الزام سیاست توامان حمایتی و تنبیهی برای توسعه زنجیره ارزش

اقتصاد ایران از سال 1390 وارد یک چالش بسیار بزرگ شد. نفت ایران دیگر نیازی برای حضور در بازار نداشت و زیست نفتی ایران به‌طور کل با چالشی بزرگ مواجه شد. در زیست نفتی ایران (که مبتنی بر کلان‌معامله‌ای بین ایران و بلوک غرب شکل گرفته بود) تمامی نیازهای فرامرزی کشور اعم از واردات غذا و دارو، واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای مرتبط با تولید، پوشش ریسک سیاسی فاینانس و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران و... ذیل پرونده نفت حل و فصل می‌شد اما در دوره جدید و مشخصاً بعد از سال 2012، کلان‌معامله ایران و بلوک غرب (که به‌صورت صادرات نفت و واردات لوازم توسعه تعریف شده بود) به دلیل ورود نفت شیل به بازارها و تغییر مختصات نظم بین‌المللی از بین رفت و از آن زمان، اعمال تحریم حداکثری علیه ایران امکان‌پذیر شد. 

به گزارش «تعادل» مهم‌ترین ویژگی آن کلان‌معامله، شکل‌گیری نظم روابط خارجی کشور بر مبنای ارز باکیفیت نفتی بود؛ نظمی که صرفا اقتصادی نبود بلکه یک معامله اقتصادی- امنیتی- سیاسی بود؛ آن نظم، وظیف «تولید منابع ارزی» را به دوش می‌کشید فلذا در آن دوره، «تولید منبع» دغدغه اصلی و محوری سیاست‌گذار اقتصادی نبود. بنابراین باید برای خروج از وضعیت متکی بودن به منابع‌فروشی، تله انرژی مجازی و همچنین بازطراحی صنعتی خود، علاوه بر توسعه زنجیره ارزش، به سمت توسعه زیرساخت‌های مبتنی بر تکنولوژی و فناوری نیز حرکت کنیم تا خلأ حذف کلان معامله ایران با غرب را پر کنیم.

برای این منظور باید در صنعت نفت و گاز به سمت استفاده حداکثری از فناوری داخلی نظیر سیاست‌ تولید بار اول برویم و در صنایع دیگر نیز با استفاده از اعتبار مالیاتی از خام‌فروشی گسترده که مصداق صادرات انرژی مجازی شده است فاصله جدی بگیریم و به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر به کمک تامین مالی تحقیق و توسعه از طریق اعتبار مالیاتی برویم. در همین رابطه با خروج از تله انرژی مجازی و اهمیت بازطراحی صنعتی کشور به کمک اقتصاد دانش‌بنیان و سیاست‌ها و تجربیات موفق در بومی‌سازی تجهیزات، به سراغ اعضای کمیسیون انرژی مجلس رفتیم تا پیرامون این موضوع با آنها به گفت‌وگو بپردازیم.

تکمیل فرآیند تولید و خلق ارزش  راهکار اصلی خروج از بحران صادرات  انرژی مجازی

عبدالعلی رحیمی مظفری، عضو کمیسیون انرژی مجلس، با اشاره به وضعیت صنعتی کشور در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار کرد: در کشورهای دیگر سیستم‌های حمایتی از صنایع وجود دارد که بتوانند شرایط رقابت را با سایر کشورها فراهم کنند ما منکر این نیستیم با توجه به شرایطی که در اقتصاد کشور هم در داخل و هم خارج وجود دارد و توان رقابتی که بعضا صنایع مجبورند هزینه‌های بیشتری هم برای فروش و تبادل و برگشت پول‌شان ایجاد کنند و هم هزینه‌های که برای ناپایداری شرایط اقتصادی بدهند. 

وی ادامه داد: اما نکته این است که متاسفانه صنایع به رانت انرژی ارزان و خام فروشی بالا وابسته شده‌اند و در این شرایط به سمت توسعه زنجیره ارزش حرکت نمی‌کنند. ما درگیر بحران انرژی مجازی در صادرات محصولات صنعتی شدیم که ارزش افزوده بالایی ندارند ولی به دلیل رانت انرژی ارزان مورد استقبال قرار می‌گیرند.

عضو کمیسیون انرژی مجلس عنوان کرد: آن چیزی که الان بحث جدی است زنجیره ارزش است. ما باید بتوانیم زنجیره ارزش را در صنایع مختلف ایجاد کنیم. برخی از تولیدات ما عملا تولید نیست. وقتی شمش آهن و فولاد را صادر می‌کنیم عملا صادراتی نداریم سنگ آهن را با آب و گاز و برق ترکیب و صادر می‌کنیم این ترکیب چند ماده خام است و اسمش صادرات نیست. ما برای اینکه یک پله را طی کنیم و‌ به سمت پله دوم برویم و ناگزیر از تولید فولاد هستیم. 

