جای پای شورای رقابت در بورس کالا/ موضع واقعی وزارت صمت درباره عرضه خودرو در بورس چیست؟
رقیه ندایی| شروع سال جدید برای بورس خوب بود و شاهد عرضه خودرو در بورس کالا بودیم؛ اردیبهشت ماه امسال اولین دور عرضه خودرو در بورس کالا آغاز شد اما در میانه مسیر به واسطه دخالت‌های مسوولان مختلف این عرضه متوقف شد و دوباره از مرداد ماه جان گرفت و شاهد عرضه خودروهای متنوع در بورس کالا بودیم.
وزارت صمت در وهله اول با عرضه خودرو در بورس کالا مخالف بود اما یک‌باره در پاییز تغییر موضع داده و موافق عرضه خودرو در بورس کالا شد. اما داستان این موافقت آنجایی جذاب می‌شود که این وزارتخانه پس از اعلام عرضه خودروهای وارداتی دربورس به جمع موافقین پیوست تا عرضه خودرو در بورس سودی ببرد.
اغلب شرکت‌های وارد‌کننده خودرو با دولت رابطه نزدیک دارند و تنها 15 درصد سود حاصل از واردات خودور به این گروه می‌رسد و 85 درصد باقی مانده آن به جیب دولت می‌رود و این سود 85 درصدی را می‌توان علت موافقت وزارت صمت دانست. اما به نظر می‌رسد که این موافقت وزارت صمت تنها برای حفظ ظاهر بوده و اکنون این وزارتخانه بار مخالفت خود را به دوش شورای رقابت انداخته است.
روز گذشته امید قالیباف گفت: «واقعیت این است که طبق قانون وزارت صمت دیگر اختیاری برای عرضه این خودروها ندارد اما پیش از این‌بارها اعلام کرده‌ایم که موضع وزارت صمت ادامه عرضه خودرو در بورس کالاست. در حال حاضر وزارت صمت در مورد قیمت‌گذاری و عرضه خودرو هیچ مسوولیتی ندارد چرا که تمام مسوولیت‌هایی که داشت یک ساله بود و با اتمام این تاریخ در حال حاضر تمامی وظایف به شورای رقابت برگشته است. درحال حاضر ریش و قیچی دست شورای رقابت است، حتی مجوزهایی که پیش از این هم وزارت صمت داده اکنون در اختیار شورای رقابت است و شورای رقابت می‌تواند در خصوص اجرایی شدن یا نشدن آن تصمیم‌گیری کند و وزارت صمت دیگر اختیار و وظیفه‌ای برای تصمیم‌گیری در این خصوص ندارد.»
این اظهارات سخنگوی وزارت صمت نشان می‌دهد که این وزارتخانه نیز در باطن مخالف عرضه خودرو در بورس است اما تنها برای حفظ ظاهر تا به امروز با عرضه موافقت کرده و اکنون بار مخالفت را به دوش شورای رقابت انداخته است! مساله اصلی سود و رانت نهفته در خودرو است؛ بازار خودرو متولی خاصی ندارد و هر نهاد و ارگانی به دنبال سود از بورس است اما مشکل همین‌جاست که بازار خودرو مکان مناسبی برای کسب سود نیست چرا که با معیشت مردم درگیر است. درحال حاضر زیان کارخانجات به هزاران میلیارد تومان رسیده و از سوی دیگر مردم خودروی گران اما این مساله برای کسی مهم نیست چراکه این زیان و گران خریدن سودی میلیاردی برای افراد خاص دارد.
اما با عرضه خودرو در بورس کالا جلوی این سودها گرفته می‌شود؛ یعنی خودرو با یک قیمت مصوب در بورس کالا عرضه می‌شود و در نهایت متقاضیان خرید خودرو روی این قیمت مصوب رقابت می‌کنند و هر متقاضی بنا به نیاز خود درخواست خرید خودرو می‌دهد.
در این بین اگر خودرویی با افزایش قیمت فروخته شود سود این افزایش قیمت به تناسب به کارخانجات می‌رسد که به وسیله آن تولیدکنندگان خودرو در بلندمدت می‌توانند زیان خود را کاهش دهند. مساله همین‌جاست که با عرضه خودرو در بورس وضعیت اقتصاد کشور کمی با ثبات می‌شود اما مخالفین این عرضه به دنبال سود خود هستند و کاری به اقتصاد کشور، معیشت مردم و زیان‌سازی کارخانجات ندارند.
