تبعات تعلیق تجارت آلمان با ایران

بررسی عملکرد تجاری ایران و اروپا در سال‌های گذشته نشان می‌دهد، آلمان همواره به عنوان شریک اصلی اروپایی اقتصاد ایران مطرح بوده و در سال‌های گذشته چه در حوزه سرمایه‌گذاری و چه در صادرات کالا نقشی مهم در این عرصه ایفا کرده است. 

حالا اما خبرگزاری آسوشیتدپرس مدعی شده که توسعه تجارت با ایران از سوی آلمان به حالت تعلیق درآمده است. 

طبق ادعای این خبرگزاری، دولت آلمان روز جمعه رسماً اعلام کرده ضمانت‌های مربوط به سرمایه‌گذاری و اعتبار صادرات با ایران و «سایر فرمت‌های اقتصادی» از جمله گفت‌وگو‌ها بر سر مسائل انرژی را نیز «به دلیل شرایط بسیار جدی در ایران» به حالت تعلیق درآورده است.

حال سوال اینجاست که توقف همکاری با آلمان برای اقتصاد ایران چه پیامی دارد؟ برخی از فعالان اقتصادی می‌گویند: با توجه به نقش مهم آلمان در اقتصاد اروپا تصمیم این دولت برای توقف توسعه همکاری‌ها با ایران می‌تواند برای اقتصاد ما نتایجی داشته باشد. چراکه اگر سایر کشورهای اروپایی به تبعیت از آلمان این سیاست را دنبال کنند، اوضاع برای ایران دشوارتر خواهد شد.

همچنین به گفته آنها، آلمان در سال‌های اخیر در زمینه انتقال فناوری به ایران کمک شایسته‌ای کرده است؛ به‌طوری‌که بسیاری از تجهیزات در عسلویه و ماهشهر از لینده آلمان تامین می‌شود. حال با خروج آلمان قطعا اثر منفی بر این صنعت خواهد گذاشت. 

تجارت آلمان با ایران به حالت تعلیق درآمد

آسوشیتدپرس مدعی شده دولت آلمان روز جمعه رسماً اعلام کرد ضمانت‌های مربوط به سرمایه‌گذاری و اعتبار صادرات با ایران را به حالت تعلیق درآورده است.

طبق ادعای این خبرگزاری وزارت اقتصاد آلمان همچنین اعلام کرد «سایر فرمت‌های اقتصادی» از جمله گفت‌وگو‌ها بر سر مسائل انرژی را نیز «به دلیل شرایط بسیار جدی در ایران» به حالت تعلیق درآورده است. ضمانت‌های اعتبار صادرات از ضرر شرکت‌های آلمانی در شرایطی که مبلغ صادرات پرداخت نمی‌شود جلوگیری می‌کند. ضمانت‌های سرمایه‌گذاری برای محافظت از سرمایه‌گذاری‌های مستقیم شرکت‌های آلمانی در برابر مخاطرات سیاسی در کشور‌های مختلف اعطا می‌شوند. وزارت اقتصاد آلمان گفته استفاده از این ابزار‌ها برای پیشبرد برخی پروژه‌ها در ایران چندین دهه معلق بود تا در سال ۲۰۱۶ که در نتیجه توافق با ایران «گشایشی کوتاه‌مدت» حاصل شد مجدداً از سر گرفته شد.

آلمان گفته در آن دوره (گشایش کوتاه‌مدت) برای چند پروژه ضمانت‌هایی اعطا شد یا ضمانت‌ها تمدید شدند، اما از سال ۲۰۱۹ چنین ضمانت‌هایی اعطا نشده‌اند. دولت آلمان گفته اکنون تصمیم گرفته این ضمانت‌ها را به‌طور کامل تعلیق کند و تنها در صورت وجود دلایل محکم بشردوستانه معافیت‌هایی برای آنها در نظر بگیرد. این وزارتخانه گفته مبادلات تجاری ایران و آلمان در سال ۲۰۲۱ در مجموع به ۱.۷۶ میلیارد دلار رسید. این رقم در ۹ ماهه نخست سال جاری هم به ۱.۴۹ میلیارد یورو رسید.

آلمان؛ مهم‌ترین شریک تجاری ایران

حال با توجه به اینکه آلمان روابط خود را با ایران به حالت تعلیق درآورده، آیا باید نگران این خروج این کشور از چرخه تجارت با ایران شد؟ آلمان طی سال‌های اخیر همواره بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در بین کشورهای اروپایی بوده.

در تجارت غیر نفتی، آلمان همواره بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران، با اختلاف قابل توجه نسبت به دیگر کشورهای اروپایی است. طبق آمار وبسایت اداره فدرال آمار آلمان، در سال 2009، ایران چهل و سومین شریک تجاری آلمان بود. بالاترین رتبه ایران در دهه‌های اخیر. یعنی تنها 42 کشور از سراسر جهان شرایط تجاری بهتری با آلمان داشتند. دقیقا در سالی که روابط تجاری آلمان با بسیاری از کشورها به خاطر رکود جهانی اقتصاد افت کرده بود اما رابطه تجاری‌اش با ایران کمتر از سایرین آسیب دیده بود.

