پوستاندازی حوزه نفت و گاز در جهان
گلناز پرتوی مهر| پوتین در سخنرانی شهریور 1401 خود دلارزدایی از اقتصاد جهان را اجتناب‌ناپذیردانست. این اظهار پوتین در پاسخ به اعمال تحریم‌های همه‌جانبه و سخت‌گیرانه علیه روسیه در واکنش به عملیات نظامی این کشور در اوکراین ایراد شد. به باور کارشناسان سیاست بین‌الملل، تحت شرایط کنونی ژئوپلیتیک حاکم بر دنیا، دلار امریکا با سرعت در حال از‌دست‌دادن نقش اثرگذار و محوری خود به عنوان ارز ذخیره جهانی است. در این راستا در آینده با بروز تحرکات بیشتر به هدف کاستن ارزش دلار در تجارت بین‌المللی انرژی (نفت و گاز) مواجه خواهیم شد.
فرشید فرحناکیان، کارشناس حقوق نفت و گاز، در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» ضمن بیان مطلب فوق اظهار داشت: تحت شرایط کنونی سیاسی و اقتصادی حاکم بر دنیا، در سمت تقاضا، چین به دنبال تضعیف جهان‌روایی دلار امریکا با استفاده از ابزار مالی «پترویوآن» به جای «پترودلار» است؛ به همین دلیل گروهی از تولیدکنندگان نفت (ازجمله کشورهای نفتی شورای همکاری خلیج‌فارس) به‌منظور دسترسی سریع‌تر و بی‌‌‌‌‌‌‌‌واسطه به منابع مالی حاصل از فروش خود، به سمت پکن گرایش پیداکرده‌اند.
وی تصریح کرد: به دنبال تحریم‌های سخت‌گیرانه اتحادیه اروپا بر صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه، این کشور مدتی است با تغییر رویکرد صادراتی خود و با لحاظ کردن تخفیف‌های جذاب در رقابت با عربستان شریان نفت خود را به سمت کشورهای آسیایی تغییر مسیر داد و جنگ روسیه علیه اوکراین باعث استقبال بیشتر از روبل و یوآن در تجارت بین‌الملل نفت و گاز شد که در نوع خود می‌تواند معادلات «پترودلار» در بازار جهانی نفت خام و فرآورده‌های نفتی را برای همیشه تغییر داده و دگرگون کند.
وی بیان داشت: تمام تحریم‌های کشورهای عمده صادرکننده نفت و گاز؛ ازجمله ایران، ونزوئلا و لیبی را می‌توان تحت این عنوان بررسی کرد؛ ولی در این قسمت تحریم نفتی روسیه به جهت اهمیت تأثیرگذاری آن موردتوجه قرارگرفته است.
وی خاطرنشان کرد: در مورد عربستان اگرچه دلارزدایی با تحریم نفتی رخ نداده است؛ ولی در عمل با دلارزدایی مواجه هستیم؛ زیرا استقلال اخیر انرژی امریکا سبب شده است که عربستان به‌ناچار یا اختیار مجبور باشد شرایط پرداخت کشورهای خریدار عمده نفت خود را بپذیرد.
وی با اشاره به اینکه برنامه «اعمال سقف قیمتی بر نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه» در حالی از پنجم دسامبر 2023 اجرایی شد که کشورهای اروپایی ماه‌ها روی آن به بحث‌وجدل پرداختند گفت: شرایط به‌گونه‌ای بود که در یک سمت سالن نمایندگان اتحادیه اروپا، کشورهایی مثل لهستان به سبب وابستگی شدید به انرژی روسیه خواهان سقف قیمتی بیشتر بودند؛ درحالی که در سمت دیگر کمیسیون اروپا نمایندگان اوکراین برای سقف قیمتی «۳۰ دلاری برای هر بشکه» چانه‌زنی می‌کردند.
فرحناکیان با بیان اینکه این ائتلاف به‌طور رسمی موافقت کرد که در ماه مارس 2023 به بازنگری تحریم اعمال سقف قیمتی برای نفت روسیه بپردازد عنوان کرد: به گفته وزارت خزانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری امریکا تأخیر در بازنگری تحریم روسیه به سبب بررسی تأثیر این سیاست بر بازار جهانی نفت بود. ائتلاف گروه هفت (امریکا، کانادا، اتحادیه اروپا، ژاپن، بریتانیا و استرالیا) در 5 دسامبر 2022 تصمیم گرفتند که با تعیین سقف 60 دلار برای هر بشکه نفت روسیه، محموله‌هایی که بیش از این بها خریداری‌شده بودند را مورد تحریم قرار بدهند.
وی در ادامه افزود: تحریم‌ها شامل محموله‌های نفتی است که از راه دریا وارد می‌شوند و درصورتی‌که از سقف قیمتی پیروی نکرده باشند شرکت‌های بیمه غربی آنها را پشتیبانی نمی‌کنند. این تحریم‌ها بخشی از برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است که غرب برای مقابله با روسیه در جنگ اوکراین و باهدف کاهش درآمد نفتی روسیه اجرا کرد.
