مالیات بر سرمایه‌های مردم
قرار بود 15 آذر ماه بودجه سال 1402 توسط سازمان برنامه و بودجه تقدیم مجلس شود اما این اتفاق نیفتاد و به گفته کارشناسان احتمالا با پایان ماه لایحه بودجه دست مجلس برسد. مالیات روی سپرده‌های بانکی را می‌توان یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار روی بودجه دانست. چرا که این سرمایه‌ها هر چند خرد و کلان نقدینگی مردم است و به نوعی مالیات بستن روی این سپرده‌ها نوع سرمایه‌گذاری مردم و حقوقی‌ها را تغییر می‌دهد.
سود سپرده بانکی، سود به دست آمده از سپرده‌گذاری در بانک یا موسسات مالی است. استفاده از سود سپرده بانکی یکی از مطمئن‌ترین روش‌های سرمایه‌گذاری برای افرادی است که می‌خواهند علاوه بر حفظ سرمایه اصلی خود، سود ثابت کسب کنند. میزان سودی که از طریق سود سپرده بانکی به دست می‌آید بر اساس درصدی از موجودی اصلی حساب شما محاسبه می‌شود. برای اینکه بتوان سود مناسبی از این روش کسب کرد می‌بایست بانک‌ها و موسسات مختلف را مورد بررسی قرار داد چرا که شرایط و نرخ سود سپرده هر کدام از بانک‌ها با یکدیگر متفاوت است. از این رو اینکه در چه بانکی سرمایه‌گذاری کنید و کدام یک از طرح‌های بانک را انتخاب کنید تا بیشترین سود را به دست آورید، از اهمیت بالایی برخوردار است.
علی‌رغم رایج بودن این پایه مالیاتی، کشورهای مختلف از شیوه‌های متفاوتی برای اخذ این نوع مالیات استفاده می‌کنند. برخی از این کشورها نظیر آلمان، ژاپن و ترکیه اقدام به اخذ مستقیم این مالیات از سپرده‌ها می‌کنند، به این صورت که در زمان واریز این سود به حساب صاحبان سپرده، مالیات متعلقه از حساب افراد کم می‌شود که این رویکرد از نظر اجرایی به سهولت امکان‌پذیر است و بدون نیاز به پرکردن اظهارنامه مالیاتی توسط افراد، جریان درآمدی مداومی در طول سال برای دولت فراهم می‌شود، اما مهم‌ترین نقطه ضعف این روش آن است که هزینه‌های فرد را نادیده می‌گیرد و مستقل از آن مالیات از فرد اخذ می‌شود؛ بنابراین برای افرادی که بخش قابل توجهی از درآمدشان از این روش تامین می‌شود، مشکلاتی را ایجاد می‌کند که البته با توجه به اینکه در ایران در حال حاضر این پایه مالیاتی صرفا برای افراد حقوقی اعمال شده، این نقطه ضعف موضوعیت چندانی ندارد.
رویکرد دیگر لحاظ نمودن این درآمد به عنوان بخشی از درآمد مشمول مالیات است که در برخی از کشورها نظیر امریکا و انگلیس و آفریقای جنوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش درآمد سپرده‌ها به مانند سایر درآمدهای اشخاص در انتهای سال محاسبه شده و مالیات از آن کسر می‌شود. این رویکرد هم دارای مزایا و معایبی است که با توجه به اینکه مستلزم استقرار نظام مالیات بر مجموع درآمد بوده و در حال حاضر کشور فاقد این زیرساخت است و عدم امکان استفاده از آن، از بیان نقاط قوت و ضعف این روش خودداری می‌شود.
چالش‌های مهم اعمال مالیات بر سود سپرده‌های بانکی
جعفر مهدی‌زاده ضمن اشاره به چالش‌های اخذ مالیات بر سود سپرده‌های بانکی افزود: یک مساله در زمینه اخذ مالیات از سود سپرده‌های بانکی، منفی بودن نرخ سود حقیقی است که انگیزه سپرده‌گذاری را کم می‌کند و به‌تعبیری به عنوان یک مالیات مضاعف محسوب می‌شود. نکته مهم دیگر اینکه وجود جایگزین‌هایی همچون صندوق‌های درآمد ثابت، موجب می‌شود وضع مالیات بر سود سپرده اشخاص حقوقی صرفاً منابع آنها را از سپرده‌گذاری مستقیم در بانک‌ها به‌سمت این صندوق‌ها یا ابزارهای مشابه ببرد و عملاً درآمدهای دولت افزایش پیدا نکند.
