سیگنال‌های مثبت برجامی تهران؛ غرب بازمی‌گردد؟
جواد هاشمی|
«از دیپلماسی و گفت‌وگو در پرونده هسته‌ای و رسیدن به توافقی قوی و پایدار استقبال می‌کنیم. اظهارات امریکایی‌ها در خصوص پرونده هسته‌ای متناقض است و در صورت شکست مذاکرات ما آماده طرح جایگزین هستیم.» این بخشی از صحبت‌های چند روز قبل وزیر امور خارجه ایران در جریان دیدار با همتای عراقی خود بود.
صحبت‌هایی که نشان می‌داد که دولت سیزدهم نه‌تنها آمادگی دارد که برای به نتیجه رساندن برجام مذاکره کند که حتی در صورت اعلام رسمی شکست در مذاکرات برای احیای این توافق، آماده مذاکره بر سر طرحی جدید نیز خواهد بود، موضعی که هرچند از نظر رسمی با اظهارنظرهای سابق دولت فعلی تفاوت ندارد اما در عین حال نشان می‌دهد که مسوولان دولت نسبت به گذشته، با آغوشی بازتر به برجام نگاه می‌کنند. ماجرا اما نسبت به چند ماه قبل پیچیده‌تر شده است.
در ماه‌های پایانی دولت قبل، جواد ظریف وزیر امور خارجه و عباس عراقچی، معاون وقت او و مسوول مذاکرات ایران با شش کشور قدرتمند جهانی اعلام کردند که مقدمات لازم برای احیای برجام فراهم شده و در صورتی که دو طرف گام‌های نهایی را بردارند می‌توان انتظار داشت که تحریم‌ها کنار بروند. در همان دوران اما نمایندگان مجلس طرحی را دادند که بعدها از سوی حسن روحانی به عنوان یکی از عوامل به نتیجه نرسیدن مذاکرات از آن یاد شد. در ماه‌های بعد با آغاز به کار دولت سیزدهم، مذاکرات برجامی از سرگرفته شد و این‌بار علی باقری به عنوان نماینده ایران مذاکرات خود را آغاز کرد. با وجود آنکه در ماه‌های متوالی مذاکرات، بارها اعلام شد که دو طرف به دستیابی به توافقی جدید نزدیک شده‌اند اما هر بار باقی ماندن برخی اختلافات مانع از امضای توافقی جدید شد.
در این دوران برخی نیروهای داخلی نیز سیگنال‌هایی می‌فرستادند که اگر ایران چند ماه صبر کند، زمستان سخت اروپا و تحریم‌هایی که این کشورها علیه گاز روسیه وضع کرده‌اند، باعث می‌شود که محتاج توافق با ایران شوند و همین موضوع به ایران برای گرفتن امتیازاتی جدید قدرت مانور می‌دهد، موضوعی که با نزدیک شدن به بهار به نظر می‌رسد که لااقل در کوتاه‌مدت درست نبوده است. در ماه‌های گذشته نیز پس از اتفاقات رخ داده در داخل کشور، غربی‌ها اعلام کردند که دیگر به مذاکرات به عنوان اولویت نخست نگاه نمی‌کنند و وقایع داخلی ایران را زیرنظر دارند، هرچند دولت‌های غربی و به خصوص مقامات دولت بایدن بارها تاکید کرده‌اند که همچنان دیپلماسی را بهترین گزینه برای تعامل با ایران می‌دانند.
البته این تمام ماجرا نیست و برخلاف ادعاهای مطرح شده از سوی کشورهای غربی، مقامات وزارت خارجه بارها تاکید کرده‌اند که در این ایام، پیام‌های متعددی میان دو طرف رد و بدل شده و سفر برخی مقامات قطری و عمانی به ایران نیز احتمالا برای انتقال برخی پیام‌ها میان دو کشور انجام شده است. با این وجود لااقل در فضای رسمی، هنوز هیچ مذاکره‌ای آغاز نشده و در چشم‌انداز کوتاه‌مدت نیز مشخص نیست که دو طرف چه تصمیمی خواهند گرفت. در چنین فضایی امیر عبداللهیان که به اروپا سفر کرده، در ملاقات با مقام‌های این کشورها بار دیگر از این گفته که ایران آماده مذاکره بوده، هست و خواهد بود.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در اولین دیدار دوجانبه در چارچوب سفر به ژنو، صبح دیروز با «پکا هاویستو» وزیر خارجه فنلاند دیدار و گفت‌وگو کرد. امیرعبداللهیان با اظهار خرسندی از دیدارهای خوب قبلی با همتای فنلاندی در نیویورک و نیز تهران و همچنین گفت‌وگوهای تلفنی قبلی با یکدیگر، از استمرار این رایزنی‌های دیپلماتیک استقبال کرد. وزیر امور خارجه کشورمان روابط دو کشور ایران و فنلاند را تاریخی و توأم با احترام متقابل توصیف کرد و افزود، دو کشور در مسیر گسترش روابط حرکت می‌کنند.
وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به تلاش‌های خوب جمهوری اسلامی ایران در خصوص برقراری آتش بس در اوکراین توسط رییس‌جمهور و وزیر امور خارجه، تاکید کرد ما قویا مخالف گسترش ناتو و استمرار جنگ در اوکراین و مخالف تهدید حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها هستیم. رییس دستگاه دیپلماسی با اشاره به جنجال‌های غیرواقعی در مورد ادعای صدور پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین، به مفاد گفت‌وگوهای تیم فنی و کارشناسی دو کشور اشاره کرد و افزود، تاکنون سند و مدرک موثقی درباره این ادعا به طرف ایرانی نشده و جمهوری اسلامی ایران همان‌گونه که از کانال‌های مختلف دیپلماتیک به طرف اوکراینی منعکس کرده، آماده برگزاری دور دوم گفت‌وگوهای تیم‌های فنی و کارشناسی دو کشور است.
امیرعبداللهیان بر حمایت ایران از توقف جنگ در اوکراین و بازگشت به گفت‌وگو تاکید کرد. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین با اشاره به سفر اخیر معاون آقای مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران و گفت‌وگوهای خوب انجام شده، از توافق برای سفر آقای گروسی به تهران در آینده نزدیک خبر داد و اظهار امیدواری کرد که در صورت پرهیز از اعمال فشارهای سیاسی بر آژانس، پیشرفت‌های خوبی در خصوص مسائل فنی حاصل شود. امیرعبداللهیان در خصوص مذاکرات برای رفع تحریم‌ها نیز گفت، ما از ماه سپتامبر سال گذشته میلادی، آماده احیای برجام و بازگشت همه طرفها به توافق بودیم، اما رویکرد دوگانه امریکا و متعاقبا محاسبات غلط آنها در خصوص اغتشاشات اخیر داخلی در ایران، باعث ایجاد وقفه در توافق شد. وزیر امور خارجه کشورمان، همچنین با اشاره به پیام‌های تبادل شده و تحرکات دیپلماتیک اخیر، اظهار امیدواری کرد که شاهد بازگشت همه طرفها به توافق منطبق با مفاد توافق امضا شده سال ۲۰۱۵ باشیم. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین با انتقاد از رویکرد غیرسازنده و محاسبات غلط تعداد معدودی از کشورهای اروپایی در ارتباط با اغتشاشات اخیر در ایران، اقدامات توام با حسن نیت ایران در ارتباط با برخی اتباع اروپایی نقش آفرین در اغتشاشات اخیر ایران را به اطلاع طرف فنلاندی رساند. امیرعبداللهیان تاکید کرد برای افراد اروپایی که در چارچوب قوانین در ایران هستند یا سفر می‌کنند، هیچ مشکلی وجود ندارد. وی همچنین با اشاره به شرایط عادی کشورمان، عفو عمومی مقام معظم رهبری در ارتباط با عوامل ذی نقش در اغتشاشات اخیر را به اطلاع طرف فنلاندی رساند.
وزیر امور خارجه فنلاند نیز در این دیدار با اشاره روابط خوب سیاسی میان دو کشور، از استمرار تماس‌ها و گفت‌وگوهای دوجانبه میان مقامات دو کشور و وزیر امور خارجه کشورمان اظهار خرسندی کرد. وی با اشاره به اهمیت مساله اوکراین برای اروپا و امنیت این قاره، مواضع و نیز اطلاعات مطرح شده از سوی وزیر خارجه کشورمان در خصوص اوکراین و خاصه مساله پهپادها را مهم دانست و از آن تشکر کرد و افزود من در این زمینه با وزیر خارجه اوکراین صحبت می‌کنم.
وزیر خارجه فنلاند با اظهار خرسندی از نکات و اطلاعات مطرح شده توسط وزیر خارجه کشورمان در خصوص توافق هسته‌ای و نیز گفت‌وگوها و همکاری‌های ایران و آژانس، تاکید کرد ما خواستار احیای برجام و اجرا و پایبندی همه طرفها به آن هستیم. وزیر خارجه فنلاند با اشاره به اهمیت استمرار گفت‌وگوهای دوجانبه، علاقه‌مندی خود را به ادامه این رایزنی‌ها در آینده مورد تاکید قرار داد. آنچه که در این دیدار نیز بار دیگر بر روی آن تاکید شده، بحث ارتباط مذاکره با ایران با جنگ روسیه و اوکراین است. غرب در این مدت بارها تاکید کرده که ایران به روسیه پهپاد داده اما طرف ایرانی نه تنها این موضوع را رد که بارها تاکید کرده آماده همکاری برای انجام بررسی‌های لازم در این زمینه است و سیاست بی‌طرفی خود در جنگ روسیه و اوکراین را حفظ کرده است.
