سیاست‌گذاری در حوزه انرژی باید اصلاح شود

تعادل|

یکی از مسائلی که اقتصاد کشور با آن درگیر بوده است و از این محل نیز ضربه جدی خورده است؛ شکاف بین محصولات تولیدی صنعتی کشور و محصولات موردنیاز در پایین‌دست زنجیره ارزش است،  بررسی آمارهای تجارت خارجی کشور حکایت از حاکمیت خام‌فروشی در بخش صادرات غیرنفتی دارد. نکته بسیار مهمی که موجب شده است خام‌فروشی و منابع‌فروشی صادراتی کشور با عنوان «صادرات انرژی مجازی» به وقوع بپیوندد. وضعیت بسیار بد محصولات صادراتی و توسعه خام فروشی و عدم تکمیل زنجیره ارزش محصولات، موجب شده است که وضعیت تراز تجاری کشور نیز به مشکل بخورد. محصولات با حجم بالا ولی ارزش افزوده پایین صادر می‌شود و به جای آن محصولات نهایی با حجم بسیار پایین و ارزش افزوده بسیار بالا وارد می‌شود و تداوم این وضعیت به گسست و فروپاشی صنعتی نزدیک می‌شود. 

به گزارش خبرنگار «تعادل» راهکار اصلی برای از بین بردن این شکاف بزرگ، تمرکز بر توسعه زنجیره ارزش با ورود تحقیق و توسعه به صنعت است. اقدامی که در کشورهای مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است. آمارها نشان می‌دهد در کشورهای توسعه‌یافته، عمده هزینه‌کرد تحقیق و توسعه توسط کسب‌وکارها صورت می‌گیرد. مطابق گزارش OECD، در سال 2020، بیش از 70 درصد از کل هزینه‌های تحقیق و توسعه در کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، توسط بخش بنگاه‌های اقتصادی انجام‌شده است. یکی از ابزارهای مهم دولت‌ها، در تحریک هزینه کرد 

تحقیق و توسعه در بخش بنگاه‌های اقتصادی، استفاده از سیاست‌های مالیاتی است. مشوق‌های مالیاتی به دلیل مزایایی همچون هوشمندی و نظام‌مند بودن و بی‌طرفی در اجرا، بسیار متداول و فراگیر است.

مهم‌ترین اقدام در این زمینه، ترغیب صنایع مختلف کشور به تامین مالی ورود تحقیق و توسعه به بخش صنعتی کشور با اتکا به سیاست‌های مالیاتی و مشوق‌های این حوزه است؛ موضوعی که برای حمایت از ورود فناوری به صنایع و بازارسازی برای اقتصاد دانش‌بنیان در قانون جهش تولید دانش‌بنیان کلید خورد.

موضوع اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به تازگی در ماده 11 قانون جهش تولید دانش بنیان مصوب شده است و آیین نامه اجرایی آن نیز اخیرا توسط معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نهایی و ابلاغ شده است؛ در همین زمینه و با توجه به اهمیت فوق‌العاده بالای ایجاد مشوق مالیاتی هزینه محور نظیر اعتبار مالیاتی برای هدایت هزینه‌ها به سمت تحقیق و توسعه و ورود تکنولوژی و فناوری به صنایع، این سیاست تاثیر بالایی بر سیاست‌های اجرایی صنایع کشور دارد و زمینه لازم جهت ایجاد هزینه کرد مبتنی بر تحقیق و توسعه در صنعت را فراهم خواهد کرد. از همین رو اهمیت اجرایی شدن سیاست اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در زمینه کنترل خام‌فروشی و تکمیل زنجیره ارزش بسیار بالا است. در ادامه پیرامون وضعیت نامطلوب صنعتی کشور و همچنین راهکار جلوگیری از خام فروشی و توسعه زنجیره ارزش در صنایع کشور با دو تن از اعضای اتاق بازرگانی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه خواهید خواند.

اهمیت اتخاذ سیاست‌های مشوق  ورود تحقیق و توسعه به صنعت

‌حمیدرضا صالحی نایب‌رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران با اشاره به رانت خوراک و صادرات تولیدات صنعتی اظهار کرد: فساد و رانت خوراک موجب شده تا حوزه انرژی از رقابت‌پذیری خارج شود که دولت خود باید جلوی این موضوع را بگیرد تا به مرور در مسیر به سمت واقعی‌سازی قیمت‌ها پیش رویم.

وی درباره تبدیل شدن ایران به بزرگ‌ترین صادرکننده انرژی مجازی دنیا افزود: همانطور که در ارتباط با آب مجازی محصولات سبزی و صیفی صحبت می‌کنیم، انرژی مجازی در حوزه تولیدات بزرگ نقش دارند و ما به دلیل آنکه قیمت انرژی در کشورمان ارزان بود، موضوع انرژی مجازی و به عبارت دیگر مصرف انرژی در کشورمان نسبت به دنیا بالاتر است.

صالحی با انتقاد از این موضوع که میزان انرژی در مقایسه با دیگر کشورها نسبت به تولید اقتصادی بالاست، بیان کرد: به اعتقاد بنده در حوزه انرژی باید به سمتی پیش رویم که تحرک بزرگی داشته باشیم تا شاهد دگرگونی و بهینه‌سازی مصرف شویم به عبارت دیگر با واقعی شدن قیمت‌ها و رقابت‌پذیری می‌توان به آینده امیدوار بود. نایب‌رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران با اشاره به تاثیر توسعه زنجیره ارزش در جلوگیری از خام فروشی گفت: تکمیل زنجیره ارزش قطعا می‌تواند در جلوگیری از فساد و رانت کمک‌کننده باشد. ایجاد ارزش افزوده و رقابت‌پذیری علاوه بر امکان کاهش ارزبری کشور، امکان صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر و قرارگیری در رقابت بین‌المللی با دیگر کشورها را فراهم خواهد کرد. در این زمینه نیز سیاست‌های مشوق مالیاتی برای توسعه زنجیره ارزش بسیار مهم است. سیاست‌های حمایتی در زمینه اعطای اعتبار مالیاتی یا ترک تشریفات تولید بار اول نیز در همین جهت بوده است.

