بررسی رفتاری معلمان قبل از استخدام حلقه مفقوده سیستم آموزشی
گلی ماندگار|
چند روزی است که فیلمی از تنبیه بدنی یک دانش‌آموز در کلاس درس در فضای مجازی دست به دست می‌شود، اینکه معلم با کمربند این دانش‌آموز را مورد تنبیه قرار داده و او را وادار می‌کند که الفاظی را به کار ببرد، اتفاق تازه‌ای نیست. تنیبه بدنی دانش‌آموزان متاسفانه به یکی از روش‌های آموزش تبدیل شده است. حالا فضای مجازی در این زمینه بیشتر شبیه یک چشم سوم در جامعه عمل می‌کند. چشم سومی که گاهی وقت‌ها بر خلاف تمامی آن چیزی که از دروغ پراکنی و شایعه به آن نسبت می‌دهند، حاوی اخباری درست و البته غم‌انگیز است. یکی از این مسائل تنبیه بدنی دانش‌آموزان و خشونتی است که برخی از معلمان در هنگام تدریس به خرج می‌دهند. بارها و بارها در این رابطه بحث و بررسی‌های مختلفی صورت گرفته است. اینکه باید قبل از استخدام معلم‌ها مسائل روحی و روانی آنها مورد بررسی قرار بگیرد. اینکه بسیاری از این رفتارها می‌تواند ناشی از شرایط بد حاکم بر زندگی معلمان باشد. به هر حال هیچ فردی در صحت و سلامت دست به چنین رفتارهای خشونت باری نمی‌زند. همانطور که کودک آزاری در محیط خانه محکوم است و در بسیاری از موارد به اعتیاد و عدم تعادل روحی و روانی والدین ارتباط پیدا می‌کند، در این زمینه هم ممکن است عواملی دست به دست هم بدهند تا یک معلم دست به تنبیه بدنی دانش‌آموز بزند. اما این مساله فقط در همان لحظه رفع نمی‌شود. تاثیری که این رفتارها می‌تواند بر دانش‌آموز بگذارد یکی از مواردی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد. چه بسا چنین رفتارها و اعمالی باعث شود تا دانش‌آموز برای همیشه محیط مدرسه را ترک و دیگر هیچ علاقه‌ای به ادامه تحصیل نداشته باشد، در واقع این رفتار می‌تواند یک دانش‌آموز را از آینده‌ای که پیش رو دارد محروم کند. از سوی دیگر تاثیری که بر دیگر دانش‌آموزان شاهد بر این رفتارها می‌گذارد هم می‌تواند محل بحث و بررسی باشد. فراموش نکنیم کیفیت درسی دانش‌آموزان به تمامی اتفاق‌هایی که در مدرسه رخ می‌دهد بستگی دارد. اگر دانش‌آموزی مورد تحقیر و توهین یا تنبیه بدنی قرار بگیرد، می‌تواند بر روی کیفیت درسی دیگر دانش‌آموزان هم تاثیر بگذارد به همین خاطر است که مساله تنبیه بدنی در مدارس باید به صورت جدی پیگیری و برای ریشه کن کردن این روش آموزشی اشتباه چاره‌ای اندیشیده شود.
تنبیه فراموش نمی‌شود
مینو حیدری، روانشناس در این باره به «تعادل» می‌گوید: متاسفانه تنبیه بدنی دانش‌آموزان رفتاری است که فراموش نمی‌شود، نه فرد تنبیه شده آن را فراموش می‌کند و نه افرادی که شاهد این تنبیه هستند، به همین خاطر در ناخودآگاه ذهن این افراد همیشه ترس از تنبیه وجود دارد و همین مساله باعث می‌شود تا دانش‌آموزان به افرادی منفعل تبدیل شوند، یعنی قدرت خلاقیت و بحث در مورد مسائل مختلف درسی از آنها گرفته می‌شود. شاید معلمی به دلیل رفتار نامناسب یک دانش‌آموز یا تنبلی او در یادگیری درس او را مورد تنبیه قرار دهد، اما نتیجه‌ای که به بار خواهد آمد بر تمام زوایای زندگی فردی دانش‌آموز مورد تنبیه واقع شده و دیگر دانش‌آموزان خواهد گذاشت. او می‌افزاید: مدرسه‌گریزی، دلزدگی، ابتلا به ترس‌های مرضی، درونی شدن خشم و پرخاشگری از جمله دیگر آسیب‌های روحی و روانی تنبیه‌های بدنی دانش‌آموزان است. در واقع اگر تنبیه بدنی اتفاق بیفتد، عزت نفس دانش‌آموز کاهش می‌یابد و باعث صدمه دیدن اعتماد به نفس او می‌شود.
