اینترنت ایران؛ ارزان اما نامطلوب
اینترنت ثابت در ایران، آن‌طور که گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد، هفتمین اینترنت ارزان در جهان است؛ کما اینکه اپراتورهای اینترنتی در ایران از پایین بودن تعرفه‌ها شاکی هستند و البته از آن طرف هم کاربران هم مدام از پایین بودن سرعت و انواع و اقسام اختلال‌ها شکایت دارند. اما محاسبات و مقایسه شاخص قیمت با کیفیت نشان می‌دهد اینترنت گران لزوما پرسرعت و باکیفیت نخواهد بود؛ کما اینکه اینترنت ثابت ایران طبق آخرین آمار اسپیدتست در رتبه 146 قرار دارد و تنها از 34 کشور دیگر، در وضعیت بهتری است.
وب‌سایت موسسه انگلیسی cable.co.uk که به مقایسه سرویس‌های اینترنت ثابت در انگلستان می‌پردازد گزارشی از قیمت اینترنت ثابت در جهان تهیه کرده که در آن کشورها به ترتیب از ارزان‌ترین تا گران‌ترین اینترنت رده‌بندی شده‌اند. در این ارزیابی سه هزار و ۷۰۳ بسته اینترنت ثابت از ۲۱۹ کشور در سراسر جهان بررسی شده‌اند. با توجه به تنوع سرویس‌هایی که اپراتورهای ثابت ممکن است در نقاط مختلف جهان عرضه می‌کنند این ارزیابی نمی‌تواند دقیق‌ترین مقایسه ممکن میان قیمت اینترنت ثابت در جهان باشد اما با وجود این حاوی نکات قابل تاملی است که پیوست به آنها اشاره کرده است.
در این لیست سودان با میانگین قیمت ۲.۳۰ دلار در صدر ارزان‌ترین‌های اینترنت ثابت قرار گرفته است. بعد از سودان قزاقستان جایگاه دوم را به خود اختصاص داده است. در این کشور میانگین هزینه ماهانه برای اینترنت ثابت ۵.۱۱ دلار است. در رده سوم نیز مولداوی را مشاهده می‌کنیم که میانگین قیمت ۷.۰۳ دلار را ثبت کرده است. کمی پایین‌تر و در رده هفتم این رده‌بندی نام ایران به چشم می‌خورد.
در این ارزیابی ۴۱ بسته اینترنت ثابت بررسی شده که میانگین قیمت ماهانه آنها به ۹.۳۵ دلار رسیده است. مشخص است بسته‌های مورد بررسی نسبتاً بسته‌های گرانی بوده‌اند زیرا میانگین قیمت ۳۹۵ هزار تومان در هر ماه برای اینترنت ثابت در ایران مبلغ بالایی محسوب می‌شود. با وجود این، ایران هفتمین اینترنت ارزان در این جدول است. همانطور که در بالای این لیست کشورهای در حال توسعه با سطوح درآمدی پایین به چشم می‌خورند در انتهای آن نیز کشورهای بحران‌زده حضور دارند. بروندی، سورینام و زیمبابوه با ثبت گران‌ترین قیمت‌های اینترنت ثابت در جایگاه‌های ۲۱۹، ۲۱۸ و ۲۱۷ قرار گرفته‌اند.
مقایسه قیمت اینترنت ممکن است گمراه‌کننده باشد
مقایسه قیمت یک کالا در نقاط مختلف جهان کار پیچیده‌ای است و ممکن است به نتیجه‌گیری‌های گمراه‌کننده بینجامد. اقتصاددان‌ها برای مقایسه‌های این‌چنینی شاخص‌هایی تعریف می‌کنند؛ به عنوان مثال شاخص Big Mac یکی از آنهاست؛ شاخص
Big Mac یکی از معروف‌ترین همبرگرهای فروشگاه‌هایی زنجیره‌ای مک‌دونالد است که به دلیل فراگیری در بسیاری از کشورهای جهان می‌توان قیمت آن را در کشورهای زیادی سنجید. بیگ‌مک کالایی است که در بیشتر از ۴۰ هزار شعبه مک‌دونالد در ۱۰۰ کشور جهان به یک شکل عرضه می‌شود و این همان ویژگی‌ا‌ی است که به آن قابلیت قیاس‌پذیری می‌دهد.
اوضاع در مورد اینترنت اما این‌طور نیست. وقتی از اینترنت صحبت می‌کنیم منظور یک کالای واحد و همگن نیست. اینترنتی که در سودان ارایه می‌شود قابل قیاس با اینترنتی نیست که کاربران سنگاپوری استفاده می‌کنند. سودان با ارزان‌ترین اینترنت ثابت جهان در آخرین رده‌بندی ماهانه اسپیدتست مربوط به مارس ۲۰۲۳ در رده ۱۷۲ از لحاظ سرعت اینترنت ثابت قرار گرفته است. شرایط این کشور جنگ‌زده اما اصلاً عادی نیست و نمی‌تواند یک شاخص محسوب شود. وقتی رتبه اسپیدتست دومین و سومین کشورهای ارزان در زمینه اینترنت ثابت یعنی قزاقستان و مولداوی را می‌بینیم متوجه می‌شویم اوضاع این کشورها آنقدرها هم بد نیست. قزاقستان در رتبه ۹۸ و مولداوی در رتبه 33 قرار گرفته است.