درخواست حمایت از بورس
118 فعال بازار سرمایه با اشاره به نامه بدون هماهنگی و غیرمحرمانه دوم بهمن شورای رقابت مبنی بر لغو عرضه خودرو در بورس کالا و همچنین خبر 5 بهمن رییس سازمان بورس از اثر تصمیم خلق‌الساعه شورای رقابت بر افت 100 هزار میلیاردی ارزش بازار سرمایه و ضرر سهامداران، خواستار حمایت عملی ابراهیم رییسی شدند.
متن نامه به‌شرح زیر است:
هدف از نگارش این نامه، حمایت همه‌جانبه از مسیر شفاف و ضدرانت عرضه خودرو در بورس کالا است، چرا که این اقدام باعث شده علاوه بر جان گرفتن صنعت خودرو و رشد تولید براساس آخرین آمارهای خودروسازان بزرگ به‌مرور استناد به قیمت‌های کاذب بازار غیررسمی خودرو کمرنگ شود و همه مردم برای دریافت قیمت‌های واقعی خودرو به تابلوی بورس نگاه کنند، قیمت‌هایی که در صورت حمایت دولت و افزایش حجم عرضه خودروهای تولید داخل در بورس کالا، ظرف مدت کوتاهی آرام گرفته و مردم نیز پس از چند سال پرالتهاب بازار خودرو، شرایط متعادل و خرید به‌صرفه خودرو را تجربه خواهند کرد
در شرایطی که صنعت اشتغالزا و ارزشمند خودرو با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و بر پایه اصول علم اقتصادی در مسیر اصلاح بازار قرار گرفته، نگذارید عده‌ای با ایجاد حاشیه و جوسازی علیه شرکت‌های خودروسازی و بازار سرمایه، کام تولیدکننده، سهامداران و مردم را تلخ کنند.
آمار رسمی معاملات خودرو در بورس کالا، حمایت همزمان این اقدام از تولیدکننده، سهامدار و مصرف‌کننده را نشان می‌دهد، به‌طوری که نتیجه فروش 48 هزار و 844 خودرو در بورس کالا تا هفته اول بهمن ماه، انتقال 16.5 هزار میلیارد تومان سود از جیب دلالان به تولیدکننده، مردم و دولت بود، از سوی دیگر استمرار عرضه چند مدل خودرو بیانگر کاهش قیمت کشف‌شده این خودروها در عرضه‌های بعدی در بورس است که درست از همین زمان فشارها برای توقف عرضه خودرو در بورس کالا قوت گرفت.
التهاب بازار خودرو به‌دلیل اجرای سیاست‌های نادرست از دولت‌های قبل تاکنون ادامه دارد و انواع روش‌ها برای سرکوب بازار به‌نیت کنترل قیمت‌ها آزموده شده و نتیجه‌ای در پی نداشته است. از سپردن قیمت‌ها به شورای رقابت تا شورای سیاست‌گذاری اقتصادی دولت و قرعه‌کشی‌های عجیب همه اقداماتی بوده که سیاست‌گذار با هدف کنترل بازار به‌کار گرفته اما این دست تلاش‌ها نه‌تنها به تعادل بازار کمکی نکرده بلکه براساس اعلام فعالان صنعت خودرو رانت 250 هزار میلیارد تومانی ناشی از قیمت‌گذاری دستوری را نصیب ویژه‌خواران کرده است.
همچنین طبق آمارهای رسمی، پدیده شوم قیمت‌گذاری دستوری، صنعت خودرو را با زیان 120 هزار میلیارد تومانی مواجه ساخته که این مشکلات باعث شد تا مسیر شفاف و قانونی به‌نام بورس کالا برای رهایی این صنعت از قیمت‌گذاری دستوری انتخاب شود
واکاوی جزییات معاملات بورس کالا از آغاز عرضه خودرو تاکنون (اردیبهشت ماه تا هفته اول بهمن ماه) حکایت از احیای سودآوری در صنعت خودروسازی و در مقابل حمایت از مصرف‌کنندگان نهایی دارد که با ادامه این روند و البته رشد عرضه خودروسازان در بورس کالا این آمارها بهبود نیز خواهد یافت. امید می‌رود دولت سیزدهم طبق برنامه‌های اعلامی برای مبارزه با رانت و فساد از فروش بدون واسطه خودرو زیر نورافکن‌های بازار سرمایه حمایت کند.
