با این مسیر، چیزی از صندوق توسعه ملی نمی‌ماند!
تجربه بیماری هلندی که در دهه‌های گذشته بسیاری از اقتصادهای نفت خیز به آن دچار شدند به خوبی نشان داد که در صورتی که دولت‌ها بدون توجه به شاخص‌های کلان اقتصادی، پول حاصل از فروش نفت را به اقتصاد خود وارد کنند، جز افزایش جدی تورم و ضربات مهلک به اقتصاد، تاثیر مثبت قابل توجهی به همراه نخواهد داشت.
جدای از آن، با توجه به محدود بودن ذخایر نفتی و البته حرکت جهان به سمت انرژی‌های پاک مشخص نیست که در دهه‌های آینده سرنوشت کشورهای دارای نفت چه خواهد شد. از این رو بسیاری از کشورها تلاش کرده‌اند در این مسیر تغییرات مهمی به وجود بیاورند. کشورهایی مانند امریکا یا نروژ، عملا پول نفت را از بودجه جاری خود حذف کرده‌اند و پول حاصل از صادرات نفت را تنها به توسعه زیرساخت‌ها یا کنار گذاشتن آن برای نسل‌های بعد اختصاص داده‌اند، کشورهای عربی منطقه نیز در سال‌های گذشته، بخشی از پول نفت را به توسعه زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت اختصاص داده‌اند تا خلق ثروت جدیدی در این حوزه به وجود بیاید.
در ایران نیز ابتدا حساب ذخیره ارزی و پس از آن صندوق توسعه ملی طراحی شد تا هر سال بخشی از درآمد نفتی را به خود اختصاص بدهد و به این ترتیب، مقدمات توسعه زیرساخت‌ها و حفظ این ثروت برای نسل‌های آینده گذاشته شود. موضوعی که هرچند دولت‌ها تاکید به اجرای آن دارند اما به نظر می‌رسد که در عمل این طور نشده و در موقعیت‌های مختلف برداشت بی‌رویه از منابع صندوق توسعه، باعث شده که این صندوق به مرحله خطر برسد، موضوعی که در صحبت‌های اخیر رییس این صندوق نیز کاملا خود را نشان می‌دهد. مهدی غضنفری در همایش ملی اقتصاد هوشمند و توسعه مالی، با بیان اینکه دانش حکمرانی ما برای اداره صندوق در بین مقامات نقص داشته و از این بابت صندوق آسیب‌هایی دیده است، گفت: به‌طورمعمول کشورهای نفت خیز از منابع نفتی و سایر کشورها نیز از دیگر منابع خود توانسته‌اند صندوق ثروت ملی تاسیس کنند که برخی کشورها این منابع را در بودجه جاری، برخی در بخش توسعه و برخی نیز برای نسل‌های آتی حفظ می‌کنند؛ صندوق توسعه ملی در کشورما طبق اساسنامه، با کارکرد توسعه‌ای و صیانتی تعریف شده ولی درعمل کمتر اینچنین بوده و بیشتر در جهت تثبیت بودجه استفاده شده است.
وی پیش نیاز هوشمند‌سازی اقتصاد را هوشمند کردن مفاهیم دانست و با ذکر مثالی، افزود: مفهوم اقتصادی که بر اساس آن حساب ذخیره ارزی تاسیس شد به درستی تببین نشد و هم‌اکنون نیز صندوق توسعه ملی با چنین چالشی مواجه است و نکته جالب این است که بیشترین نقش نیز بر عهده حکمرانان و حسابرسانی است که با کامپیوترهای هوشمند ممکن است به اعمال مفاهیم نادرست با سرعت بیشتری دامن بزنند.
رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی، با اشاره به طولانی شدن دوره ساخت و استمهال در پروژه‌هایی که از صندوق وام دریافت کرده‌اند، گفت: مشکل اساسی در این طرح‌ها چالش مفهومی بین تولید و توسعه است به‌طوری‌که برخی تولید را مقدس دانسته و در مقابل از بازپرداخت وام خودداری می‌کنند در حالی که ما به دنبال توسعه هستیم و مفهوم این دو متفاوت است و منابع صندوق در بخش تولید نباید رسوب پیدا کند چرا که به این شکل منجر به توسعه نمی‌شود و کاملا ضد تولید است، یعنی توسعه از تکرار منابع در تولید شروع می‌شود نه از رسوب منابع در یک یا چند طرح تولیدی. وی با بیان اینکه برخی پروژه‌های نفت و گاز نیز با وجود رسیدن به مرحله بهره‌برداری هم‌اکنون برای بازپرداخت منابع صندوق استنکاف داشته و برخی نیروگاه‌ها نیز به علت وجود مشکلات از درک درست مفاهیم اقتصادی از جمله عدم ساماندهی بازار انرژی به بن بست خورده‌اند، گفت: وقتی نیروگاهی، انرژی را به قیمت پایین می‌فروشد نمی‌تواند منابع را برگرداند؛ بنابراین مسیر توسعه نیروگاه‌ها کند یا متوقف می‌شود؛ در اینجا نیز دو مفهوم تولید و توسعه به جای هم به‌کار رفته است.
غضنفری تاکید کرد: در حکمرانی اقتصادی کشور، یکی از مشکلات ما تعریف نا درست مفاهیمی است که منجر به توسعه می‌شود، از جمله بازار انرژی که تعریف نادرست آن موجب کند شدن توسعه حوزه نیروگاهی شده است. وی با ذکر اینکه مسیری که صندوق طی می‌کند باید هوشمند باشد، گفت: در ابتدا باید استراتژی‌ها هوشمند باشد و سپس تاکتیک‌ها وابزارها؛ مقایسه صندوق با صندوق‌های ثروت ملی جهان برای ما بسیار هشدار‌دهنده بود در حالی که متوسط نرخ بازده آنها حدود 6 درصد بوده، متوسط نرخ بازگشت سرمایه برای صندوق توسعه ملی صفربوده است که نشان می‌دهد بعد از 10 سال در عمل صندوق کوچک شده است و اگر مسیر استهلاک منابع ادامه یابد، صندوق به‌طور کامل از بین می‌رود و به جای صندوق هزار میلیاردی برای نسل‌های آینده درعمل چیز زیادی باقی نمی‌ماند. رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی با اشاره به فعالیت بیش از 100 صندوق ثروت ملی در جهان، اضافه کرد: بر اساس مقایسه تطیبقی تفاوت‌های چشمگیری بین حکمرانی صندوق توسعه ملی و برخی از صندوق‌های ثروت ملی دیده می‌شود و آنها رفتار هوشمندتری نسبت به ما دارند که به راحتی می‌توان از آنها بعضا الگو‌برداری کرد؛ ظاهراً تنها صندوقی که در دنیا تسهیلات می‌دهد، صندوق توسعه ملی ایران است و یکی از صندوق‌هایی که در حوزه نفت در کشورهای نفتی حضور ندارد نیز صندوق توسعه ملی است در حالی که بسیاری صندوق‌ها در سایر کشورهای نفتی در حوزه نفت و توسعه میادین نفتی حضور دارند.
وی با اشاره به افزایش سرمایه صندوق دوبی به بیش از یک هزار میلیارد دلار و سرعت بالای رشد صندوق نروژ و چین، گفت: صندوق ایران یک صندوق 150 میلیارد دلاری است که حدود 100 میلیارد آن توسط دولت‌های گذشته برداشت شده و حدود 40 میلیارد نیز تسهیلات پرداخت کرده است. غضنفری با تاکید براینکه منابع وجوه صندوق باید نزد عموم مردم علنی باشد، گفت: رویکرد کلی نسبت به برداشت از صندوق ثروت ملی و هزینه کرد دولت از آن، باید نزد مردم مشخص باشد؛ به نظر من هیچ دلیلی بر محرمانه بودن منابع صندوق وجود نداشته و مردم ذی نفعان اصلی صندوق هستند و با اطلاع‌رسانی از سوی ما می‌توانند بهتر بدانند صندوق توسعه ملی در چه موقعیتی قرار دارد و چگونه اداره می‌شود.
رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی با اشاره به اصل 12 اصول سانتیاگو، افزود: طبق این اصل، صورت‌های مالی باید به صورت سالانه و مستمر مطابق با استانداردهای پذیرفته شده ملی و بین‌المللی باشد که صندوق از این ناحیه آسیب زیادی دیده و طی چندین جلسه با سازمان حسابرسی نیز نتیجه‌ای حاصل نشده است در حالی که بعضاً منابع ارزی صندوق کم شود ولی نظام حسابرسی ما، برای صندوق سود ریالی نشان می‌دهد؛ چنین رویکردی اوج ناهوشمندی حسابرسی است.
غضنفری با اعلام اینکه فصل مهمی از اصول سانتیاگو به سرمایه‌گذاری صندوق‌ها اختصاص دارد، ادامه داد: طبق اصل 18 نیز سیاست سرمایه‌گذاری صندوق IPC باید واضح و مطابق با اهداف تعریف شده، میزان تحمل ریسک و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری آن توسط مالک یا گردانندگان صندوق باشد؛ پس در حوزه حکمرانی صندوق‌ها یک منشور حکمرانی وجود دارد و بهتر است برای کسب هوشمندی لازم و مشخص به آن توجه کنیم.
وی با بیان اینکه باید صندوق توسعه ملی را به صندوق ثروت ملی تبدیل کنیم، افزود: امیدوارم این مفهوم برای کسانی که برنامه هفتم توسعه را تدوین می‌کنند به درستی تببین شود که طبق اساسنامه ممکن است به همه اهداف نرسیم یعنی هوشمندی لازم شکل نگیرد؛ بنابراین مجبوریم برای تبدیل صندوق توسعه ملی به صندوق ثروت ملی، برخی اصلاحات قانونی را انجام دهیم. رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی با تاکید بر ورود کلیه درآمد‌های نفتی و گازی کشور به صندوق و تزریق سود حاصل از سرمایه‌گذاری این منابع به بودجه، افزود: هم‌اکنون سه مفهوم اصلی در کشور دچار اختلاط معانی شده و موجب ناهوشمندی در حکمرانی صندوق شده است که اولین آنها تفاوت میان مفهوم سرمایه و ثروت است؛ در چهل سال گذشته سرمایه با ثروت اشتباه گرفته شده و از نفت به عنوان ثروت یاد شده و همه آن صرف بودجه شده و مازاد آن به صندوق رفته و دولت‌ها هر زمان که نیاز داشته‌اند از آن برداشت کرده‌اند در حالی که نفت سرمایه است نه ثروت و هیچ کسی از سرمایه برای مخارج خود استفاده نمی‌کند؛
بلکه از سود سرمایه‌گذاری آن استفاده می‌کند و چنانچه این قاعده مهم طی 10 سال گذشته در صندوق اجرا می‌شد؛ هم‌اکنون یک صندوق یک هزار میلیارد دلاری داشتیم نه یک صندوق 150 میلیارد دلاری. غضنفری در ادامه با اشاره به مشکل صندوق توسعه ملی با سازمان حسابرسی بر سر مالیات منابع ریالی صندوق، اظهار داشت: صندوق توسعه ملی، طبق قانون مجلس مبنی بر تبدیل 2 تا 10 درصد از منابع صندوق به ریال، حدود 9 میلیارد دلار منابع صندوق را به ریال تبدیل کرده است که هم‌اکنون در صورت تبدیل این مبلغ به دلار با کاهش ارزش 8 میلیارد دلاری منابع صندوق روبرو می‌شویم؛ ولی چگونه است که سیستم حسابرسی هر سال صندوق را سودده نشان می‌دهد؟ ریالی که پرداخت شده 24 درصد سود نشان می‌دهد و باید مالیات آن پرداخت شود یعنی صندوق هر سال بابت ضرر خود مالیات نیز پرداخت می‌کند چرا که با واحد ریال سود نشان می‌دهد، ولی با واحد ارز ضرر است و با این طرز فکر، صندوق هر سال در حال کوچک‌تر شدن است .
