شرایط فعلی در ایران را می‌توان تحت عنوان گیر افتادن در تله صادرات انرژی مجازی تعریف کرد. به‌طوری که رقابت‌پذیری محصولات صادراتی کشور به دلیل ارزش محصول تولیدی نیست بلکه به دلیل انرژی ارزانی است که در اختیار صنایع قرار می‌گیرد و به وسیله آن محصولی صادراتی تولید و صادرات می‌شود. این شرایط مشکلات عدیده‌ای را برای کشور به وجود آورده است و افق روشنی را پیش روی ما قرار نمی‌دهد. به همین دلیل لازم است به سمت توسعه زنجیره ارزش صنایع حرکت کنیم و هر چه سریع‌تر به تغییر وضعیت موجود بپردازیم.
به گزارش خبرنگار «تعادل» وضعیت تولیدات صنعتی ایران با مشکلات بسیار جدی روبرو است و صنایع ما با بحران جدی رقابت‌پذیری و همچنین خام‌فروشی گسترده روبرو هستند. همچنین عواید دولت از فروش گاز طبیعی به صنایع کشور نیز پس از جنگ روسیه و اوکراین که قیمت گاز طبیعی در جهان افزایش یافت؛ به‌شدت غیراقتصادی شد. در این شرایط، ما در کشورمان گاز را با قیمت بسیار پایینی در اختیار شرکت‌های پتروشیمی و متانولی قرار می‌دهیم تا متانولی را تولید و صادر کنیم که قیمت آن بسیار پایین است. اگرچه صنعت فولاد کشور وضعیت بهتری دارد اما باز هم خام فروشی بالایی در این صنعت شاهد هستیم. قیمت‌های پایین محصولات تولیدی این صنایع به کاهش درآمدهای دولت که فشارش را مردم تحمل می‌کنند، منجر شده است.
به منظور حل مشکلاتی که در بالا به آنها اشاره کردیم سیاست‌هایی در کشور در راستای سوق دادن صنایع به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولاتشان در حال برنامه‌ریزی و اجراست. از جمله آنها می‌توان به سیاست اعتبار مالیاتی اشاره کرد. در قالب این سیاست قرار است مشوق مالیاتی برای بخش تحقیق و توسعه صنایع در نظر گرفته شود.
سیاست اعتبار مالیاتی مهم‌ترین راهکار در زمینه عبور از خام‌فروشی و انرژی فروشی مجازی است. در باب اهمیت این سیاست مهم توسعه‌ای و صنعتی کشور، بیان این نکته بسیار مهم است که یکی از معضلات جدی عدم توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، عدم وجود مشوق‌ها و نظامات تامین مالی برای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در زنجیره تولید است؛ با این اوصاف، اعتبار مالیاتی با ایجاد مشوق‌های هزینه‌محور برای هزینه‌کرد در تحقیق و توسعه و استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان، علاوه بر ایجاد محرک در صنایع برای تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین ایجاد یک بازار جدید برای حضور در صنعت، عملا موجب تامین مالی توسعه و بازارسازی برای شرکت‌های دانش‌بنیان خواهند شد. اجرای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در کشور، با ترغیب شرکت‌ها به انجام پروژه‌های تحقیق و توسعه هایتک و استراتژیک سبب خنثی‌سازی تحریم‌ها در این حوزه می‌شود.
در ادامه نظرات محمدعلی خطیبی، مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، در خصوص این موضوعات خواهید خواند.
سیاست اعتبار مالیاتی اثرگذاری بالایی در راستای سوق دادن صنایع به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولات خواهد داشت
خطیبی در خصوص گیر افتادن کشور در تله صادرات انرژی مجازی در گفت‌وگو با «تعادل» تصریح کرد: این موضوع به نحوه سرمایه‌گذاری‌ها در گذشته مربوط می‌شود. بر اثر اشتباهاتی که در گذشته مرتکب شده‌ایم الان درگیر تله انرژی مجازی شده‌ایم. به گونه‌ای که رقابت‌پذیری محصولات صادراتی مان نه به خاطر ارزش آنها بلکه به دلیل رانت خوراک و سوخت ارزانی است که می‌دهیم. بنابراین، حیات صنایع به رانت بیشتر خوراک و سوخت ارزان وابسته است.
قوانینی که تا الان در کشور داشته‌ایم در به وجود آوردن شرایط فعلی دخیل بوده‌اند. کسانی که به خام فروشی می‌پردازند، به دلیل برخورداری از انرژی رانتی و ارزان سود سرشاری می‌برند و انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در جهت تولید محصولات با ارزش افزوده بالا ندارند. این شرایط به ضرر کشور است و ادامه این روند قابل قبول نیست.
وی ضمن اشاره به این موضوع که مشوق‌های مالیاتی در همه جای دنیا برای سوق دادن صنایع به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولات موثر بوده‌اند، تصریح کرد: سیاست‌هایی مانند اعتبار مالیاتی که قرار است در کشورمان به منظور تقویت بخش تحقیق و توسعه صنایع به کار گرفته شود، روش تازه‌ای نیست اما اثرگذار است. این روش‌ها در دنیا تجربه شده است و می‌توانیم از تجربیات کشورهای دیگر بهره بگیریم. شرکت‌ها بر اساس مشوق‌های مالیاتی که دریافت می‌کنند، برای توسعه زنجیره ارزش محصولاتشان انگیزه پیدا می‌کنند و به تحقیق و توسعه بیشتر روی می‌آورند.
این کارشناس انرژی یادآوری کرد: ما دو نوع تحقیقات داریم. یک مدل تحقیقات کاربردی است که در عمل مشکلی را از صنایع حل می‌کند. نوع دیگری از تحقیقات جنبه تئوریک دارند و نتیجه تحقیقات تبدیل به مقاله، کتاب و این طور چیزها می‌شود و زیاد در عمل مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
باید دقت داشته باشیم که امروز ما نیاز به تحقیقاتی داریم که جنبه عملیاتی داشته باشند و بتوانیم در عمل از نتایج این تحقیقات استفاده کنیم. تحقیقاتی که بتوانند مشکلی از صنایع را حل کنند، ارزشمند خواهند بود. در سیاست‌گذاری‌هایی مانند اعتبار مالیاتی که به منظور تقویت تحقیق و توسعه در کشور داریم، باید به این موضوع دقت داشته باشیم. تحقیقات اینچنینی باید مورد حمایت جدی قرار بگیرند تا در نهایت شاهد توسعه زنجیره ارزش محصولات باشیم.
مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت در ادامه گفت: به واسطه اعمال سیاست‌هایی همچون اعتبار مالیاتی می‌توانیم شرکت‌ها را به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولاتشان سوق دهیم. در این راستا شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند به کمک صنایع بیایند. بنابراین، فرصتی برای فعالیت شرکت‌های دانش بنیان در کشور ایجاد می‌شود.
خطیبی در پایان گفت: در صورتی که صنایع بتوانند با کمک این شرکت‌ها توانمند شوند، توان رقابت در بازارهای جهانی را پیدا می‌کنند و ارزآوری برای کشور خواهند داشت. در نتیجه تقویت تحقیق و توسعه در صنایع و دستیابی به فناوری‌های نوین می‌توانیم حجم زیادی از محصولات وارداتی را در داخل کشور تولید و از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم. توسعه زنجیره ارزش محصولات مزایای زیادی برای کشور دارد و ضروری است این موضوع با جدیت پیگیری شود.
