عاقبت عرضه خودرو در بورس کالا چه می‌شود؟
ابتدای سال بود که عرضه خودرو در بورس کالا شروع شد و پس از بالا و پایین‌ها زیاد توسط وزارت صمت این عرضه انجام شد و تا به امروز بیش از هزاران دستگاه خودرو وارد بورس شده است. این روزها همه تغییر موضع دادند و موافق عرضه خودرو در بورس شده‌اند که این موضوع جای تعجب دارد.
زمانی که موضوع عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شد وزارت صمت و مدیران برخی از کارخانجات، مخالف صد در صد این عرضه بودند. حتی تا چند هفته پیش سخنگوی وزارت صمت از معایب عرضه خودرو در بورس کالا سخن می‌گفت. اما در تغییری ملموس و تعجب برانگیز، این روزها که واردات خودرو در کشور جانی تازه گرفته، وزارت صمت موافق صد در صد عرضه خودرو در بورس شده است.
وزارت صمت مخالف اصلی عرضه خودرو در بورس کالا بوده است. حتی امید قالیباف سخنگوی این وزارتخانه، در نشست خبری در شهریورماه اعلام کرد: «دولت و وزارت صمت موافق عرضه خودرو در این بستر نیستند و تنها به‌دلیل شفاف‌سازی قیمت‌ها این اقدام صورت گرفته است. اما باید از حقوق مصرف‌کننده دفاع کرد و پس از تنظیم بازار، عرضه خودرو در این بستر متوقف می‌شود.» اما اکنون وزیر صمت و سخنگوی این وزارتخانه از مزیت عرضه خودرو در بورس کالا می‌گویند که علت این تغییر موضع تعجب برانگیز مشخص نیست! البته نکته اساسی اینجاست که خودروهای وارداتی به کشور رسیده و قرار است این خودروها در بورس کالا عرضه شود. یعنی برخی از واردکنندگان مجاز در این مرحله، عموما از شرکت‌هایی انتخاب شده‌اند که وابستگی دولتی دارند و در نتیجه سود آنها از عرضه خودرو در هر بازاری به معنای سود دولت است!
این مساله آنجا جالب‌تر می‌شود که به تعداد خودروهای ورودی نگاه تازه‌ای داشته باشیم. 22 و 30 دستگاه تعداد خودروهایی است که راه رسیدن به ایران را طی کرده‌اند و بر اساس وعده وزارت صمت احتمالا در بورس کالا عرضه می‌شوند. عرضه محدودی که تقاضای بسیاری را به دنبال خواهد داشت؛ این اشاره کوتاه می‌تواند مفصلا توضیح دهد که در صورت عرضه اینچنینی چه اتفاقی برای کشف قیمت خودرو خواهد افتاد!
بدین‌ترتیب به نظر می‌رسد در مقطع کنونی وزارت صمت یا به عبارتی دولت، منفعت خود را در بستر بورس کالا و عرضه خودروهای وارداتی در این بورس با قیمت‌های نجومی دنبال می‌کند. مسیری که ممکن است موجی از افزایش قیمت را برای خودروهای خارج از بورس هم ایجاد کند. این یکی از همان مشکلاتی است که اخیرا عرضه برخی خودروهای داخلی را هم با حاشیه مواجه کرده بود. بر همین اساس بود که طی توافقی میان بورس کالا و وزارت صمت مقرر شد تعداد عرضه‌ها از اندازه مشخصی کمتر نباشد تا شرط کشف قیمت منصفانه رعایت شود. اما آیا وزارت صمت در عرضه خودروهای وارداتی هم به این مقررات تن می‌دهد؟
قرعه‌کشی خودرو حذف می‌شود؟
امید قالیباف، سخنگوی وزارت صمت در صفحه توییتر خود نوشت: یک میلیون خودرو طی شش ماه آینده وارد بازار می‌شود و عطش بازار را برطرف می‌کند. از بازار آزاد خرید نکنید و خودرو را برای ارزش پول انتخاب نکنید. نکته دیگر در رابطه با توییت قالیباف روش خرید خودرو است. این سخنگو از مردم خواست که برای حفظ ارزش پول خود اقدام به خرید خودرو نکنند. اما این مقام وزارت صمت روش جایگزینی را برای حفظ سرمایه‌های مردم در برابر سقف‌شکنی‌های پی‌در‌پی دلار معرفی نکرد. او تنها به این نکته اشاره کرد که مردم باید از طریق بورس کالا خودرو بخرند و از طریق بازار آزاد اقدام به خرید نکنند.
