بودجه‌هایی که نسبتی با توسعه ندارند
محمدرضا منجذب| «بودجه‌های ایران مبتنی بر توسعه پایدار کشور طراحی نمی‌شوند.» این عباراتی است که در اقتصاد ایران به کرات تکرار می‌شود. امسال هم که بودجه 1402 ارایه شده یک چنین وضعیتی مشاهده می‌شود؛ برخی افراد و جریانات درصدد هستند که ارتباط میان بودجه 1402 و برنامه‌های توسعه‌ای را تعیین کنند.
هر سال که بودجه‌های سنواتی کل کشور ارایه می‌شود، موضوع عدم تطابق بودجه با الگوی توسعه پایدار کشور از سوی کارشناسان مطرح می‌شود. درواقع اشاره می‌شود که بودجه‌های سالانه در ایران بودجه‌های پوپولیستی هستند. در این میان کمتر شاهد هستیم که تصویری از بودجه‌های توسعه‌ای از سوی رسانه‌ها و تحلیلگران ارایه شود. مردم ایران نمی‌دانند که بودجه‌های توسعه‌ای در مواجهه با بودجه‌های غیرتوسعه‌ای و پوپولیستی چه شرایطی دارند؟ اساسا بودجه‌های توسعه‌ای چه نوع بودجه‌هایی هستند؟ در جریان این یادداشت تلاش می‌کنم، ارتباطی میان بودجه‌های توسعه‌ای و غیر توسعه ارایه کنم:
1) در بودجه توسعه‌ای گفته می‌شود این یک برنامه کوتاه‌مدت یک ساله در راستای برنامه میان مدت 5 ساله و در راستای برنامه توسعه بلندمدت 50 ساله است. بودجه‌های توسعه‌ای برشی از برنامه‌های بلندمدت و کلان به شمار می‌روند. در بودجه پوپولیستی و غیرتوسعه‌ای گفته می‌شود در این بودجه یارانه سال بعد در نظر گرفته شده است. مجلس و دولت تلاش می‌کنند یارانه‌های بیشتری ارایه کنند و سهم بیشتری از محبوبیت ظاهری را به دست آورند. در بودجه توسعه‌ای می‌گوییم رشد اقتصادی سال بعد فلان.... عدد است و در راستای برنامه بلندمدت توسعه است.
در بودجه پوپولیستی گفته می‌شود امسال تمامی دستگاه‌های معاف از مالیات معرفی شده‌اند (و نگاهی کوتاه‌مدت وجود دارد. (در بودجه توسعه‌ای می‌گوییم نفت یک ثروت بین نسلی است و باید به آن بلندمدت نگاه کنیم و برای نسل‌های بعد هم (یا ذخیره کنیم و یا) از جنبه ثروت ملی نگاه کنیم. در بودجه پوپولیستی می‌گوییم: دولت نفت و گاز را هر سال می‌فروشد تا منابعی به دست بیاورد. در بودجه توسعه‌ای می‌گوییم بر اساس تعاملی که با جهان و به ویژه کشورهای توسعه‌یافته داریم امسال مرحله تغییر در تکنولوژی صنایع زنجیر برای توسعه را طی می‌کنیم.
در بودجه پوپولیستی می‌گوییم: تحریم‌های ظالمانه امریکا و محدودیت‌ها بر کشور وجود دارد و همچنین نوسانات بازار پول و ارز نیز در کشور ایجاد شده بود که طبیعتا بودجه‌ریزی در چنین شرایطی سخت و پیچیده است. در بودجه توسعه‌ای می‌گوییم با توجه به رشد اقتصادی معقول طی 5 سال آینده نظام مالیاتی جامع و شفاف اجرایی می‌شود و نیز نظام تامین اجتماعی جامع اجرا می‌شود. در بودجه پوپولیستی می‌گوییم: حمایت از معیشت عمومی و سلامت مردم از مباحث مهم بودجه است تا بخش تولید با رکود مواجه نشود.
در بودجه توسعه‌ای می‌گوییم تعداد دانشگاه‌ها با توجه به نیاز بازار کار و صنعت فلان قدر درصد تقلیل می‌یابد و نظام آموزش عالی بر مبنای نیاز صنعت و بازار و... آزادانه و مطابق نیاز تدوین کرده و در مسیر توسعه به تولید و صنعت کمک می‌کند. اما در بودجه پوپولیستی می‌گوییم: دانشگاه‌ها برای نوسازی دانشگاه‌ها حمایت مالی می‌شوند و موضوع دیگر اینکه برای کسانی که در مراحل پایان تحصیل هستند در بخش دکتری حمایت می‌شوند.
در بودجه توسعه شاخص‌های اقتصادی منجمله نرخ ارز، تورم، رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال، رشد جمعیت، رشد تکنولوژی، رشد بهره‌وری، نرخ بهره و... طی برنامه‌ای بلندمدت تعریف می‌شود و مورد هدف قرار می‌گیرد. بودجه پوپولیستی نگاه روزمرّگی دارد و اهدافی خاص را دنبال نمی‌کند.
بودجه توسعه‌ای به اقتصاد و بودجه به عنوان کلی یکپارچه و هدفمند نگاه می‌کند. در بودجه پوپولیستی نگاهی بخشی حاکم است، و هر بخشی یا استانی یا افرادی زور بیشتری داشتند پول بیشتری تخصیص می‌دهند و دریافت می‌کنند. با یک چنین واقعیت‌هایی باید گفت بودجه‌های سنواتی در ایران نسبت جامعی با توسعه ندارند و تنها تلاش می‌کنند اهداف کوتاه‌مدت را محقق کنند.