اگر بخواهیم از این مرحله رد شویم باید زنجیره ارزش و‌پایین دستی ایجاد کنیم برای ایجاد زنجیره پایین دستی شرایط ما سخت است شرایطی است که خیلی از تکنولوژی‌ها را به ما نمی‌دهند و باید با حمایت از تولید بار اولی این اقدام را انجام دهیم الان هم شرایط نسبت به گذشته برای تولید بار اولی‌ها خیلی بهتر شده است حمایت هم می‌شوند ولی این حمایت کافی نیست.

وی ادامه داد: برای اینکه در تله انرژی مجازی نیفتیم هیچ راهی به جز ایجاد صنایع پایین دستی نداریم صنایع پایین دستی هم اگر بخواهد ایجاد شود باید هم سیستم تشویقی داشته باشیم و هم سیستم تنبیهی. سیستم تشویقی معافیت‌های است که می‌توانیم در نظر بگیریم سیستم تنبیهی هم این است که ما عوارضی را که می‌توانیم وضع کنیم شبیه همین قانونی که در مجلس برای عوارض بر محصولات نیمه خام وضع شد. ما باید برای اینکه در دراز مدت به نتیجه مطلوب برسیم باید سیاست‌های تشویقی و تنبیهی برای تکمیل زنجیره ارزش ایجاد کنیم.

نماینده سروستان تاکید کرد: اینکه ما دائم به صورت مقطعی بخواهیم با این نگاه که با انرژی و نیروی انسانی و مواد اولیه ارزان‌قیمت شرایط رقابتی برای صنعت‌مان ایجاد کنیم اشتباه کنیم باید اینها به ما برنامه زمان‌بندی بدهند اگر کارخانه‌ای قرار است فولاد تهیه کند و پتروشیمی قرار است اتانول تولید کند و پشت آن زنجیره ارزش را تعریف نکرده باشد درست نیست. باید از ابتدا به آنها بگوییم شرایط این معافیت‌ها برای مدت موقت است و بعد از آن اگر نسبت به تکمیل زنجیره اقدام نکردید باید با وضعیت بدون معافیت‌ها رقابت کنید اگر این سیاست‌ها پیاده شود مجبور می‌شوند زنجیره پایین دست را ایجاد کنند.

تولید بار اول راهکار مهم گذار از اقتصاد  مبتنی بر رانت انرژی 

رمضانعلی سنگدوینی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، در رابطه با رانت انرژی ارزان به «تعادل» گفت: وقتی ما انرژی ارزان به اینها می‌فر‌وشیم اینها هم باید در داخل کشور تولیدات‌شان را ارزان بفروشند ضمن اینکه باید زنجیره شان را کامل کنند در داخل کشور شما وقتی خوراکی به پتروشیمی می‌دهید باید زنجیره آن کامل باشد اگر کامل نباشد ضرر دولت است چون دارد انرژی را ارزان می‌دهد.

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: ما می‌گوییم این خوراک و انرژی برای ۸۵میلیون نفر آدم است باید درست عمل کنیم و آن را درست بدهیم کسی که بخش خصوصی است چرا ما باید انرژی و خوراک آن را ارزان دهیم اگر مردم عادی باشند ایرادی ندارد ولی وقتی پتروشیمی و فولاد بخش خصوصی هست و تولیدش را به قیمت جهانی صادر می‌کند باید مورد توجه ما و دولت باشد که ما انرژی را به اینها ارزان ندهیم. 

وی ادامه داد: ما می‌توانیم خام فروشی و اقتصاد مبتنی بر رانت انرژی و انرژی فروشی مجازی را چه در داخل و چه خارج از کشور کنار بگذاریم در داخل ما باید تا آنجایی که می‌توانیم جلوی صادرات انرژی مجازی را با مالیات بر مواد خام و نیمه خام بگیریم و با استفاده از سیاست‌های موفق نظیر تولید بار اول، ابتدا زنجیره را توسعه دهیم و سپس به توسعه خدمات و بازارهای صادراتی بپردازیم. نمونه موفق تولید بار اول در توسعه خدمات دانش بنیان صادراتی و جلوگیری از صادرات انرژی مجازی در سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی رقم خورد.

