مسیر ناهموار ورود استارتاپ‌ها به بورس
چند ماه پیش بود که عرضه استارتاپ در بازار سرمایه آغاز شد قرار بود این عرضه ادامه دارد باشد چرا که با عرضه استارتاپ‌ها، جذب سرمایه و توسعه آنها ساده‌تر و آسان‌تر خواهد شد؛ اما سختگیری‌های بورس و ارزش‌گذاری نامشهود استارتاپ‌ها باعث شده که این مسیر تا حدود زیادی سخت شود. با وجود این شرایط اما شرکت پیشگامان فن‌آوران و دانش آرامیس که آن را با نام تپسی شناخته می‌شود در 24 خرداد امسال به عنوان نخستین استارتاپ در بازار دوم فرابورس عرضه شد. حالا به نظر می‌رسد که به‌دلیل استقبال سرمایه‌داران از سهام تپسی و وضعیت مناسب آن در بازار سرمایه، سازمان بورس تصمیم به تسهیل ضوابط ورود شرکتی‌های استارتاپی و دانش‌بنیانی گرفته است.
تامین مالی جمعی برای دانش بنیان‌‌ها حذف می‌شود
چندی پیش مجید عشقی، رییس سازمان بورس با بیان اینکه در گذشته حضور شرکت‌های دانش بنیان در بازار سرمایه حداقلی بود، گفت: با توجه به اینکه این شرکت‌ها می‌توانند نقش بسیار مهمی در اقتصاد ایفا کنند به این نتیجه رسیدیم که باید راهکاری در نظر گرفت که شرکت‌های دانش بنیان به‌ویژه شرکت‌هایی که کسب‌وکارشان در حوزه دیجیتال است بتوانند نقش موثرتری در بازار سرمایه ایفا کنند، لذا ضوابط پذیرش این شرکت‌ها در سازمان مصوب و ابلاغ شد و اولین شرکت موردپذیرش قرار گرفت و در برنامه داریم ضوابط پذیرش این شرکت‌ها را سهل‌تر کنیم. رییس سازمان بورس از برداشته شدن تأمین مالی جمعی خبر داد و گفت: این گزینه برای طرح‌های دانش بنیان خصوصاً طرح‌های کوچک و متوسط بسیار راهگشاست و تاکنون 34 طرح از این طریق تأمین مالی شده و امیدواریم با معرفی درست این ابزار مالی طرح‌های بیشتری را تأمین مالی کنیم. او به وجود صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه هم که می‌تواند شرکت‌های دانش بنیان را تأمین مالی کند اشاره کرد و گفت: در حال حاضر بیش از 20 صندوق جسورانه در کشور راه‌اندازی شده که منابع خوبی هم دارند، اما یکی از معضلاتی که در این زمینه وجود دارد این است که ارتباط خوبی بین مدیران و گردانندگان این صندوق‌ها با طرح‌های حوزه اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد نشده و اگر مدیران این صندوق‌ها با فضای سرمایه‌گذاری حوزه دانش‌بنیان آشنایی بیشتری پیدا کنند و این تعامل بیشتر شود، می‌توانند به‌راحتی شرکت‌های دانش‌بنیان را تأمین مالی کنند.
راهی جز تسهیل ضوابط نداریم
محمود گودرزی، مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران نیز با بیان اینکه امروزه در اکثر بورس‌های دنیا نقش شرکت‌هایی که بر اساس دانش تولید ثروت می‌کنند افزایش یافته، گفته بود: این مسیری است که پیش پای بازار سرمایه ما نیز هست و راهی جز این نداریم. او با انتقاد از پایین بودن تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در استان‌های غربی کشور بیان کرده بود: از بیش از ۷۷۰۰ شرکت دانش‌بنیان کشور سهم چهار استان کرمانشاه، لرستان، ایلام و کردستان تنها ۲.۲ درصد است که با توجه به نقشی که این شرکت‌ها در اقتصاد و اشتغال دارند، باید این شرکت‌ها را توسعه داد.