بررسی روند معاملات خودرو در بورس کالا از ابتدای عرضه یعنی 28 اردیبهشت ماه تا هفته اول بهمن ماه روند سودآوری خودروسازان و مصرف‌کنندگان نهایی را نشان می‌دهد. طبق آمار در مجموع 8 شرکت خودروسازی موفق به فروش 48 هزار و 844 دستگاه خودرو در بورس کالا شدند که با احتساب اختلاف قیمت کارخانه با بازار آزاد، حدود 16.5 هزار میلیارد تومان منافع حاصل از فروش خودرو در بورس کالا به خودروساز، خریداران نهایی و دولت رسید، از این میزان 9.37 هزار میلیارد تومان ناشی از اختلاف قیمت دستوری کارخانه و قیمت کشف‌شده در بورس به خودروسازان، 7.1 هزار میلیارد تومان ناشی از اختلاف قیمت بازار غیررسمی و قیمت بورس به مردم به عنوان مصرف‌کنندگان نهایی و 840 میلیارد تومان به عنوان درآمد شناسایی‌شده از طریق مالیات بر ارزش افزوده به دولت رسید. اگر همین حجم محدود خودرو در بورس کالا معامله نمی‌شد، 16.5 هزار میلیارد تومان به‌دلیل سازوکار سراسر نادرست قرعه‌کشی و اجبار خودروسازان به فروش با قیمت‌های دستوری به جیب عده‌ای واسطه روانه می‌شد.
به‌واسطه عرضه خودرو در بورس، 6.83 هزار میلیارد تومان سود نصیب ایران خودرو شد و سود حاصل از فروش محصولات در بورس کالا برای بهمن موتور 1.4 هزار میلیارد تومان، آرین پارس موتور 755 میلیارد تومان، سیبا موتور 152 میلیارد تومان، بهمن دیزل 137 میلیارد تومان و سایپا 85 میلیارد تومان برآورد می‌شود که به‌معنای تزریق منابع مالی به چرخه تولید است.
در مقابل مصرف‌کنندگان نیز از این فرآیند سود برده‌اند و این سود در خودروهای مختلف متفاوت بود. بررسی میزان سود همه خریداران خودرو از بورس کالا به‌جز یک محصول ایران خودرو و یک محصول گروه بهمن که برای نخستین‌بار در بورس کالا عرضه شدند و قیمت بازار برای آنها موجود نیست، قابل محاسبه است و در مجموع خریداران خودرو معادل 7.1 هزار میلیارد تومان محصولات مورد نیاز را ارزان‌تر از بازار غیررسمی خریده‌اند.
بخش زیادی از افزایش قیمت خودرو ناشی از ممنوعیت واردات تا همین چند هفته گذشته است که سیاست‌گذار در حمایت از تولید داخلی وضع کرده بود، همچنین به‌دلیل محاسبه تعرفه واردات براساس آخرین نرخ ارز لاجرم هزینه فرصت خرید خودرو در بازار آزاد با نرخ ارز فارغ از سازوکار عرضه نوسان خواهد کرد بنابراین بخشی از افزایش قیمت خودرو در بازار ناشی از این مساله بوده اما حامیان رانت خودرو به‌دلیل همزمانی افزایش نرخ ارز با عرضه خودرو در بورس کالا طی چند هفته اخیر به‌اشتباه یا آگاهانه سازوکار شفاف عرضه در بورس کالا را زیر سوال می‌برند.
نکته بعدی روند کاهشی قیمت خودروهایی است که حجم بیشتری از عرضه‌های بورس کالا به آنها اختصاص یافته است. خودروی تارا دستی، پژو 207 اتوماتیک و دستی شرکت ایران خودرو و خودروی شاهین شرکت سایپا از محصولاتی هستند که به‌دلیل عرضه‌های منظم با کاهش قیمت‌ها در بورس و بازار آزاد مواجه شدند، این روند به‌دلیل ایجاد برخی موانع بر سر راه عرضه خودرو در بورس فعلاً متوقف شده است.
