فردای ترکیه در دستان رجب یا کمال؟
مسدر انتخابات سرنوشت‌ساز امروز (۱۴ مه) بیش از ۶۴ میلیون رای‌دهنده ترکیه‌ای واجد شرایط رای دادن هستند که شامل بیش از شش میلیون رای اولی می‌شوند. برای این انتخابات سه میلیون و ۴۰۰ هزار رای‌دهنده در خارج از ترکیه هم وجود دارند که آرای خود را تا پیش از نهم مه به صندوق‌ها انداخته‌اند.
کار حوزه‌های اخذ رای در ساعت 08:00 صبح به وقت محلی (8:30 به وقت تهران) آغاز شد و رای‌گیری تا ساعت 05:00 عصر به وقت محلی ادامه داشت. رای‌دهندگان برای انتخاب رییس‌جمهوری آتی ترکیه سه گزینه پیش رو داشتند؛ «رجب طیب اردوغان» رییس‌جمهوری کنونی ترکیه، «کمال قلیچداراوغلو» نامزد مشترک ائتلاف اپوزیسیون ترکیه و «سینان اوغان» قانونگذار سابق حزب حرکت ملی‌گرای ترکیه.
نامزدهای ریاست‌جمهوری برای پیروزی در این رقابت باید به بیش از ۵۰ درصد آرا دست یابند، اما نتایج آخرین نظرسنجی‌ها حاکی از آن است که رقابت به دور دوم کشیده می‌شود و در آن صورت، دو هفته بعد در ۲۸ مه، دو نفر اصلی که انتظار می‌رود اردوغان و قلیچداراوغلو باشند، به مصاف یکدیگر می‌روند و این‌بار هر نامزدی که بیشترین آرا را به دست آورد، کرسی ریاست‌جمهوری را در اختیار می‌گیرد. در همین رابطه نظرسنجی‌های پولیتیکو نشان می‌دهند که انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه به دور دوم کشیده می‌شود و قلیچداراوغلو با ۵۱ درصد رای می‌تواند اردوغان را با ۴۹ درصد شکست داده و به ریاست‌جمهوری برسد. در خصوص انتخابات پارلمانی هم انتظار می‌رود یک پارلمان معلق و بلاتکلیف تشکیل شود.
براساس نتایج نظرسنجی «کوندا» ائتلاف حاکم اردوغان با ۴۴.۰ درصد در انتخابات پارلمانی حمایت می‌شود و حمایت از ائتلاف اصلی اپوزیسیون ۳۹.۹ درصد می‌شود. از این نظر ائتلاف اردوغان پیشتاز است و انتظار می‌رود که حزب حامی کردها موسوم به دموکراتیک خلق‌ها که از قلیچداراوغلو حمایت می‌کند، نقش کلیدی را ایفا کند. تا ساعت ۲۱ دیشب به وقت محلی، رادیوها و ارگان‌های خبری داخل ترکیه اجازه انتشار پیش‌بینی‌ها و اظهارنظرها در مورد نتایج انتخابات را نخواهند داشت و فقط اخبار و اطلاعیه‌هایی که از سوی کمیته مرکزی انتخابات در مورد انتخابات منتشر می‌شود، اجازه پخش دارند. البته گزینه چهارم انصرافی نیز در انتخابات باقی ماند. محرم اینجه، رهبر حزب «مملکت» ترکیه است که برای شرکت در انتخابات روز یکشنبه نامزد شده بود اما تنها چند روز مانده به رای‌گیری انصراف خود را اعلام کرد. با این تصمیم ناگهانی اینجه، کمیسیون برگزاری انتخابات که برگه‌های رای برای انتخابات ریاست‌جمهوری را از قبل چاپ کرده بود، نتوانست نام او را حذف کرده و دوباره اقدام به چاپ و توزیع برگه‌های رای کند. بنابراین، امروز که رای‌دهندگان به پای صندوق‌های رای رفتند، به جای مواجهه با نام سه نامزد ریاست‌جمهوری، نام چهار نامزد از جمله محرم اینجه را دیدند. به دنبال این همهمه و آشفتگی، شورای عالی انتخابات ترکیه اعلام کرد که آرای محرم اینجه شمارش شده و در ادامه باطل اعلام نخواهد شد. جب طیب اردوغان در اظهاراتی مطبوعاتی از حوزه رای‌گیری تایید کرد که انتخابات در مناطق زلزله‌زده بدون مشکل و به شکل طبیعی برگزار می‌شود.