کارشناسان در این باره معتقدند چون بازار سرمایه استارتاپ‌ها را نمی‌شناسد تصور می‌کند این شرکت‌ها با ریسک‌هایی از حیث فنی روبرو هستند. یعنی چون ماشین‌آلات، ساختمان و مواردی از این قبیل ندارند، این پرسش شکل می‌گیرد که از کجا معلوم که سهام آنها رشد مداوم داشته باشد؟ اما این نگاه ناشی از سنتی بودن قوانین و مقررات بورس است. همچنین؛ از آنجایی که ماهیت شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان به‌نوعی ریسک‌پذیر است، در جامعه احتمالا بی‌اعتمادی به استارتاپ‌ها وجود دارد و خیلی از عرضه سهام آنها به بازار سرمایه استقبال نمی‌شود. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان چون سرمایه‌گذار خصوصی دارند، باید صورت مالی‌های خود را به صورت جزئی و شفاف ارایه کنند. بنابراین چون در امور مالی این نوع شرکت‌ها شفافیت وجود دارد، امکان سوددهی آنها بالاست و می‌توانند در بازار سرمایه موفق عمل کنند.
لزوم تسهیل فرآیند پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان
مهدی دلبری، کارشناس بازار سرمایه تامین مالی استارتاپ‌ها را یکی از موضوعات روز و مهم بازار سرمایه عنوان کرد و گفت: باید توجه ویژه‌ای از سوی مسوولان نسبت به این حوزه صورت گیرد، یکی از موضوعات بسیار مهم در تامین مالی استارتاپ‌ها نرخ تامین مالی است. نرخ تامین مالی استارتاپ‌ها به دلیل نرخ بالای سود سپرده‌های بانکی و نرخ بالای اوراق خزانه که در بازار سرمایه در حال معامله است، بسیار بالا است. این کارشناس بازار سرمایه بیان کرد: یکی از عواملی مهمی که موجب شده است تا تامین مالی در ایران گران شود، کسری بودجه دولت است که این موضوع تاثیر خود را بر نرخ تامین مالی گذاشته و آن را افزایش داده است. این تحلیلگر بازارهای مالی دیگر مسائل تامین مالی استارتاپ‌ها را مشکل ارکان و نرخ بالای کارمزد دانست و گفت: در بحث تامین مالی، اوراق تامین مالی مطرح شده است و اکنون تامین مالی استارتاپ‌ها از ۲ طریق بانک‌ها و بازار سرمایه در حال پیگیری است. یکی از نکاتی که در تامین مالی استارتاپ‌ها مطرح است مساله تامین مالی شرکت‌هایی است که می‌خواهند از بازار سرمایه تامین مالی کنند و باید نماد آن در بازار سرمایه مورد معامله قرار گیرد. دلبری گفت: در این جا بحث پذیرش استارتاپ‌ها مطرح می‌شود و نخستین چیزی که در پذیرش شرکت‌ها در بازار سرمایه بیان می‌شد؛ این است که ارزش‌گذاری استارتاپ‌ها با چه فرمولی بوده و ارزش این استارتاپ چقدر است. ارزش‌گذاری‌هایی که به‌صورت سنتی انجام می‌شد، بر ارزش روز دارایی‌ها یا مقدار سودآوری شرکت است، اما نکته اینجاست که شرکت‌های استارتاپ به دلیل نوظهور بودن و همچنین شرکت‌هایی هستند که به‌تازگی فعالیت خود را شروع کرده‌اند و در حال گسترش فعالیت خود هستند، از نظر دارایی‌ها ارزش خاصی ندارند و همچنین سودآوری آنها بسیار کم است، این موضوع موجب شده است تا پذیرش استارتاپ‌ها در بازار سرمایه با کندی صورت گیرد و قیمت‌گذاری استارتاپ‌ها را با یک چالش اصلی روبرو کرده است.
وی اضافه کرد: اگر پذیرش و ارزش‌گذاری استارتاپ‌ها با سهولت بیشتری انجام شود، تامین مالی از طریق بازار سرمایه بهترین نوع تامین مالی خواهد بود و شرکت‌ها نیز از آن استقبال خواهند کرد. شرکت‌های استارتاپی به دلیل ماهیت کاری که دارند حداقل شفافیت مالی و حداقل شرایط پذیرش در بازار سرمایه را دارا هستند، این عامل موجب شده تا در سال‌های اخیر ورود استارتاپ‌ها به بازار سرمایه با کندی و سختی انجام گیرد. روابط سهام دارای در شرکت‌های استارتاپی مبتنی بر روش‌های جدید نیست، بلکه تفاهم‌نامه‌هایی است که در روش‌های سنتی دارای جایگاه نیستند، این موضوع موجب شد تا شرکت‌های دانش‌بنیان در مرحله پذیرش در بازار سرمایه با مشکل مواجه شوند.