در سال 2020 اما ایران، در رتبه 68 جهان، در رده‌بندی برترین شرکای تجاری آلمان قرار گرفت. آن هم در شرایطی که یک سال زودتر، با قرار گرفتن ایران در رتبه 73، بدترین رتبه ایران در بین همه شرکای تجاری آلمان در دهه‌های اخیر رقم خورد. در حالی که تجارت ایران با اروپا در پایان سال 2020 به پایین‌ترین سطح خود رسید، در همین سال، تجارت ایران با آلمان رشد داشت.

به این نکته باید توجه شود که در سال 2020، صادرات ایران به آلمان نسبت به سال 2019، حدود 32 درصد افزایش پیدا کرد. جالب است بدانید صادرات دارو و مواد دارویی آلی و... از ایران به آلمان بیش از 80 درصد نسبت به سال 2019 افزایش پیدا کرد. 

همچنین صادرات مواد غذایی و مواد خام غیر خوراکی و غیر سوخت ایران به آلمان نیز با افزایش مواجه شد. بزرگ‌ترین صادرات ایران به آلمان، همچنان مواد غذایی است. در سوی مقابل نیز، صادرات مواد غذایی از آلمان به ایران با رشد بیش از 124 درصد مواجه شد. این موارد، تنها مواردی در تجارت بین ایران و آلمان هستند که در سال 2020 نسبت به سال 2019 افزایش پیدا کرده‌اند.  

در آن سو، در تجارت اروپا با ایران، صادرات مواد غذایی و حتی در مقداری پایین، صادرات نفت و گاز و سوخت‌های معدنی از ایران به اروپا بیشتر شده است. این در حالی است که تنها افزایش قابل توجه در صادرات اروپا به ایران مواد غذایی است. با این حال، رتبه اول صادرات اروپا به ایران در سال 2020، خودرو و ماشین‌آلات صنعتی بوده که نزدیک به نیمی از این ماشین‌آلات، از مبدا آلمان به ایران صادر شده است.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد، در میان کشورهای اروپایی آلمان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در سال‌2021 بوده است، به‌طوری‌که حدود یک‌سوم تجارت ایران و اتحادیه اروپا با این کشور بوده است. آلمان در سال‌2021 بالغ بر 449/ 1میلیارد یورو کالا به ایران صادر و 274‌ میلیون یورو کالا از ایران وارد کرده است. مجموع تجارت این کشور با ایران 723/ 1‌ میلیارد یورو بوده است. طی نیمه نخست ۲۰۲۲ نیز کل صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا حدود ۲۷۲‌میلیون ‌تن و به ارزش حدود ۵۵۴‌ میلیون یورو بوده که در همین بازه زمانی حدود ۷۳‌ درصد از صادرات کالایی ایران به این اتحادیه به مقصد ۵ کشور آلمان، ایتالیا، رومانی و بلغارستان صادرشده است. 

تاثیر تحریم‌های آلمان بر اقتصاد ایران

با توجه به اقدامات اخیر دولت آلمان این پرسش قابل طرح است که تحریم‌های آلمان چه اثری بر اقتصاد ایران دارد؟ نایب رییس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق بازرگانی در پاسخ به این پرسش که دولت آلمان اعلام کرد ضمانتنامه‌های اعتباری و سرمایه‌گذاری برای توسعه تجارت با ایران را به صورت رسمی به حالت تعلیق در آورده است به نظر شما این مساله تا چه میزان در اقتصاد و تجارت ما تاثیرگذار خواهد بود؟ گفت: بهتر است این پرسش را آن دسته از افرادی که در این سال‌ها تحریم‌ها را نعمت می‌دانستند پاسخ بدهند. تجربه این سال‌ها ثابت کرد که تحریم‌ها برای مردم و بخش‌خصوصی مشکلات زیادی ایجاد کرده است.

«مهراد عباد» با اشاره به بالا بودن پتانسیل‌ بخش‌های دولتی در شرایط تحریم به «ایلنا» می‌گوید: امکان جابه‌جایی و انتقال پول و کالا در شرایط تحریم برای بخش‌های دولتی بیش از بخش‌های خصوصی فراهم است این در حالی است که بخش خصوصی محرک اقتصاد یک کشور محسوب می‌شود.

این فعال اقتصادی با بیان اینکه ارتباط با سایر کشورها یکی از الزامات توسعه است، گفت: ارتباط سازنده تجاری با اکثر کشورها می‌تواند ایران را در مسیر توسعه قرار بدهد در این سال‌ها به واسطه‌ تحریم‌ها مشکلات عدید‌ه‌ای در زمینه تامین فناوری‌های نوین و ماشین‌آلات مدرن داشتیم و این فناوری‌ها در شرایط تحریم نتوانستند به ایران بیایند و این موضوع تاثیر خود را در تمام ابعاد اقتصادی کشور گذاشته است.