توانایی مدیریت صحیح کلاس
حیدری در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: در گذشته تنبیه بدنی در مدارس رواج بیشتری داشت، اما امروزه همه می‌دانند که این دست رفتارها نمی‌تواند تاثیر مثبتی در بازدهی درسی و رفتاری دانش‌آموزان داشته باشد. معلمان باید قبل از هر چیز با روحیات و تفاوت‌های فردی و خانوادگی دانش‌آموزان خود آشنا شده و بر اساس آنها توانایی مدیریت صحیح کلاس درس را داشته باشند. این روانشناس می‌افزاید: معلم برای اینکه بتواند تسلط کامل بر کلاس درس داشته باشد، باید صبوری کند. صبور بودن معلم می‌تواند حتی بد رفتارترین دانش‌آموزان را نیز آرام و دستور پذیر کند. همانطور که از قدیم گفته اند
« درس معلم‌گر بود زمزمه محبتی، جمله به مکتب آورد طفل گریز پای را» پس ما نمی‌توانیم با رفتارهای قهری و برخوردهای ناخوشایند، دانش‌آموزان را در برابر دوستان و همسالانشان تحقیر کنیم. این رفتارها در پیش برد اهداف آموزشی نتیجه عکس خواهد داشت.
از بین بردن اثرات این رفتار نیاز به ساعت‌ها روانکاوی دارد
مینو حیدری در مورد فیلمی که در فضای مجازی منتشر شده نیز می‌گوید: دانش‌آموزی که در این فیلم مورد تنبیه قرار گرفته، یک نوجوان است. دوستانش شاهد تنبیه شدن او و مورد توهین قرار گرفتنش هستند. حال اگر قرار باشد تاثیر این رفتار ناشایست را در این دانش‌آموز از بین ببریم، به ساعت‌ها مشاوره و روان کاوی نیاز است. مساله‌ای که اصلا مورد توجه قرار نمی‌گیرد. شما غرور یک نوجوان را در برابر چشم دیگر همکلاسی‌هایش خرد می‌کنید، دلیلش هر چه باشد، رفتار معلم غیر قابل قبول است. چنین فردی قطعا از مشکلات روحی و روانی رنج می‌برد که چنین برخوردی را در کلاس درس با دانش‌آموزش دارد. مریم اصل زعیم از مشاوران مدرسه در البرز نیز می‌گوید: گاهی تنبیه به دلیل هیجاناتی است که به فرد تنبیه‌کننده دست می‌دهد اما راه‌های خویشتنداری یا مدیریت خشم خود را نیاموخته و مهارتی پیدا نکرده است تا هنگامی که عصبانی می‌شود کاری غیراز تنبیه انجام دهد.
