انتقاد از شهرسازی عمودی در کشور
گروه راه و شهرسازی| ۱۰ نهاد حقوقی فعال در زمینه معماری و شهرسازی اسلامی - ایرانی در انتقاد به سیاست‌های بلندمرتبه‌سازی در نامه‌ای سرگشاده خطاب به رییس‌جمهور خواستار تجدیدنظر در این شیوه شهرسازی شدند. این نهادها با انتقاد از بارگذاری مضاعف در شهر تهران که هم اینک از مشکلات متعدد زیستی همچون آلودگی هوا رنج می‌برد، ریشه این رویکرد در شهرسازی را در تعارض منافع مدیران برخی استان‌ها عنوان کردند.
به گزارش «تعادل»، در کمتر از یک ماه گذشته، عملیات احداث 11 هزار واحد مسکونی در قالب طرح نهضت ملی مسکن در چند منطقه شهر تهران از جمله برخی از محلات لوکس واقع در منطقه یک پایتخت آغاز شد. آنگونه که مسوولان شهرداری اعلام کرده‌اند، این سازمان در فرایند ساخت این واحدها نقش تسهیل‌گری دارد و متولی ساخت واحدهای مزبور برخی نهادها و بخش خصوصی هستند. در این حال، اگر چه ساخت و ساز در مناطق شمالی تهران فی‌نفسه بحث برانگیز است و پرسش‌های زیادی را در میان افکار عمومی ایجاد کرده است که چه کسانی در نهایت از آپارتمان‌های ساخته شده در گران‌ترین منطقه شهری پایتخت و بلکه کشور استفاده خواهند کرد؟ اما اظهارات رییس سازمان نوسازی شهر تهران بر بحث‌ها افزوده است.
مهدی هدایت گفته است، ساخت و ساز در هر منطقه بر اساس مشخصات آن منطقه صورت خواهد گرفت. به‌طور مثال در منطقه ۱۹ مشخصات پروژه‌ها با کیفیت‌تر از منازل مسکونی منطقه ۱۹ است و اگر قرار باشد در منطقه یک نیز پروژه‌ای را بسازیم حتماً کیفیت منازل به مانند منطقه یک خواهد بود؛ لذا اینگونه نیست که یک مدل واحد با مشخصات واحد را به همه مناطق تزریق کنیم.
بنابراین به نظر می‌رسد، ساخت 11 هزار آپارتمان یادشده بر اساس کیفیت هر منطقه به شکاف اقتصادی و اجتماعی میان مناطق و محلات تهران دامن خواهد زد. ضمن اینکه اساسا این انتقاد به شهرداری و دستگاه ذی مدخل در امر ساخت 11 هزار آپارتمان یادشده وارد هست که چرا مرغوب‌ترین زمین‌های خود را برای ساخت مسکن‌های سازمانی یا دولتی اختصاص داده اند؟ چرا با فروش این زمین‌ها و تهیه زمین‌های بیشتر در مناطق متوسط و متعارف شهر و کشور، زمینه‌های خانه‌دار شدن افراد بیشتری را فراهم نیاورده اند؟ و البته از نگاه نویسندگان نامه به رییس‌جمهور، نفس بلندمرتبه‌سازی به منافع برخی از مدیران گره خورده است.
حاکمیت سیاست‌های وارداتی بر عرصه شهرسازی
به گزارش ایرنا، در نامه نهادهای حقوقی فعال در زمینه معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی خطاب به سید ابراهیم رییسی آمده است: شهرسازی به عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه‌های هر تمدن، نقش تعیین‌کننده‌ای در سبک زندگی دارد. چنانچه فلسفه و مبانی یک تمدن، در وجوه فیزیکی و کالبدی آن جاری و ساری نشود آنگاه تحقق آن تمدن، میسر نمی‌گردد. بر همین اساس، لازمه تحقّق تمدن نوین اسلامی- ایرانی که بارها مورد تأکید رهبر معظم انقلاب و همچنین جنابعالی بوده تجدیدنظر اساسی در نظام شهرسازی کشور است. اما آنچه اکنون در کلان‌شهرها شاهد هستیم، شهرسازی عمودی، متراکم و بی‌تفاوت به کرامت‌های انسانی و سبک زندگی اسلامی- ایرانی است که این نوع شهرسازی، محصول نظام سرمایه داری و مبانی تمدن معاصر غربی است.