او ادامه داد: ماشین‌آلات و ابزارهای استخراج صنایع نفت و گاز در ایران قدیمی هستند از این‌رو امکان بهره‌برداری کاهش پیدا کرده است؛ ایران در چند تکنولوژی توانست مستقل شود و برای ورود دانش روز در زمینه تکنولوژی به آلمان نیاز دارد.

عباد با بیان اینکه چین، روسیه، عراق و سوریه نمی‌تواند در زمینه انتقال تکنولوژی به ما کمک کنند، افزود: آلمان در سال‌های اخیر در زمینه انتقال فناوری به ایران کمک شایسته‌ای کرده، بسیاری از تجهیزات در عسلویه و ماهشهر از لینده آلمان تامین می‌شود و خروج آلمان تاثیر خود را در این صنعت خواهد گذاشت.

او با تاکید بر این موضوع که اگر سایر کشورهای اروپایی به تبعیت از آلمان این سیاست را دنبال کنند اوضاع برای ایران دشوارتر خواهد شد، افزود: اقتصاد ایران سیاسی شده است و 80 درصد اقتصاد در انحصار دولت و نهادهای نظامی است و امکان جدا کردن آن وجود ندارد؛ در مراودات خارجی مسائل سیاسی تاثیر مستقیم می‌گذارد و سیاست‌های غرب و شرق‌ستیزانه به‌جایی اینکه ما را در مسیر استقلال قرار بدهد به ما ضرر وارد کرده است.

این فعال اقتصادی جزیره‌ای عمل کردن را سیاست نادرستی دانست و افزود: جذب سرمایه خارجی یکی از اصول اولیه در توسعه محسوب می‌شود این در حالی است که رشد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران منفی شده است و با مهاجرت‌هایی که به بخش خصوصی و کسب‌وکارها رسیده شاهد خروج سرمایه از کشور هستیم در حالی که ایران برای پیشرفت نیاز به سرمایه دارد.

در همین رابطه، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و سوییس نیز می‌گوید با توجه به نقش مهم آلمان در اقتصاد اروپا تصمیم این دولت برای توقف توسعه همکاری‌ها با ایران می‌تواند برای اقتصاد ما نتایجی داشته باشد.

شریف نظام مافی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بررسی عملکرد تجاری ایران و اروپا در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که آلمان همواره به عنوان شریک اصلی اروپایی اقتصاد ایران مطرح بوده و در سال‌های گذشته چه در حوزه سرمایه‌گذاری و چه در صادرات کالا نقشی مهم در این عرصه ایفا کرده است.

وی اضافه کرد: در کنار آن آلمانی‌ها در بخش‌هایی از صنعت فعال هستند که جایگزین کردنشان با سایر کشورها دشوار است. از سوی دیگر با توجه به گستردگی اقتصاد این کشور در اروپا بسیاری از اعضای این اتحادیه نیز تصمیمات خود را بر مبنای برنامه‌های آلمان پیگیری می‌کند. از این‌رو خبری که روز جمعه منتشر شد بسیار تاسف‌برانگیز بود و امیدواریم تغییراتی در این رویه اجرایی شود.

رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و سوییس درباره تصمیمات احتمالی دولت سوییس در این زمینه نیز گفت: سوییس اساسا کشوری مستقل به شمار می‌رود که سیاست‌های خود را نیز بر مبنای تصمیمات داخلی پیگیری می‌کنند با این وجود در صورتی که اتحادیه اروپا در این زمینه تصمیمی بگیرد احتمال آن وجود دارد که سوییس آن را پیگیری کند با این وجود اگر بخش قابل توجهی از واردات ما از سوییس به مواد غذایی و دارو مرتبط است، نمی‌توان انتظار داشت که در این حوزه لااقل در کوتاه‌مدت تغییر بزرگی به وجود بیاید.

نظام مافی درباره چگونگی پیگیری سیاست توسعه روابط تجاری با اروپا در شرایط تحریم نیز توضیح داد: در این سال‌ها این طور نشان داده شده که رابطه ما با اروپا پیش از آنکه بر مبنای تجارت و اصول اقتصادی دنبال شود بیشتر به مسائل سیاسی مرتبط است از این‌رو تا زمانی که این مسائل برطرف نشود تصور آنکه بتوانیم در کوتاه‌مدت تجارت مشترک با اروپا را گسترش دهیم قدری دشوار خواهد بود. این درست است که اروپایی‌ها با خروج ترامپ از برجام موافق نبودند اما از آن زمان تا به امروز شرایط بسیار پیچیده‌تر شده و در صورتی که ما بتوانیم برجام را احیا کنیم یا عضویت در FATF را نهایی کنیم پس از آن باید با عبور از این پیچیدگی‌ها شرایط را برای توسعه روابط با اروپا مهیا کنیم.