در کنار آن، ایران اعلام کرده که به همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز ادامه می‌دهد. لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه امریکایی وال‌استریت ژورنال در صفحه توییترش به گمانه‌زنی‌هایی درباره احتمال سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران پرداخت و نوشت: تصور من این است که شانس قابل توجهی برای سفر رافائل‌گروسی به ایران در هفته آتی وجود دارد. همچنین از نظر من، گزارش پادمانی که همراه با گزارش فصلی[آژانس بین‌المللی انرژی اتمی] منتشر می‌شود، نیز تا اواخر هفته آتی و با توجه به نتایج سفر منتشر خواهد شد.
نورمن افزود: اگرچه، تاکید می‌کنم که احتمال نمی‌رود توافقی گسترده در زمینه تحقیقات پادمانی درباره ذرات هسته‌ای اعلام‌نشده انجام شود. بیشتر احتمال دارد که شاهد تلاش گروسی برای افزایش دفعات بازرسی‌ها در فردو، نطنز و جاهای دیگر در بحبوحه نگرانی‌ها درباره سطوح بسیار بالای غنی‌سازی در ایران باشیم. نورمن در ادامه تاکید کرد که هیچ یک از این موارد هنوز تایید نشده و نتایج سفر که ممکن است شامل توافق درباره دفعات بازرسی‌ها، توافق گسترده‌تر پادمانی یا عدم توافق باشد، هنوز تعیین نشده است.
«این آمادگی را داریم در چارچوب مذاکراتی که تاکنون در وین انجام شده و پیام‌هایی که بین ما و طرف امریکایی از طریق واسطه به‌صورت «نان پیپر» (none paper سند غیررسمی) تبادل شده که متضمن رعایت منافع همه طرفها و البته خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران هست، نسبت به جمع‌بندی توافق و بازگشت همه طرفها به تعهداتشان ذیل برجام عمل کنیم.
تصور می‌کنم اگر طرف امریکایی در چارچوب پیامی که ارسال کرده واقع‌بینانه برخورد کند و اظهارات رسانه‌ای ریاکارانه قبلی را تکرار نکند ما فاصله زیادی با توافق نخواهیم داشت. برداشت من از آنچه که ایشان از امریکایی‌ها نقل کردند، این است که دستیابی به توافق ممکن است و اظهارات طرف امریکایی ناظر بر اعلام آمادگی طرف امریکایی برای گام برداشتن در مسیر جمع‌بندی توافق است. اما مشکل اینجاست که امریکایی‌ها همواره پیام‌های متناقض دیپلماتیک و رسانه‌ای را دنبال می‌کنند، یعنی در مسیر دیپلماتیک پیام‌های ایجابی و مثبت ارسال و در رسانه حرف دیگری زده می‌شود.
ما امیدوار هستیم که طرف امریکایی واقع‌بین بوده و ریاکارانه برخورد نکند. این طرف امریکایی است که از تعهدات خودش خارج شده. لذا شرط گذاشتن و اظهارات مغالطه‌آمیز و متناقض کمکی به حل مشکل و کمکی به اینکه تبعات عدم اجرای برجام به‌طور کامل متوجه امریکا است را، رفع نخواهد کرد. پس امریکایی‌ها به جای اظهارات متناقض، اشتباه خودشان را بپذیرند و در مسیر جبران این اشتباه حرکت کنند. البته سه کشور اروپایی هم بایستی در این مسیر نقش سازنده خودشان را دنبال کنند و دچار خطا در تحلیل و محاسبات نشوند.»
این بخش مهمی از صحبت‌های اخیر وزیر خارجه ایران است. صحبت‌هایی که نشان از آمادگی تهران دارد و بعد از چند ماه در جا زدن، حالا ایران می‌خواهد توپ را به زمین غربی‌ها بیندازد. پشت پرده این اعلام آمادگی که برطرف کردن شوک‌های ارزی و تامین منابع بودجه باشد و چه تاکید بر همان مواضع گذشته، حالا باید دید که غربی‌ها با وجود شعارها و ادعاهایی که در ماه‌های گذشته مطرح کرده‌اند به میز مذاکره باز خواهند گشت یا گره کور برجام، فعلا بسته باقی خواهد ماند.