پشتیبانی وزارت صمت از بورس کالا، در حالی که تاکنون هیچ کمکی به کاهش قیمت نکرده است نیز جای پرسش دارد! کارشناسان معتقدند بورس کالا تنها روشی برای خرید کالا است و تقریبا می‌توان گفت که هیچ کمکی به کاهش قیمت نمی‌کند. بلکه راهی برای افزایش نرخ خودروهای کارخانه‌ای شده است. به‌رغم اینکه پیش از این وزارت صمت ضرب‌الاجل وعده‌های خود را تا پایان سال ۱۴۰۱ تعیین می‌کرد، اما اکنون مهلت شش ماهه‌ای را برای ساماندهی وضعیت آشفته بازار خودرو کشور درخواست کرده است. درحالی که وزیر صمت پیش از این گفته بود ساماندهی این بازار حدود چهار سال زمان می‌برد.
اما باید منتظر ماند و مشاهده کرد که وعده‌های این وزارتخانه عملی می‌شوند یا این وعده نیز مانند وعده‌های دیگر جایگزینی برای فرار از حل مسائل اصلی بازار خودرو است؟
کدام خودورها در صف عرضه هستند؟
بر اساس اعلام شرکت ایران‌خودرو قرار است یکشنبه این هفته یعنی 11 دی ماه 4000 دستگاه پژو 207 و 500 دستگاه هایما S8 بر روی تابلوی معاملات بورس کالا برود. یعنی گروه صنعتی ایران خودرو در این هفته حدود 4500 دستگاه خودرو در بورس کالا عرضه خواهد کرد. همچنین مدیرعامل سایپا اعلام کرد که به زودی نخستین عرضه خودرو چانگان 35CS پلاس در بورس انجام می‌شود.
مشکل عرضه خودرو در بورس چیست؟
عرضه خودرو در بورس کالا نه تنها با مشکل خاصی مواجه نیست که باعث سودسازی کارخانجات و کاهش هزینه‌های مردم می‌شود. اما یک معضل وجود دارد آن هم تعداد خودروهای عرضه شده است. در حال حاضر تعداد محدودی از خودروها در بورس کالا عرضه می‌شوند و هنوز سیستم قرعه‌کشی در طرح‌های مختلف وجود دارد که این موضوع باعث بر هم خوردن تعادل می‌شود.
تقاضای بسیار بالایی برای تمامی عرضه‌های خودرو در بورس کالا وجود دارد چرا که تمامی خودروها حدود 20 تا 300 میلیون تفاوت قیمتی با بازار آزاد دارند و خریدار ترجیح می‌دهد که محصول مورد نظر خود را با قیمتی واقعی و ارزان‌تر از بازار آزاد معامله کند و در نتیجه خریدار به سراغ بورس کالا می‌آید.
اما با توجه به اینکه تعداد عرضه‌ها کم است و تقاضای بسیار زیاد ممکن است در برخی از موارد قیمت کاذب ایجاد کند و بورس کالا باید آن معاملات را ابطال کند. بنابراین با تعداد کم عرضه خودرو در بورس کالا، ماهیت و نوع عرضه با مشکل مواجه می‌شود و سود کارخانجات و سهامداران نیز کمتر از گذشته خواهد بود.
قانون جدید برای خرید خودرو
با تمام این مشکلات قوانین زیادی برای معامله خودرو در بورس اعمال شده است. جدیدترین طرح فروش خودرو در بورس کالا که روز یکشنبه مورخ 11 دی ماه سال جاری برای دو محصول ایران خودرو برگزار می‌شود حاوی قانون عجیبی است. آن طور که در اطلاعیه فروش دو محصول آبی‌های جاده مخصوص یعنی پژو 207 با گیربکس دستی و هایما S8 آمده تنها متقاضیانی امکان خرید این خودروها از بورس کالا را خواهند داشت که نه تنها پیش‌تر از بورس کالا خودرو نخریده باشند که باید از سال 98 تاکنون نیز از شرکت‌های خودروساز محصول سواری را دریافت نکرده باشند. این قانون در حالی جز شرایط فروش جدیدترین طرح ایران خودرو قرار گرفته است که بورس کالا قرار است بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا صاحبان کالاهای عرضه شده را بشناسند. هنگامی که صحبت از مکانیزم عرضه و تقاضا می‌شود دیگر نباید محدودیتی برای آن در نظر گرفته شود.