وی با بیان اینکه هدف کشورهای غربی از این برنامه، تحریم نفت روسیه و کم کردن درآمدهای آن است، البته درحالی که صادرات همچنان جریان داشته باشد بیان داشت: به گزارش پولتیکو سقف قیمتی و تحریم‌های ائتلاف گروه هفت بر نفت روسیه هر دو ماه یک‌بار با محوریت «تضمین فروش نفت روسیه حداقل ۵ درصد زیر بهای بازار» بازنگری می‌شود.
به گفته فرحناکیان، همچنین این گروه که پیش‌ازاین اعلام کرده بود در 5 فوریه 2023 تحریم‌های تازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای برای فرآورده‌های نفتی روسیه در نظر خواهد گرفت، اعلام کرد در بازنگری تازه برای فرآورده‌هایی که بهایی بیشتر از نفت خام دارند مثل نفت‌گاز و بنزین مکانیسمی جداگانه و برای محصولاتی که نرخ کمتری دارند مثل نفت‌کوره نیز مکانیسم جداگانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای تعریف خواهد کرد. پس از دیدار والی ادیمو؛ معاون وزیر خزانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری امریکا، با اعضای ائتلاف، روز جمعه وزارت خزانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری اعلام کرد: «با توجه به گستره قیمتی و بازار وسیعی که محصولات پالایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده دارند نمایندگان تصمیم گرفتند این نوع سازوکار کارآمدتر خواهد بود.»
وی مطرح کرد: الکساندر نواک؛ معاون نخست‌‌‌‌‌‌وزیر روسیه، این اقدامات تحریمی را حرکتی «پوپولیستی» خواند که «مناسبات بازار» را به هم می‌‌‌‌‌‌ریزد. او گفته ما هیچ‌گونه مداخله‌ای را در بازار انرژی نمی‌پذیریم، زیرا درواقع تنها منجر به افزایش خطرات، کمبود منابع در بازار انرژی و افزایش قیمت‌ها می‌شود». روسیه اقدامات تلافی‌‌‌‌‌‌جویانه‌‌‌‌‌‌ای را نیز در بخش گاز انجام داده است؛ هرچند معاملات گازی مشمول تحریم‌های اروپا نمی‌شود؛ اما روسیه خواستار پرداخت هزینه آن با روبل شده است، امری که خلاف توافقات قراردادی است. کرملین تهدید کرده که در صورت عدم پرداخت به روبل عرضه گاز را قطع می‌کند.
وی بیان داشت: درحالی که ایالات‌متحده از تصمیم عربستان سعودی برای کاهش تولید نفت خود دلخور است، روابط انرژی این پادشاهی با چین در حال بهبود است. عربستان با گسترش روابط خود با چین، می‌کوشد تا در برابر فشارهای احتمالی ایالات‌متحده نوعی اهرمسازی ایجاد نماید.
وی با اشاره به اینکه از دیگر سو چین، آشفتگی در روابط دو متحد دیرین را فرصتی برای توسعه روابط با سعودی و کاهش اتکای این کشور به امریکا تلقی می‌کند گفت: از زمانی که در دهه 70 میلادی عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده، نفت خود را با دلار امریکا قیمت‌گذاری می‌کرد، ریال ریاض و دلار واشنگتن به هم پیوند خوردند؛ هرچند در سال‌های گذشته با توجه به مناسبات قدرت‌های سیاسی و شرایط بازار، عربستان سعودی در حال عمیق‌تر کردن استراتژی خود با چین است.
فرحناکیان خاطرنشان کرد: با عنایت به شرایط جدید ژئوپلیتیک جهانی به‌‌‌‌‌‌ویژه در حوزه نفت و گاز، دنیای امروز در شرف پوستاندازی و خروج از سیطره همه‌جانبه سیاسی و اقتصادی ایالات‌متحده و هم‌‌‌‌‌‌پیمانان غربی آن است و جهان امروز در حال دگردیسی به سمت نظام چندقطبی با ورود بازیگران جدید به صحنه تعاملات بین‌المللی است.
وی مطرح کرد: در این شرایط باید دید سیاست مقابله‌‌‌‌‌‌‌‌ای ایالات‌متحده در برابر این پدیده نامطلوب دلارزدایی از تجارت بین‌الملل نفت و گاز بر کدام محور استوار خواهد بود. آیا واشنگتن دست به ریسک بزرگ زده و وارد کارزار نظامی با ارتش‌های قدرتمند و پیشرفته روسیه و چین خواهد شد؟ امری که وقوع آن غیرمحتمل و بسیار دور از ذهن است.
وی در پایان اظهار داشت: راه ساده‌‌‌‌‌‌‌‌تر فراروی امریکا اما در پیش گرفتن دیپلماسی فعال بین‌المللی برای جلب‌توجه و حمایت دولت‌های بزرگ و تأثیرگذار در عرصه اقتصادی برای کاهش دامنه تسلط چین و روسیه بر بازار جهانی خواهد بود. راهی که هرچند پرفرازونشیب؛ اما معقول‌‌‌‌‌‌‌‌تر و به‌‌‌‌‌‌‌‌مراتب کم‌هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌تر از گزینه اول برای امریکا به نظر می‌رسد؛ پس تا اطلاع ثانوی زنده‌باد تحریم.