وی اضافه کرد: مساله مهم دیگر که در زمینه مالیات بر سود سپرده‌های بانکی حائز اهمیت است، رقابت بانک‌ها برای پرداخت سود بیشتر به سپرده‌ها به‌منظور جذب سپرده‌های بیشتر است، بنابراین ممکن است وضع این مالیات به‌جای اصابت به دریافت‌کنندگان سود از بانک‌ها، به بخش تولید به عنوان تسهیلات‌گیرندگان یا به خود بانک‌ها اصابت کند که خلاف هدف سیاست‌گذار است و ممکن است مسائلی همچون افزایش نوسانات در سایر بازارها از جمله ارز و سکه و همچنین اضافه‌برداشت بانک‌ها را درپی داشته باشد.مدیرکل اقتصادی بانک مرکزی آثار مالیات بر سود سپرده‌های بانکی را متفاوت از پایه‌هایی همچون مالیات بر خودروهای لوکس یا مالیات بر خانه‌های خالی دانست و افزود: باید از اثرات منفی احتمالی این پایه مالیاتی جلوگیری شود، در زمان حاضر شرکت‌ها این امکان را دارند که تسهیلات ارزان‌قیمت بگیرند و همان منابع مالی را در بانک سپرده‌گذاری کنند و سود کلان دریافت کنند، چنین مشکلی باید در جای دیگری حل شود و وضع مالیات بر سود سپرده‌های بانکی نمی‌تواند این مشکل را رفع کند.
در زمان حاضر شرکت‌ها مشکلات انگیزشی زیادی برای سرمایه‌گذاری دارند و وضع مالیات بر سود سپرده‌ها نمی‌تواند انگیزه کافی برای سرمایه‌گذاری ایجاد کند. یکی از مسائل در این زمینه بالا بودن نرخ سود در بازارهای رقیب تولید است که موجب می‌شود اگر بر سود سپرده بانکی هم مالیات وضع شود، این سرمایه‌ها به‌جای بخش تولید به بازارهای موازی سوق پیدا کند.وی در پایان گفت: وضع مالیات بر سود سپرده‌های بانکی موجب خروج نقدینگی از بانک‌ها نمی‌شود، اما ترکیب سرمایه‌ها را تغییر می‌دهد و سیالیت نقدینگی را افزایش می‌دهد که در شرایط فعلی اقتصاد کشور مطلوب نیست. در مجموع ما در بانک مرکزی از وضع مالیات بر سود سپرده‌های بانکی استقبال می‌کنیم ولی شرایط فعلی اقتصاد کشور را مناسب اجرای این قانون آن هم به‌شکل دفعی نمی‌دانیم.
نرخ سود حقیقی لازمه دریافت سود
احمد زمانی، رییس سابق مرکز آموزش و پژوهش سازمان مالیاتی، ضمن تأکید بر اینکه سود سپرده‌های بانکی نیز یک نوع درآمد به حساب می‌آید به تسنیم گفت: به این ترتیب به‌طور معمول این درآمدها نیز باید مشمول مالیات باشد، اما از یک زاویه دیگر سود سپرده‌های بانکی حاصل از یک فعالیت در اقتصاد کشور بوده است و اگر آن فعالیت اقتصادی مالیات را پرداخت کرده باشد، اعمال مالیات بر سود مشتق‌شده از آن به‌نوعی مالیات مضاعف به‌حساب می‌آید و می‌تواند فشار مالیاتی بر شرکت‌ها را افزایش دهد. وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه در زمان حاضر نرخ حقیقی سود سپرده‌ها منفی است؛ به این معنی که نرخ سود از نرخ تورم کمتر است، به این ترتیب عملاً سپرده‌گذاران در بانک‌ها به‌جای سود زیان می‌کنند و از این زاویه اخذ مالیات از سود سپرده‌های بانکی توجیه ندارد، بنابراین یا باید اقتصاد کشور به‌نحوی اداره شود که نرخ تورم کاهش پیدا کند، یا سیاست‌گذار پولی باید از سرکوب دستوری نرخ سود خودداری کند. زمانی ضمن اشاره به نحوه اخذ مالیات بر مجموع درآمد نیز گفت: در این نظام مالیاتی نیز این امکان وجود دارد که بخشی از درآمدها مشمول مالیات نشود و عملاً معافیت مالیاتی نیز در این زمینه قابل استفاده است، بنابراین حتی این امکان وجود دارد در صورت اخذ مالیات از مجموع درآمد نیز سود سپرده‌های بانکی از پرداخت مالیات معاف شود یا دست‌کم با نرخ کمتری مشمول مالیات شود.