رهبر معظم انقلاب با تشخیص درست این موضوع به صراحت، مطالبه بازنگری اساسی در این نوع شهرسازی را بارها اعالم فرموده‌اند. از جمله در این فرمایش ایشان «باید هرچه ممکن است محیط زندگی شهر، به گونه‌ای طراحی و ساخته شود که تحقّق سبک زندگی اسلامی، راحت‌تر امکانپذیر باشد». متأسفانه، به‌رغم سپری شدن حدود یک دهه از این فرمایش رهبری، هنوز همان سیاست‌های وارداتی و اشتباهات قبلی بر نظام شهرسازی کشور حاکم است که کمترین نسبتی با سبک زندگی اسلامی- ایرانی ندارد که در این خصوص در ادامه به دو مصداق در شهرهای تهران و قم به عنوان پایتخت‌های سیاسی و مذهبی کشور می‌توان اشاره کرد.
تشدید بلندمرتبه‌سازی در تهران
در بخش دیگری از این نامه آورده شده است: این در حالی است که در کلان‌شهر تهران همانند گذشته، انواع سیاست‌های بلندمرتبه‌سازی و بارگذاری‌های مازاد بر ظرفیت این شهر، در قالب انواع مصوبات با شدت هرچه بیشتر در حال اجرا است. حجم مصوبات کمیسیون ماده ۵ (به عنوان یکی از مهم‌ترین مجاری تراکم‌فروشی) نسبت به برخی دوره‌های مشابه گذشته، چند صد درصد رشد کرده است و مدیریت شهری به دنبال بارگذاری‌های مازاد در قالب سیاست‌هایی نظیر TOD است. این در حالی است که طبق پژوهش‌های معتبر، تهران هم‌اکنون به لحاظ برخی شاخص‌های زیست محیطی، در آستانه ورود به وضعیت بحرانی است که یکی از مصادیق واضح آن، آلودگی هوای این کلان‌شهر و تعطیلی‌های مکرر مدارس و ادارات است.
در چنین وضعیتی بارگذاری‌های مازاد در این کلان‌شهر که سبب تشدید مسائل زیست محیطی و آسیب‌های اجتماعی و غیره می‌شود چه توجیهی دارد؟ به ویژه آنکه در اسناد بالادستی نظیر سند ملی آمایش سرزمین، سیاست‌های کلی نظام در امور شهرسازی ابلاغی مقام معظم رهبری و برخی اسناد دیگر، به‌صراحت بر لزوم تمرکززدایی از پایتخت تأکید شده است؛ اما متأسفانه به هیچ یک از این اسناد بالادست در مقام عمل، کمترین توجهی نمی‌شود و نهادهای نظارتی نیز هنوز آن‌طور که بایسته و شایسته است به این عدم تمکین به این اسناد ورود نکرده‌اند.
غربت شهرسازی اسلامی در قم!
در ادامه این نامه با اشاره به وجود وضعیت مشابه در شهر قم آمده است: با وجود تاکیدات جنابعالی و ابلاغ مصوبه شورای عالی مسکن، متأسفانه مطلع شدیم که در اراضی نهضت ملی مسکن مقرر شده است همان سیاست‌های قبلی در قالب شهرسازی عمودی و متراکم دنبال شود، اگر حتی در شهر مقدس قم نیز نتوان اصول اولیه شهرسازی اسلامی ایرانی را تحقّق بخشید پس چرا اساساً این نوع شعارهای اسلامی مطرح می‌شود؟ آیا تکرار مکرر این نوع شعارها از سوی برخی مدیران و بی‌توجهی در مقام عمل از سوی آنها، سبب لوث شدن شعارهای اسلامی و از دست رفتن سرمایه‌های اجتماعی و بدبین شدن مردم به این شعارها نمی‌شود؟ آیا صالح است که در دولت انقلابی جنابعالی، برخی مدیران دایماً شعار شهر اسلامی ایرانی را در رسانه‌ها مطرح کنند، ولی در عمل، شهرسازی حاصل از تمدن معاصر غربی و نظام سرمایه‌داری را حتی در مهد علوم دینی و پایتخت مذهبی ایران بدون کم‌وکاست اجرا کنند؟
آیا عملکرد چنین مدیرانی مصداق آیه شریفه لِم تقولون مالا تفعلون (صف/۲) نیست؟ - یکی از شهرت‌های اصلی حضرتعالی در افکار عمومی، سید محرومان است؛ اما به استحضار می‌رساند که اصرار برخی مدیران بر تداوم سیاست‌های اشتباه شهرسازی و تراکم افزایی در کلان‌شهرها که محصول نظام سرمایه‌داری غربی است، سبب افزایش فاصله طبقاتی و افزایش ضریب جینی فضایی شده است و طبق پژوهش‌های معتبر، این نوع سیاست‌های شهرسازی به محروم‌تر شدن قشر محروم جامعه و ثروتمندتر شدن هرچه بیشتر قشر مرفه و دهک‌های ثروتمندتر منتج شده است.
