تسهیلات ساخت مسکن موضوع قانون بودجه، و تشکیل فوری صندوق مسکن و تجهیز منابع مالی مطرح در قانون جهش تولید مسکن است. همچنین، تکمیل همه واحدهای باقیمانده مسکن مهر تا پایان 1400، ایجاد سامانه ثبت اطلاعات برخط واحدهای تکمیل‌نشده مسکن مهر، تسریع در اجرای خدمات روبنایی موردنیاز پروژه‌های مسکن مهر از محل تهاتر اراضی وزارت راه و شهرسازی، پاسخگویی به نیازسنجی مسکن در چارچوب طرح‌های جامع و... از جمله برنامه‌های ابلاغی وزیر راه و شهرسازی بود.

   وجود 235هزار واحد مسکن نیمه‌تمام  در کشور

یک ماه بعد از این ابلاغ رستم قاسمی، قائم‌مقام سابق وزیر راه و شهرسازی تعداد واحدهای باقیمانده مسکن مهر را 235 هزار واحد اعلام کرد. احمد اصغری مهرآبادی گفته بود: کل واحدهای مسکن مهر 2 میلیون و 200 هزار واحد بود که از این تعداد یک میلیون و 76 هزار و 600 واحد دولتی بود، به‌عبارت دیگر این واحدها در اراضی دولتی ساخته شده بود اعم از تفاهمنامه‌های سه‌جانبه و تعاونی‌های مسکن، از این تعداد 843 هزار واحد پروژه‌های خودمالک بود که در قالب آن واحدهای مسکن مهر در زمین‌ مردم ساخته شده و فقط از تسهیلات ارزان‌قیمت دولتی برای ساخت‌وساز استفاده شده است، این قالب پروژه‌ها هیچ مشکلی نداشتند و هزینه‌ای را به دولت تحمیل نکردند. وی با اعلام اینکه 262 هزار واحد هم در بافت‌های فرسوده اجرا شده که به اتمام رسیده است، تصریح کرده بود: این ترکیب پروژه‌های مسکن مهر بوده است. از واحدهای دولتی، کار ساخت 970 هزار و 782 واحد به اتمام رسیده و 105 هزار واحد نیمه‌تمام است، البته این به دو قسمت تقسیم می‌شود؛ 25 هزار واحد از این واحدها کم‌عارضه هستند، یعنی چیزی که از مسکن مهر باقی مانده و عارضه‌ای ندارد همین تعداد است. مهرآبادی تأکید کرد: بنابراین ساخت 80 هزار واحد مسکن مهر به اتمام رسیده است، ‌20 هزار واحد تحویل شده است که 135 هزار واحد از آن 235 هزار واحد اعلام‌شده بانک مسکن می‌ماند، از 135 هزار واحد باقیمانده نیز 20 هزار واحد مشکل حقوقی دارند.

   وعده‌ای که محقق نشد

در حالی بیش از 2 ماه از وعده مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید ایران برای تکمیل و تحویل واحدهای مسکن مهر می‌گذرد که وی در جدیدترین اظهارنظر خود بدون اشاره به خلف وعده تحویل از نیاز به حدود 23 هزار میلیارد تومان برای تکمیل این واحدها خبر داده است. برخی متقاضیان مسکن مهر بیش از 13 سال است که در انتظار تحویل واحدهای خود به‌خصوص در شهرهای جدید هستند، انتظاری که با ابلاغ 10 راهبرد رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی بارقه‌های امید را در دل این متقاضیان بی‌خانمان زنده نگه‌داشت، اما به‌نظر می‌رسد فعلاًً تکمیل این واحدها و تحویل آنها به‌خلاف برخی اظهارات خوشبینانه در اولویت زیرمجموعه‌های وزارت راه و شهرسازی قرار ندارد. به‌نظر می‌رسد 15 ماه بعد از ابلاغ وزیر راه و شهرسازی، معاونان، روسا و مدیران عامل سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه وزارت راه و شهرسازی برنامه‌ای برای اتمام پروژه‌های مسکن مهر ندارند.