وی ادامه داد: در کشورما انرژی یک مزیت است. می‌توان با جلوگیری از خام فروشی و ایجاد زنجیره ارزش، ارزش افزوده بالایی به دست آورد. وجود سیاست‌گذاری در حوزه انرژی باید اصلاح شود تا بتوانیم گذشته نابه سامان در حوزه انرژی را پایان دهیم.

    صادرات انرژی مجازی ناپایدار و غیربهینه؛ 

مهراد عباد عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران با انتقاد از خام فروش تولیدات صنعتی اظهار کرد: در بحث نفت و پتروشیمی مساله خام فروشی چشمگیر است چرا که متاسفانه در کشورما این فرهنگ نهادینه شده که با هر قیمتی کالا تولید کنیم این درحالی است که باید استراتژی کشور برای تولید محصولات کلیدی بر مبنای نیاز کشور و پتانسیل صادرات تغییر کند.

وی با اشاره به اینکه جلوگیری از رانت انرژی و خام‌فروشی نیازمند برنامه‌ریزی و حمایت است، افزود: اکنون در بحث متانول، تولیدکننده نمی‌تواند کالا را صادرکند، درحالی که مصرف داخل کمتر از میزان تولید است.

عباد ادامه داد: کشورهای توسعه‌یافته وقتی می‌خواهند محصولی را تولید کنند، از قبل میزان نیاز کشور و صادرات را بررسی می‌کنند، اما متاسفانه ما در کشور چنین برنامه‌ای نداریم و همین امر موجب شده در برخی برهه‌های زمانی به یک‌باره سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری هجوم می‌آورند.

عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران با تاکید بر سرمایه‌گذاری مشتقات گاز گفت: در بحث گاز، مشتقات باید جدا شود تا بتوان از طریق صادرات ارزش افزوده بالایی به دست آورد. براین اساس یکی از مهم‌ترین مشتقات گاز هلیوم است که در پارس جنوبی یک سری چاه‌های گاز، هلیوم دارند که متاسفانه نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم.

وی با بیان اینکه تمرکز بر روی کالاهای صادرات محور باید باشد، گفت: تمرکز ما بر کالاهای دارای مزیت صادراتی باید باشد، بدین منظور سرمایه‌گذاری در مشتقات گاز باید صورت گیرد.

عباد درباره تبدیل شدن ایران به بزرگ‌ترین صادر‌کننده انرژی مجازی دنیا بیان کرد: موضوع انرژی مجازی به مانند صادرات آب مجازی در محصولات کشاورزی است که این موضوع ناشی از عدم وجود برنامه برای توسعه و تکمیل زنجیره ارزش و همچنین سیاست حمایت از توسعه صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا است. در حالی که بواسطه انرژی ارزان بر صادرات محصولات خام و نیمه خام اصرار داریم، درحالی که این صادرات نه تنها مستمر و پایدار نیست بلکه تله انرژی مجازی است و بالاخره پایان خواهد یافت. باید به فکر تکمیل زنجیره ارزش باشیم و در این زمینه مشوق‌‌های مالیاتی نظیر اعتبار مالیاتی اهمیت بسیاری دارد.

عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: برای داشتن صادرات پایدار، حتما بر روی محصولاتی که رقابت‌پذیری بالایی داریم، باید سرمایه‌گذاری کنیم. اما متاسفانه بحث انرژی ارزان که به سیاست‌های دولت بر می‌گردد، ضربه جدی به صادرات می‌زند.

وی با بیان اینکه مصرف انرژی در کشورما ۳ برابر میانگین جهانی است، گفت: با فرهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی باید از رانت انرژی و صادرات انرژی مجازی جلوگیری کرد.

عباد با اشاره به تاثیر ایجاد زنجیره ارزش بر جلوگیری از خام فروشی و رانت بیان کرد: با ایجاد زنجیره ارزش و سرمایه‌گذاری باید از رانت و فساد انرژی ارزان جلوگیری کرد، همانند کاری که در پتروشیمی انجام می‌شود. هرچند به واسطه تحریم‌ها از ماموریت خود عقب افتادیم چرا که چند وقت پیش قطری‌ها در بحث پتروشیمی سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام دادند که این موضوع تهدید جدی برای آینده پتروشیمی کشور است.

این فعال بخش خصوصی با تاکید بر ایجاد زنجیره ارزش در بخش گاز افزود: در بحث گاز سرمایه‌گذاری بیشتری باید صورت گیرد تا بتوان با تکمیل زنجیره از پتانسیل صنعت استفاده کرد. وی درباره تاثیر توسعه زنجیره ارزش در تبدیل نفت به فرآورده‌های نفتی یا خودکفایی در تولید توربین‌های صنعتی تصریح کرد: ما در قسمت‌هایی از زنجیره توانایی تولید و سرمایه‌گذاری بیشتر به منظور استفاده از فناوری‌های نوین دنیا را داریم. اما در شرایط کنونی به دلیل محدودیت منابع مالی لازم است روی پروژه‌هایی کار کنیم که آورده بیشتری دارند.