چراغ سبز در جده چراغ سرخ در وین
جواد هاشمی |
با نزدیک شدن به سال 2024 میلادی، ایالات متحده امریکا خود را آماده برگزاری دور جدید انتخابات ریاست‌جمهوری می‌کند. جو بایدن، رییس‌جمهور دموکرات امریکا هرچند تاکید دارد که توانسته کشورش را در میانه بحران کرونا رهبری کند و با معضلات اقتصادی اخیر نیز به خوبی مواجه شده اما در عین حال منتقدان و مخالفان قابل توجهی حتی در میان هم حزبی‌های خود دارد.
رییس‌جمهور امریکا 80 ساله شده و در ماه‌های گذشته حواس‌پرتی‌ها و اظهارات عجیب و خاصش باعث شده گمانه‌زنی‌ها درباره وضعیت سلامت او به اوج خود برسد. با این وجود او اعلام کرده که برای انتخابات آینده نیز نامزد خواهد شد و به این ترتیب او به دنبال آن است تا 86 سالگی در قدرت امریکا بماند، موضوعی که از حالا برای بسیاری از سیاستمداران امریکایی به محل بحث و گمانه‌زنی تبدیل شده است. در طرف مقابل، دونالد ترامپ رییس‌جمهور پیشین امریکا نیز اعلام کرده که بار دیگر برای انتخابات نامزد خواهد شد و بار دیگر صحبت‌های خاص خود درباره روابط بین‌الملل را تکرار کرده است. آنچه که برای ایران اهمیت دارد، دقیقا در همین حوزه تعریف می‌شود. بایدن در دولت اوباما معاون اول او بود و در به نتیجه رسیدن مذاکرات برجام نقش داشت. از زمانی که کار خود در کاخ سفید را آغاز کرد نیز بار دیگر بر لزوم بازگشت به دیپلماسی تاکید کرد.
در مقابل اما ترامپ بود که دستور خروج امریکا از برجام را صادر کرد و در صورتی که به قدرت باز گردد نیز مشخص نیست که چه برنامه‌ای برای ایران خواهد داشت. تحت تاثیر همین موضوع بود که بسیاری از تحلیلگران ایرانی بر این موضوع تاکید می‌کردند که باید از فرصت حضور بایدن استفاده کرد و برجام را بار دیگر به اجرا رساند، موضوعی که حتی به نظر می‌رسد در ماه‌های پایانی دولت روحانی نیز به نتیجه رسیده بود. حسن روحانی در جدیدترین اظهارنظر خود گفته: من امیدوار بودم که مساله برجام در اسفند ۹۹ یا فروردین ۱۴۰۰ حل شود تا دولتی که بر سر کار می‌آید، دچار این مشکل بزرگ نباشد.
برای احیای برجام همه‌چیز تمام شده و آماده بود. حتی موفق شدیم از طرف‌های مذاکره امتیاز خروج سپاه پاسداران از فهرست گروه‌های تروریستی و لغو تحریم دفتر رهبری و نهادهای مربوط به ایشان را بگیریم که وقتی آن را به مقام معظم رهبری گزارش دادم، ایشان خیلی خوشحال شدند. اما متاسفانه این امکان فراهم نشد. رییس‌جمهور سابق کشورمان افزود: ما واکسن کرونا به اندازه کافی آماده کردیم و رقم بالایی را سفارش دادیم. علاوه بر آن معادل ۴۰۰ همت اسکناس ارز در بانک مرکزی در اختیار این دولت گذاشتیم. طرح‌های ۹۵ تا ۹۸ درصد آماده افتتاح را برای دولت سیزدهم به جای گذاشتیم.
دولت تا دی‌ماه می‌توانست همه این طرح‌های بزرگ را افتتاح کند. راه‌آهن زاهدان به خاش و چابهار به ایرانشهر آماده افتتاح بود. فاز اول طرح بسیار بزرگ خط لوله گوره–جاسک که رهبری فرمودند استراتژیک‌ترین طرح است، عملیاتی شد که می‌تواند ۳۰۰ هزار بشکه نفت صادر شود اما آن را تعطیل کردند و فاز ۳ هم دنبال نمی‌شود. بزرگ‌ترین طرح انتقال آب از خلیج فارس به کویر اجرا شد و به سیرجان، اردکان و یزد رسید ولی حالا دنبال نمی‌شود. در ۵ ماه آخر دولت دوازدهم ۶۸۸۵۵ طرح مهم را افتتاح کردیم به ارزش ۸۱۵۱۲۷ میلیارد تومان که به غیر از افتتاح طرح‌ها توسط وزرا و استانداران بود.