برنامه‌ریزی برای این اعمال این قبیل محدودیت‌ها تنها منجر به بستن دست متقاضیانی خواهد شد که قصد حضور در طرح فروش خودروسازان از مسیر بورس کالا را دارند. ایجاد محدودیت‌هایی از این دست و بستن راه متقاضیان برای حضور در رقابت‌های شکل گرفته برای عرضه خودرو در بورس کالا منجر به این می‌شود که کشف واقعی قیمت آن طور که باید و شاید صورت نگیرد زیرا تعداد حضور متقاضیان در فروش خودروها مهندسی می‌شود. شاید این ایده در زمانی که شرکت‌های خودروساز خود مسوول فروش محصولات خود با قیمت‌های دستوری بودند تا حدی توجیه داشت اما اعمال این محدودیت‌ها در طرح‌های فروش خودروسازان از مسیر بورس کالا اتفاقی است که تنها در ایران می‌توانیم شاهد آن باشیم بنابراین می‌توان این ایده‌ها را از فرط نادر بودن در کتاب گینس ثبت کرد.
تعهدات امسال خودرو پر شد
بررسی طرح‌های فروش خودروسازان در بورس کالا نشان می‌دهد این شرکت‌ها دیگر تعهدی برای تحویل محصولات خود به مشتریان تا پایان سال جاری نمی‌دهند و تحویل محصولات خود را به بعد از تعطیلات نوروز موکول می‌کنند. جدیدترین طرح فروش ایران خودرو که برای روز یکشنبه 11 دی ماه برنامه‌ریزی شده نشان می‌دهد این خودروساز قرار است دو محصول خود یعنی پژو 207 با گیربکس دستی و هایما S8 را روز 25 فروردین ماه سال 1402 تحویل دهد.
پیش‌تر آرین پارس موتور نیز که لاماری ایما، تنها محصول خود را به بورس کالا برده بود در اطلاعیه خود زمان تحویل این خودرو را 14 فروردین ماه سال آینده اعلام کرده بود. البته این احتمال وجود دارد که برخی از خودروسازان خصوصی چنانچه طرح فروشی در بورس کالا برگزار کنند موعد تحویل محصولات فروخته شده خود را پیش از پایان سال جاری مشخص کنند. البته فراموش نکنیم با توجه به اینکه شرکت‌های خودروساز بر اساس توافقی که با بورس کالا کرده‌اند می‌توانند خودروهای فروخته شده خود را دربازه سه ماه بعد از عرضه روی بورس کالا به مشتریان خود تحویل دهند به نظر می‌رسد ترجیح دهند از این ظرفیت قانونی استفاده کنند. به‌طور مثال ایران خودرویی‌ها تحویل محصول پرتیراژی مانند پژو 207 با گیربکس دستی را به سال بعد موکول کردند.
بررسی تقویم سال 1401 نشان می‌دهد تا پایان سال حدود 80 روز باقی مانده است بنابراین می‌توان گفت چوب خط تحویل خودروهای بورسی برای امسال پر شده و خودروسازان به احتمال زیاد ساعت تحویل خودروهایی که تا پایان سال جاری روی تابلوی بورس کالا می‌برند را برای سال 1402 کوک می‌کنند.
عرضه خودرو در بورس کالا امسال در دستورکار قرار گرفت و سیاست‌گذار خودرویی اعلام کرد تا پایان سال قرعه‌کشی خودروها را متوقف می‌کند. آن طور که پیش‌بینی می‌شود برنامه سیاست‌گذار برای توقف قرعه‌کشی فروش با اهرم بورس کالا است. چندی پیش رییس سازمان خصوصی‌سازی از عرضه تمام محصولات تولیدی شرکت‌های خودروساز از مسیر بورس کالا خبر داده بود. حسین قربان‌زاده عرضه خودروها در بورس کالا را منجر به توقف زیان دهی شرکت‌های خودروساز عنوان کرد.