همچنین متأسفانه شواهدی در دست است که احتمالاً یکی از دلایل تداوم این نوع تراکم افزایی و توسعه عمودی کلان‌شهرها، تعارض منافع عده‌ای از مدیران یا نزدیکان ایشان است. اینکه در برخی استان‌ها، مدیر مربوطه به‌شدت بر افزایش تراکم و توسعه عمودی مرکز استان اصرار بورزد و هم‌زمان، برخی بستگان نزدیک او، ملّاک و مالک ده‌ها یا صدها آپارتمان باشند و نفع آنها در تداوم این نوع توسعه باشد چه معنایی را به ذهن متبادر می‌سازد؟ در حالی که مساحت مجموع شهرها و روستاهای کشور فقط حدود یک درصد از مساحت کشور را تشکیل می‌دهد.
در ادامه این مطلب آورده شده است: خساست مدیران مربوطه در آزادسازی بخش ناچیزی از اراضی ملی برای شکستن احتکار زمین و تمرکززدایی از کلان‌شهر محل سوال جدی دلسوزان است؛ زیرا طبق تحقیقات مختلف، میان تراکم افزایی و تشدید مسائلی نظیر آسیب‌های اجتماعی و مسائل زیست‌محیطی کلان‌شهرها رابطه معناداری وجود دارد و لذا تداوم سیاست‌های اشتباه قبلی، هیچ توجیهی ندارد. در کنار آمایش سرزمین و توزیع عادلانه امکانات کشور، یکی دیگر از الزامات حل مساله مسکن در ایران، تنظیم‌گری بازار مسکن و مستغلات با انواع سیاست‌های مالیاتی است؛ اما متأسفانه اراده جدی برای اجرای هیچ یک از این الزامات از سوی مدیران مربوطه دیده نمی‌شود و این سبب شده است که همچون دهه‌های گذشته، زمین و مسکن، کالایی سرمایه‌ای باشد که عده‌ای سودجو و سوداگر، با سوءاستفاده از آن، بر افزایش اختلاف طبقاتی بدمند.
در بخش پایانی این نامه اضافه شده است: در پایان از حضرتعالی که امید محرومان جامعه هستید استدعا داریم که مطالبه نهادهای امضاکننده این نامه که همگی از نهادهای وفادار به‌نظام مقدس جمهوری اسلامی و متشکل از متخصصان متعهد و وفادار به مبانی انقلاب اسلامی هستند (را با جدیت پیگیری فرموده و به ویژه در خصوص لغو آپارتمان‌سازی در اراضی نهضت ملی مسکن در شهر مقدس قم و همچنین جلوگیری از پروژه‌های کلانی که سبب بارگذاری مازاد در شهر تهران می‌شود (نظیر TOD) دستور لازم را صادر کنید.امید است با درایت حضرتعالی، برخی مدیران ناآشنا با مبانی تمدن اسلامی ایرانی اجازه تکرار سیاست‌ها و اشتباهات گذشته که سبب ناامیدی مردم و تشدید مشکلات در عرصه مسکن و شهرسازی می‌شود را نیابند.
