تلاش برای جایگزینی قابلیت‌های فیلترشده
پس از گذشت پنج ماه از محدودیت‌های شدید اینترنتی، رییس کمیته دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال مجلس شورای اسلامی از کاهش 40 درصدی درآمد اپراتورهای اینترنتی بعد از فیلترینگ، خبر داده و با بیان اینکه آمارهای غیررسمی منتشره از میزان رشد ترافیک داخلی نشان می‌دهد که این میزان رشد نمی‌تواند کاهش ترافیک اینترنت ناشی از فیلترینگ را جبران کند و خواستار ارایه گزارشی درباره اثرات فیلترینگ و سیاست‌های حمایتی وزارت ارتباطات درباره وضعیت پلتفرم‌های داخلی شده است.
در عین حال وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات همچنان با تاکید بر حمایت از پیام‌رسان‌های بومی، اعلام کرد که بزودی تماس تصویری از طریق تلفن همراه بدون نیاز به نصب نرم‌افزار فعال خواهد شد؛ به‌نظر می‌رسد هدف از راه‌اندازی مجدد این تکنولوژی منسوخ‌شده، رفع یکی از مشکلات مردم به‌دنبال فیلتر واتس‌اپ باشد.
رییس کمیته دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای به وزیر ارتباطات با اشاره به کاهش ۴۰ درصدی درآمد اپراتورهای اینترنتی به‌ویژه اپراتورهای همراه کشور بعد از فیلترینگ، خواستار ارایه گزارشی درباره اثرات فیلترینگ و سیاست‌های حمایتی وزارت ارتباطات درباره وضعیت پلتفرم‌های داخلی شد.
متن نامه مجتبی توانگر عضو کمیسیون اقتصادی مجلس به زارع پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به شرح زیر است:
«با توجه به گذشت حدود چهار ماه از ایجاد محدودیت در اینترنت کشور و به خصوص فیلترینگ برخی پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی، جنابعالی به کرات اعلام کرده‌اید این وزارتخانه در خصوص این محدودیت‌ها و فیلترینگ تصمیم‌گیر نیست اما «درباره تقویت پلتفرم‌های داخلی و حمایت از آنها احساس مسوولیت می‌کند و تمرکز بر حمایت از پیام‌رسان‌هایی است که مردم اقبال بیشتری به آنها نشان داده‌اند و با آماده شدن زیرساخت‌هایشان، کیفیت آنها هم به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرده است.» متاسفانه گزارش‌های منتشرشده از وضعیت مالی اپراتورهای اینترنتی به‌ویژه اپراتورهای همراه کشور نشان می‌دهد درآمد ماهیانه این اپراتورها از خدمات دیتا نسبت به مدت مشابه پیش از اعمال محدودیت‌ها حدود ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده است. با توجه به آنکه اپراتورها با ایجاد، توسعه و به‌روزسازی مستمر زیرساخت‌های ارتباطی نقش پیشران و کلیدی در اقتصاد دیجیتال کشور دارند استمرار این کاهش درآمد منجر به وارد آمدن زیان‌های جبران‌ناپذیر به این بخش خواهد شد.
گذشته از ضربه‌ای که فیلترینگ و ایجاد اختلال در دسترسی به اینترنت به کسب‌وکارها و کاربران وارد کرده است، این گمان وجود داشت که اقبال نسبی به پلتفرم‌های داخلی بتواند اثر فیلترینگ شبکه‌های خارجی را تا حدی جبران کند. متاسفانه آمارهای غیررسمی منتشره از میزان رشد ترافیک داخلی نشان می‌دهد: اولاً این میزان رشد در حدی نیست که کاهش ترافیک اینترنت ناشی از فیلترینگ را جبران کند و ثانیاً به دلیل مدل اقتصادی کاملاً غلط در تعرفه‌گذاری ترافیک داخلی افزایش آن نیز منجر به جبران درآمد از دست رفته اپراتورها نمی‌شود.
با توجه به آنکه تاکنون به جز اعلام تعداد کاربران ثبت شده، ماهیانه و روزانه فعال برخی از پیام‌رسان‌های داخلی، هیچ آمار دیگری به صورت رسمی برای ارزیابی اثرات فیلترینگ و سیاست‌های حمایتی آن وزارتخانه از سکوهای داخلی منتشر نشده است لازم است برای ارزیابی دقیق تاثیر سیاست‌های آن وزارتخانه در چند ماه اخیر، موارد زیر به تفکیک برای ماه‌های مرداد، شهریور، مهر، آبان، آذر و دی‌ماه (تا پانزدهم ماه) ۱۴۰۱ اعلام شود: میزان کل ترافیک ماهیانه اپراتورهای تلفن همراه به تفکیک هر اپراتور و نیز به تفکیک ترافیک بین‌الملل و داخلی (بر حسب پتابایت)؛ میزان درآمد محقق شده ماهیانه اپراتورهای تلفن همراه به تفکیک هر اپراتور و نیز به تفکیک بین‌الملل و داخلی از ترافیک اینترنت؛ سهم ترافیک ماهیانه هر یک از سکوهای: روبیکا، ایتا، بله، سروش، گپ، ای گپ و تلوبیون از میزان ترافیک هر یک از اپراتورها به تفکیک بر حسب ترابایت؛ خواهشمند است دستور فرمایید ظرف یک هفته آینده این آمار در اختیار کمیته دانش‌بنیان اقتصاد دیجیتال مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.»