مثل فرآورده‌های نفتی، ما باید زنجیره فرآورده‌های نفتی را تولید کنیم اگر نمی‌توانیم باید از پالایشگاه‌های فراسرزمینی استفاده کنیم.الان در ونزوئلا سرمایه‌گذاری کردیم یا از ظرفیت خالی پالایشگاه‌های آنها استفاده می‌کنیم یا اینکه پالایشگاه‌سازی می‌کنیم و می‌توانیم از ظرفیت آنها استفاده کنیم تولید سهم خودمان را به آنها یا به کشورهای همسایه بفروشیم. 

وی خاطرنشان کرد: باید از تولید بار اول حمایت کنیم اگر دانش بنیان‌ها را خوب حمایت کنیم می‌توانند تحول عظیمی را در کشور ایجاد کنند در رابطه با دانش‌بنیان‌ها فقط صحبت می‌کنیم ما باید از دانش بنیان‌ها نخبگان و شرکت‌های دانش بنیان حمایت کنیم اگر حمایت کنیم اینها در در چرخه تولید می‌افتند و مطمئنا در همه بخش‌ها به ویژه نفت و گاز می‌توانند تحول عظیمی ایجاد کنند.

خام‌فروشی نباید عادت شود

همچنین فریدون عباسی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، پیرامون وضعیت صنعتی ایران گفت: ما برای اینکه تولید را در داخل افزایش دهیم و کیفیت آن را بالا ببریم و بتوانیم بازار مناسب برای آن پیدا کنیم نیاز است که از صنایع خودمان حمایت کنیم یک بخش از این حمایت در قالب تامین انرژی به قیمت پایین‌تر است چون ما منابع لازم را در اختیار داریم می‌توانیم این منابع را تا چند سال احتیاطی به کار ببریم تا بتوانیم بازارها را بگیریم. به عبارتی می‌شود کاری که چین در دنیا کرد یا اگر به گذشته برگردیم برخی کشورهای صنعتی این کار را کرده‌اند ولی این فرمول با نظام برده داری جور در نمی‌آمد یعنی یک دوره‌ای انگلیس و فرانسه چون به منابع انرژی و کار ارزان قیمت و بدون هزینه بدون آفریقا و آسیا دسترسی داشتند اینها رشد خودشان را کردند توانستند قیمت تمام شده کارشان را پایین بیاورند و بازار را در دنیا در محصولات مختلف بگیرند.

عضو کمیسیون انرژی مجلس اظهار کرد: ما از ابزار آنها نه می‌توانیم و نه می‌خواهیم استفاده کنیم چیزی که داریم منابع طبیعی خودمان است پس می‌توانیم به صورت کنترل شده آنها را بیاوریم و از صنایع داخلی حمایت کنیم، تولید را افزایش دهیم و اشتغال ایجاد کنیم وقتی این کار را انجام دهیم همراه آن باید مهارت را افزایش دهیم و بعد بازار دنیا را به دست بگیریم یعنی کیفیت کالای ما به گونه‌ای شود که حتی اگر گران هم فروخته شود آن را بخرند مثل برخی محصولات خارجی که وقتی گرانتر هم هستند مردم کشورهای مختلف به آن روی می‌آورند و اگر بخواهیم این سیاست را ادامه دهیم بدون اینکه در داخل کیفیت ایجاد کنیم با شکست مواجه می‌شویم مثل خودرو که سال‌ها حمایت شده است ولی این حمایت در جهتی نبوده است که کیفیت ما مثل هیوندای کره جنوبی شود.

وی ادامه داد: ما باید برای اینکه در تله انرژی مجازی نیفتیم سیاست‌های توامان حمایتی و تنبیهی داشته باشیم یعنی در عین اینکه انرژی را ارزان می‌دهیم باید این یارانه انرژی در راستای توسعه زنجیره ارزش باشد و نه صادرات محصولات خام. همچنین باید فناوری به صنایع کشور وارد شود کنیم که تولید با کیفیت و به اندازه و بتواند بازارگیر باشد. ما باید از تولید بار اول حمایت کنیم و استمرار این حمایت مدنظرمان باشد.

وی خاطرنشان کرد: ما تا دوره‌ای مجبوریم خام فروشی کنیم که سرمایه اولیه را داشته باشیم که ارزش افزوده ایجاد کنیم و صنایع پایین دست ایجاد کنیم ولی این نباید عادت شود حتما باید برای آن زمان بگذاریم که بعد آن را قطع کنیم چون فایده زمانی است که شما صنایع پایین دست را به کار ببرید تا آخرین قطعه و محصول در داخل تولید شود.