معاملات بازار SME فرابورس تسهیل شد
با تصویب هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، شرایط خرید سهام در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس ایران تسهیل شد. در حالی که تاکنون تنها اشخاص حقوقی و سرمایه‌گذاران نهادی قادر به خرید سهام در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط بودند، به‌منظور افزایش رونق این بازار، تسهیل رقابت یا حضور برخی فعالان دیگر و حمایت از این نوع شرکت‌ها مقرر گردید؛ سرمایه‌گذاران حرفه‌ای که در مقایسه با سرمایه‌گذاران نهادی از شرایط آسان‌تری برخوردارند، بتوانند اقدام به معامله در این بازار نمایند.
شرکت‌های کوچک و متوسط که به‌اختصار SME نامیده می‌شوند از جمله شرکت‌هایی هستند که یکی از بازارهای فرابورس را به خود اختصاص داده و در حال حاضر برخی از شرکت‌ها سهام خود را در این بازار عرضه نموده‌اند. بنا به اعلام مرکز تدوین، تنقیح و تطبیق قوانین و مقررات بازار سرمایه، با توجه به اینکه تسهیل شرایط مذکور نیازمند بازنگری در مقررات و تدوین مقررات جدید بود، با پیشنهاد فرابورس و مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اواراق بهادار، اصلاح مقررات مربوط در دستور کار مرکز تدوین، تنقیح و تطبیق قوانین و مقررات بازار سرمایه قرار گرفت که این مرکز با برگزاری جلسه کمیته تدوین مقررات و اخذ نظرات تخصصی و ملاحظات ذی‌نفعان، مقررات جدید را به هیات‌مدیره ارایه نمود که با تصویب آن، جایگزین ضوابط فعلی در این خصوص خواهد گردید.
از جمله تغییرات این است که تاکنون تنها اشخاص حقیقی که بیش از ۵ درصد یا بیش از ۵ میلیارد ریال از ارزش اسمی اوراق بهادار در دست انتشار ناشر را خریداری می‌کردند حق معامله در این بازار را داشتند که با اصلاح دستورالعمل و تجویز انجام معامله در این بازار توسط کلیه سرمایه‌گذاران حرفه‌ای، اشخاص دیگری از قبیل اشخاص حقیقی که طی ۶ ماه اخیر در انتهای هر ماه، مانده حساب یا ارزش پرتفوی آنها مساوی یا بیشتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد یا اینکه در ۶ ماه اخیر مجموع ارزش معاملات وی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران ماهانه به میزان حداقل ۲۰ میلیارد ریال باشد، مجاز به انجام معامله در این بازار خواهند بود. همچنین، طبق اصلاحات اخیر، دامنه نوسان معاملات این بازار ۵ درصد در نظر گرفته شد، این درحالی است که در گذشته معاملات در این بازار فاقد دامنه نوسان بود. علاوه بر این، در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط، عملیات بازارگردانی طبق « دستورالعمل فعالیت بازارگردانی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران » یا طبق قرارداد بازارگردانی که نمونه آن به تأیید فرابورس رسیده است، انجام می‌شود.
ضمن تأکید بر اینکه این تغییرات در واقع فاز نخست ارتقای مقررات در حوزه شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس ایران است و مطالعات تکمیلی جهت تدوین مقررات توسعه‌ای و حمایتی همچنان ادامه خواهد داشت، هم‌اکنون اصلاحات جدید در فرایند ابلاغ قرار دارد و متعاقب ابلاغ اصلاحات جدید، تحت عنوان «دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات سهام و حق‌تقدم خرید سهام در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس ایران» در پایگاه قوانین و مقررات بازار سرمایه ایران به‌روزرسانی شده و ضمن إعمال الزامات تنقیحی و انتشار، در دسترس عموم شهروندان و فعالان محترم بازار سرمایه قرار خواهد گرفت.