مدیریت خشم مساله‌ای است که باید جدی گرفته شود
تورج هلالی رفتارشناس درباره مساله تنبیه بدنی در مدارس به «تعادل» می‌گوید: مهم‌ترین مساله‌ای که باید در این زمینه به آن توجه داشت، برگزاری کلاس‌های مدیریت خشم برای معلم‌ها در مدارس است. اگر فرد توانایی مدیریت خشم را نداشته باشد، این خشم را به دیگران هم سرایت می‌دهد. معلمی که با چنین رفتار خشونت باری شاگرد را تنبیه می‌کند، می‌تواند عامل بروز رفتارهای خشونت بار و البته از روی کینه دانش‌آموز تنبیه شده باشد. او می‌افزاید: وقتی ما می‌گوییم هر عملی را عکس العملی است باید به این مساله توجه کنیم که کنش‌ها متقابل می‌تواند باعث بروز اتفاقاتی به مراتب تلخ‌تر باشد. بررسی‌های رفتاری کسانی که برای استخدام در آموزش و پرورش داوطلب می‌شوند به خصوص افرادی که قرار است در مقام معلم یا دبیر با بچه‌ها سر و کار داشته باشند، حلقه مفقوده سیستم آموزشی ما طی سال‌های گذشته بوده است. مساله‌ای که بارها و بارها به آن تاکید شده اما هیچ‌وقت مورد توجه قرار نگرفته است. این رفتارشناس می‌گوید: در بسیاری از موارد خانواده‌ها از معلمی که فرزندشان را مورد تنبیه قرار داده شکایت نمی‌کنند، همین امر باعث می‌شود تا معلم خاطی مجازات نشود و به این ترتیب به رفتارهای اشتباه ادامه دهد، اما اگر والدین پیگیر مساله شوند می‌توانند ضمن اینکه عزت نفس از دست رفته فرزند خود را به واسطه این تنبیه خدشه‌دار شده تا حدی ترمیم کنند، مانع از بروز خشونت در مورد دیگر دانش‌آموزان می‌شوند.
مجازات تنبیه بدنی دانش‌آموزان در قانون چیست؟
اما قانون در این باره چه نظری دارد؟ طبق آیین نامه اجرایی مدارس مدیر مدرسه موظف است ممنوعیت تنبیه بدنی را به اطلاع کلیه همکاران خود برساند و نیز بیان کند که در صورت تخلف معلمان از این مقررات گزارش آن به اداره آموزش و پرورش ارایه خواهد شد.
آیین‌نامه انضباطی مدارس
مطابق ماده 77 آیین‌نامه انضباطی مدارس، «اعمال هرگونه تنبیه از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع است»، اما برای برخورد با تخلفات احتمالی دانش‌آموزان، قانون سلسله مراتبی را بر اساس اصول تربیتی تعیین کرده است که برای تنبیه دانش‌آموزان باید به آن توجه شود. بر اساس ماده 74 این ایین‌نامه، «قصور و سهل‌انگاری دانش‌آموزان نسبت به انجام وظایف خود تخلف محسوب می‌شود. مدیر، شورای مدرسه، معاونان و مربیان موظف‌اند قبل از اعمال هر گونه تنبیه از وضع و موقعیت محصل آگاهی یابند و در جست‌وجوی انگیزه و علت تخلف برآیند و نسبت به رفع آن اقدام کنند.» همچنین تنبیه باید به گونه‌ای باشد که دارای اثر اصلاحی بوده و توجه دانش‌آموز را به اشتباه خود جلب و زمینه مناسب را برای ایجاد رفتار مطلوب در او فراهم کند. بر اساس این ماده «دانش‌آموزان متخلفی که راهنمایی‌ها و چاره‌جویی‌های تربیتی، در آنها مفید و موثر نمی‌افتد، با رعایت تناسب به یکی از روش‌های زیر مورد تنبیه قرار می‌گیرند:
تذکر و اخطار شفاهی به‌طور خصوصی
تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش‌آموزان کلاس مربوط
تغییر کلاس، در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش‌آموز
اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش‌آموز
خروج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش‌آموز، حداکثر برای مدت سه روز
انتقال به مدرسه دیگر
همانطور که به صراحت در این ماده و ماده 77 اشاره شده است، تنبیه بدنی یا هرگونه توهین و تحقیر دانش‌آموز جایگاهی در اصول تربیتی و آموزشی مدارس نداشته و هیچ کس حق ندارد به استناد تخلف دانش‌آموزان، اقدام به تنبیه آنها کند.