اینجا جایی است که درآمد سرانه و ارزش پولی ملی می‌تواند در پیدا کردن علت راه‌گشا باشد. نرخ برابری تِنگه (واحد پول رسمی قزاقستان) در برابر دلار ۰.۰۰۲۲ است که یکی از بی‌ارز‌ش‌ترین پول‌های جهان به شمار می‌رود، پس طبیعی است که قیمت کالاها در این کشور وقتی به دلار تبدیل می‌شوند بسیار پایین باشد. پول ملی مولداوی نیز همین‌طور است و هر لئوی این کشور ۵۶ هزارم یک دلار ارزش دارد. این مساله در مورد ایران نیز صدق می‌کند. ایران با قرار گرفتن در رتبه ۱۴۶ اینترنت ثابت تنها از ۳۴ کشور در دنیا اوضاع بهتری دارد. از سویی ارزش پول ملی ایران در برابر ارزهای معتبر جهانی همواره در حال کاهش است. برابری ریال ایران در برابر دلار امریکا معادل ۰.۰۰۰۰۰۲ است.
اینترنت خوب گران است؟
از سویی دیگر با مراجعه به کشورهای پیشرو از حیث کیفیت و سرعت اینترنت اکثر آنها را در میانه جدول می‌بینیم. این کشورها که اکثراً درآمدهای سرانه بالایی دارند و از حیث ارزش پول ملی نیز وضعیت‌شان مساعد است نه اینترنت خیلی گرانی دارند و نه آنچنان ارزان. سنگاپور که پرسرعت‌ترین اینترنت ثابت جهان را دارد در رتبه هفتاد و چهارم ارزان‌ترین اینترنت‌های جهان قرار گرفته است.
درآمد سرانه مردم این کشور طبق آخرین آمارهای بانک جهانی در سال ۲۰۲۱ حدود ۷۲ هزار دلار است. همچنین هر دلار این کشور ۰.۷۵ دلار امریکاست که نرخ برابری خوبی محسوب می‌شود. در رتبه‌های بعدی بهترین کشورها از لحاظ سرعت اینترنت ثابت امارات، شیلی، چین و دانمارک قرار دارند که قیمت اینترنت ثابت تمامی آنها به جز امارات متعادل است. امارات رتبه ۱۹۸ را به خود اختصاص داده است اما شیلی با رتبه ۵۴، چین با رتبه ۴۴ و دانمارک با رتبه ۹۴ وضعیت تقریباً مطلوبی از حیث قیمت دارند.
گرانی اینترنت منجر به بهبود کیفیت می‌شود؟
بحث افزایش تعرفه‌های اینترنت در ایران یکی از داغ‌ترین مباحث حوزه ICT در کشور است. اپراتورهای اینترنت می‌گویند چند سالی است نتوانسته‌اند قیمت‌ها را افزایش دهند و این مساله برای‌شان مشکل ایجاد کرده است. افزایش میانگین قیمت اینترنت در کشورهای توسعه‌یافته اتفاق چندان مرسومی نیست. در واقع اپراتورها در این کشورها هزینه‌های توسعه شبکه را از محل افزایش مصرف تامین می‌کنند و ممکن است حتی قیمت اینترنت را کاهش دهند.
در ایران اما افزایش هزینه‌های ناشی از تورم افسارگسیخته باعث شده است اپراتورها وضعیت خوبی نداشته باشند و از حیث سرمایه‌گذاری‌های توسعه شبکه نیز عقب بمانند. معلوم نیست اگر همه‌گیری کرونا و جهش مصرف اینترنت ناشی از قرنطینه اتفاق نمی‌افتاد امروز وضعیت اپراتورها در کشور چگونه بود. در سمت دیگر این میدان مصرف‌کنندگان ایستاده‌اند.
طبیعی است با وجود نرخ‌های تورم بالای ۳۰، ۴۰ درصد طی سال‌های اخیر، آنان توان پرداخت مبالغ اضافه برای یک کالای دیگر در سبد مصرفی‌شان یعنی اینترنت را ندارند. همچنین اغلب کاربران توقع دارند با افزایش قیمت، کیفیت نیز بالا برود اما فعالان این بازار طور دیگری فکر می‌کنند. علی توسلی، از فعالان حوزه فناوری اطلاعات، باور دارد کیفیت اینترنت تاثیر زیادی در قیمت آن ندارد.
او می‌گوید: «هزینه‌های متعارف اپراتورها حتی اگر کیفیت کم باشد فرقی نمی‌کند. این درست نیست که چون کیفیت پایین است، قیمت باید یک‌دهم شود. قیمت اینترنت نیز در ایران پایین است و اصلاً توجیهی ندارد که شرکت‌ها سرویس یک‌ماه‌های را کمتر از ۱۵۰ هزار تومان ارایه دهند.» ایران از لحاظ وضعیت اینترنت ثابت، بر اساس گزارش اسپیدتست، در ماه مارس ۲۰۲۳ از میان ۱۸۰ کشور در جایگاه ۱۴۶ ایستاده و از کشورهایی مانند مالی، تاجیکستان و عراق وضعیت بدتری دارد و تنها وضعیت ۳۴ کشور در اینترنت ثابت از ایران بدتر است.