امکان تماس تصویری بدون نیاز به نصب اپلیکیشن فعال می‌شود
با وجود این، عیسی زارع‌پور، همچنان بر حمایت از پلتفرم‌های داخلی تاکید دارد. او روز گذشته و در حاشیه جلسه هیات دولت از راه‌اندازی تماس تصویری روی تلفن همراه خبر داد. به گفته او، این امکان بدون نصب نرم‌افزار فراهم خواهد شد و هزینه زیادی نیز نخواهد داشت. امکانی که زارع‌پور از آن سخن می‌گوید، به‌نظر می‌رسد نوعی تکنولوژی قدیمی است که به عنوان مزیت رقابتی رایتل برای مدتی در ایران فعال شد.
رایتل در زمستان سال 1390 امکان برقراری تماس تصویری از طریق نسل سوم شبکه تلفن همراه را در ایران ارایه کرد، اما عمرش به یک سال و نیم قد نداد. در خردادماه 1392 و پس از مخالفت برخی مراجع تقلید، به‌دلیل آنچه که «فقدان پیوست فرهنگی» عنوان شده بود، ارایه این سرویس متوقف شد. تابستان سال 1393 نیز مقرر شد که پیوست فرهنگی این سرویس توسط مرکز ملی فضای مجازی، تدوین و تصویب شود و برای تصویب نهایی به شورای عالی فضای مجازی ارایه شود. با وجود این، هیچ توفیقی در این زمینه حاصل نشد و در خردادماه 1395 پرونده تماس‌های تصویری که بیش از دو سال به زمان تصویب پیوست فرهنگی موکول شده بود، درنهایت بسته شد.
ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر وقت شورای عالی فضای مجازی، در آن زمان اعلام کرد دوره تماس‌های تصویری به‌سر آمده است. با توجه به گسترش پیام‌رسان‌ها، این تکنولوژی در دنیا نیز کمتر کاربرد دارد، اما در ایران قرار است دوباره فعال شود. به‌نظر می‌رسد یکی از دلایل این تصمیم، ادامه‌داربودن فیلتر واتس‌اپ باشد؛ پیام‌رسانی که امکان تماس تصویری و صوتی را برای کاربران خود فراهم کرده و بسیار پرکاربرد است.
قوانین فعالیت اینترنت ماهواره‌ای را ابلاغ کردیم
زارع‌پور همچنین در واکنش به فعالیت اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران، بر لزوم رعایت قواعد سرزمینی ایران تأکید کرد. او اظهار کرد: «طبق قواعد اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، هر اپراتوری که قصد فعالیت در کشوری را دارد باید قوانین لندینگ رایت آن کشور را رعایت کند. ما این قواعد سرزمینی را که در کمیسیون تنظیم مقررات تصویب شده است، رسماً ابلاغ کرده‌ایم؛ گفته‌ایم اگر این را رعایت کنید، ما استقبال می‌کنیم و منتظر پاسخ هستیم.»
او تأکید دارد اگر اپراتورها این قواعد را رعایت کنند، از آنها استقبال خواهند کرد: «مثل چند اپراتور ماهواره‌ای که الان فعال هستند و البته منظومه‌ای نیستند، مثل همان‌ها با آنها رفتار خواهیم کرد.»
آن‌طور که پیداست مقصود وزیر ارتباطات از این سخنان، اینترنت ماهواره‌ای استارلینک بوده که مدتی است در ایران فعال شده. ارایه اینترنت استارلینک در ایران به اواخر شهریورماه و فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ بازمی‌گردد. از زمان اعلام «ایلان ماسک» مبنی بر فعال‌بودن این اینترنت برای ایران، وزیر ارتباطات در گفت‌وگوهای مختلف بر لزوم رعایت قواعد سرزمینی ایران توسط اپراتورهای ماهواره‌ای تأکید کرده است.
او همچنین پیش‌بینی کرده بود که سرویس استارلینک به این زودی‌ها در ایران فعال نخواهد شد: «استارلینک نمی‌تواند به این زودی دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای را برای ایرانی‌ها فراهم کند؛ چرا که سرویسشان کامل نیست.»
بااین‌حال، به نظر می‌رسد پیش‌بینی وزیر ارتباطات درست از آب در نیامد و براساس آخرین آمار اعلام‌شده از سوی اتحادیه دستگاه‌های مخابراتی، به نقل از یک مقام مسوول، 800 دستگاه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک تا اواسط دی‌ماه در ایران فعال شده است و خود ایلان ماسک نیز از فعال بودن چند دستگاه در ایران صحبت کرده است. به گفته «مهدی محبی»، رییس این اتحادیه، ورود این دستگاه‌ها به‌صورت قاچاق است و به همین علت امکان استفاده از این دستگاه رشد زیادی خواهد داشت.