سابقه ندارد که در هفته‌های آخر یک دولت این همه طرح مهم افتتاح شود.روحانی اظهار داشت: ما در آغاز کار دولت یازدهم شرایط بسیار سختی داشتیم اما در سایه امید و اعتماد مردم و قبل از اینکه طرح‌های دولت آغاز شود، شرایط بهبود حاصل کرد. نرخ دلار در اواخر سال ۹۱ حدود ۳۹۰۰ تومان بود اما در بهمن و اسفند ۹۲ به ۲۷۰۰ تومان رسید. پس از ۹ ماه تورم نقطه به نقطه از ۴۵ درصد به ۱۴ درصد رسید، یعنی ۳۱ واحد درصد کاهش پیدا کرد که بی‌نظیر بود. تورم خوراکی‌ها در اردیبهشت ۹۲ ماهانه ۶.۹ درصد بود و در اردیبهشت ۹۳ به ۱.۸ درصد رسید.
رییس‌جمهور سابق افزود: حالا با اینکه گفته می‌شود حاکمیت یکدست شده، انتظار می‌رود مشکلات زیادی حل شود. البته باید دید منظور از حاکمیت یکدست چیست و آیا می‌تواند مفید باشد؟ چون قوه قضاییه که باید بی‌طرف باشد، پس لابد منظور از حاکمیت یکدست، دولت و مجلس است. انشاءالله که برای صداوسیما و ائمه جمعه و نیروهای مسلح هم فرق نمی‌کند که چه دولت یا مجلسی سر کار باشد. در اصل باید ملت و حاکمیت یکدست شوند نه قوای حاکمیت. اگر ملت و حاکمیت یکدست شدند، مشکلات حل می‌شود. دولت قوی نمی‌تواند کاری کند، جامعه قوی می‌تواند مشکلات را حل کند، آن هم با همراهی یکدیگر.
این صحبت‌ها البته بار دیگر با واکنش منفی حامیان دولت رییسی مواجه شده اما سوال این جاست که با گذشت حدود دو سال از آغاز به کار دولت جدید، سرنوشت تحریم‌ها چه خواهد شد؟ در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که دولت همچنان درگیر مسائل منطقه‌ای است و به دنبال کاهش مشکلات در میان کشورهای همسایه است. برگ برنده دولت رییسی در این مدت از سرگیری روابط سیاسی با عربستان سعودی بوده که احتمالا در هفته‌های آینده به بازگشایی سفارت دو کشور نیز منجر خواهد شد. جدای از مسائل سیاسی، حالا دو طرف آماده از سرگیری روابط در اقتصاد نیز می‌شوند و در چنین شرایطی وزیر اقتصاد ایران به جده سفر کرده تا مذاکرات اقتصادی را نیز دنبال کند. خاندوزی گفته که توسعه روابط تجاری دو کشور با قدرت دنبال خواهد شد.
وزیر اقتصاد که برای شرکت در اجلاس سالانه بانک توسعه اسلامی (IsDB) به جده عربستان سفر کرده است، در حاشیه این اجلاس در گفت‌وگو با خبرگزاری اقتصادی الشرق عربستان (وابسته به خبرگزاری بین‌المللی بلومبرگ)، تصریح کرد: سیاست رییس‌جمهور جدید ایران جناب آقای دکتر رییسی بر تقویت روابط با کشورهای همسایه استوار است. سید احسان خاندوزی ادامه داد: ما دستاوردهای بسیار خوبی طی یکسال و نیم گذشته داشته‌ایم و انتظار داریم شاهد افزایش هر چه بیشتر تعاملات اقتصادی، تجارت و سرمایه‌گذاری ایران با کشورهای همسایه باشیم. وزیر اقتصاد خاطرنشان کرد: توافقی که با وساطت کشورهای دوست میان دو کشور ایران و عربستان صورت گرفته فرصت‌های تجارت و سرمایه‌گذاری میان دو کشور را افزایش خواهد داد. سخنگوی اقتصادی دولت جمهوری اسلامی ایران گفت: اعتقاد داریم توسعه روابط اقتصادی و تعاملات ایران و عربستان، یک ارتباط برد برد است که منافع آن علاوه بر دو کشور به همه کشورهای منطقه هم خواهد رسید.
با بهبود روابط با عربستان سعودی، می‌توان انتظار داشت که روابط سیاسی با کشورهایی چون امارات متحده عربی، کویت، مصر و بحرین نیز دنبال شود و به این ترتیب بخشی از اختلاف نظرهایی که در سال‌های گذشته بر منطقه خاورمیانه سایه افکنده بود، کنار رود. در سطح جهانی اما همچنان دو طرف به مطرح کردن حرف‌های مستقیم و غیر مستقیم علیه یکدیگر ادامه می‌دهند. لوید آستین، وزیر دفاع امریکا و مارک میلی رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح امریکا در سخنرانی خود در جلسه استماع مجلس سنای این کشور برای دفاع از بودجه درخواستی ارتش و وزارت دفاع که مشروح آن در وبگاه این وزارت‌خانه امریکا منتشر شده است، به بیان ادعاهایی علیه نقش ایران در منطقه و برنامه هسته‌ای آن پرداختند. آستین گفت: وزارت دفاع امریکا در قبال دیگر تهدیدات، از جمله کره شمالی و ایران هوشیار است.
او ادامه داد: ما تمامی اقدامات لازم را برای دفاع از منافع‌مان در خارج از مرزها انجام خواهیم داد.میلی نیز با نادیده گرفتن تاثیر مخرب مداخلات نظامی کشورش بر ثبات و امنیت منطقه خاورمیانه، ادعاهای امریکا علیه نقش ایران در منطقه را تکرار کرده و گفت: ایران با حمایت از تروریست‌ها و نیروهای نیابتی به برهم زدن صلح در خاورمیانه و فراتر از آن ادامه می‌دهد. ادعای این مقام ارشد نظامی در حالی مطرح می‌شود که دولت امریکا، خود با فروش میلیاردها دلار تسلیحات به کشورهای منطقه، حضور نظامی مداخله‌جویانه در منطقه خاورمیانه - که هزاران کیلومتر با مرزهای این کشور فاصله دارد - و حمایت از سیاست‌های جنگ‌طلبانه رژیم صهیونیستی موجب تضعیف صلح و ثبات در این منطقه شده است. رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح امریکا با تکرار ادعای وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران گفت: ایران به افزایش توانمندی‌هایش برای تولید یک سلاح اتمی ادامه می‌دهد.
او با ادعای اینکه «ایران می‌تواند به سرعت مواد کافی برای تولید یک سلاح اتمی را تولید کند»، گفت: سیاست امریکا همچنان تعهد نسبت به این است که ایران هیچگاه به یک سلاح اتمی دست پیدا نکند. مقامات ایران بارها ضمن تاکید بر حق ملت ایران از برخورداری برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای، ادعای غرب و رژیم صهیونیستی درباره وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران را رد کرده و گفته‌اند که تولید و به‌کارگیری تسلیحات نظامی در برنامه دفاعی ایران جایی ندارد.
در مقابل سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز نسبت به این سخنان هشدار داده است. ناصر کنعانی در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت:
« قضاوت با افکار عمومی جهان است؛ امریکا مدافع دموکراسی‌ها و صلح جهانی است؟!
طبق بررسی «اینترسپت»:
امریکا از پایان جنگ سرد تاکنون، بزرگ‌ترین فروشنده تسلیحات در جهان است؛
حدود ۴۰ درصد از کل تسلیحات صادراتی جهان در یک سال را به خود اختصاص داد؛
در سال ۲۰۲۲ به ۱۴۲ کشور و منطقه تسلیحات فروخت؛
در اولین سال مالی دولت بایدن، ۲۰۶ میلیارد دلار تسلیحات فروخت؛
از ۸۴ کشور موصوف به حکومت‌های خودکامه جهان در سال ۲۰۲۲، به حداقل ۴۸ کشور یا ۵۷ درصد آنها سلاح فروخت.
شعار: ارزش‌های دموکراتیک!
صادرات: تسلیحات برای جنگ، کشتار و سرکوب!
این صحبت‌ها و البته توقف چند ماهه مذاکرات در وین نشان می‌دهد که هرچند در رابطه با عربستان شرایط تغییر کرده اما لااقل در کوتاه‌مدت خبری از برجام نخواهد بود و حالا باید دولت رییسی پاسخ دهد که آیا با شرایط فعلی اقتصاد کشور را اداره خواهد کرد یا برای کاهش فشار تحریم‌ها نیز در کوتاه‌مدت برنامه ویژه‌ای دارد.