وی ابراز امیدواری کرد که نتایج انتخابات برای مردم و آینده ترکیه «مفید» باشد. اردوغان تاکید کرد که برای همه ترک‌ها مهم است که در انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی ترکیه رای خود را به صندوق بیندازند. رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه و همسرش دیروز در استانبول در انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی ترکیه شرکت کردند. همچنین سالیسی، معاون حزب مردم جمهوری‌خواه ترکیه به رهبری کمال قلیچداراوغلو، نامزد ریاست‌جمهوری ترکیه، به صراحت اعلام کرد که اپوزیسیون می‌خواهد در صورت پیروزی در انتخابات، روابط خود را با روسیه تقویت کند.
وی گفت: «ما حزبی هستیم که به اهمیت روابط خوب با روسیه، نه تنها با روسیه، بلکه با همه همسایگان‌مان معتقدیم... در روابط ترکیه با روسیه مشکلاتی وجود دارند؛ اما ما می‌خواهیم آنها را از طریق گفت‌وگو حل کنیم و روابط را به سطح جدیدی ارتقا دهیم.» سالیسی با اشاره به اینکه حزب مردم جمهوری‌خواه برای تعمیق همکاری‌های اقتصادی با روسیه آماده است، گفت: «ما می‌توانیم تجارت را تقویت کنیم، بخش گردشگری برای ما اهمیت زیادی دارد. ما متعهد به ارتقای توسعه و رونق در منطقه هستیم. ما در برابر ایجاد رابطه با روسیه تعصب نداریم.» این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که کمال قلیچداراوغلو روز پنجشنبه در توییتی نوشت: دوستان عزیز روس! شما پیشتر در توطئه‌چینی، اشاعه اخبار نادرست و جعلی در ترکیه دست داشتید. اگر پس از ۱۵ مه هم دوستان خود را می‌خواهید دست از سر ترکیه بردارید.
ما هنوز خواهان همکاری و دوستی هستیم. پس از آن رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه گفت که نمی‌تواند به مخالفان اجازه حمله به ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه و کشور روسیه را بدهد. ریاست‌جمهوری روسیه «به‌شدت» این اتهام را رد کرد و اردوغان روز جمعه در جریان یک برنامه تلویزیونی در کمپین انتخاباتی از پوتین دفاع کرد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند، کمال قلیچداراوغلو، رقیب اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری فردای ترکیه برتری اندکی بر این رییس‌جمهور ترکیه داشته و حتی حد نصاب بیش از ۵۰درصد آرا که برای جلوگیری از برگزاری دور دوم انتخابات در تاریخ ۲۸ مه لازم است، برای قلیچداراوغلو در دسترس است.
روز پنجشنبه رسانه‌ها گزارش دادند، محرم اینجه، نامزد ۵۹ساله ریاست‌جمهوری حزب «مملکت» که حضورش در انتخابات می‌توانست به تلاش‌های قلیچداراوغلو برای رقم زدن اولین شکست انتخاباتی ملی اردوغان آسیب وارد کند، از رقابت کنار کشیده است. اردوغان بر خلاف عادت، میلی به پیش‌بینی کردن نتایج سرنوشت‌سازترین انتخابات دوران مدرن ترکیه نداشته است. او در پاسخ به سوال مستقیمی که یک مجری تلویزیونی از او درباره احتمال پیروز شدنش در انتخابات یکشنبه پرسید، گفت: «صندوق رای این موضوع را در روز یکشنبه به ما خواهد گفت.» اردوغان ۶۹ ساله در جریان تجمع در یک منطقه محافظه‌کار شهر استانبول که یکی از پایگاه‌های حامیان او را تشکیل می‌دهد، برای بسیج کردن بیش از پیش حامیان خود تلاش کرد.
او هشدار داد، ائتلاف مخالف متعلق به قلیچداراوغلو به دنبال «حرص و انتقام» است. او به جمعیت حامیانش گفت: فراموش نکنید. شما ممکن است چنانچه ما شکست بخوریم هزینه سنگینی پرداخت کنید. او در ادامه خاطرنشان کرد، دولت‌های غربی از مخالفان برای تحمیل اراده خود بر چگونگی عملکرد جامعه ترکیه استفاده می‌کند. او با فریاد گفت: «آهای غرب! این ملت من است که تصمیم می‌گیرد!» اردوغان در مصاحبه با چند شبکه تلویزیونی ترکیه گفت، کشورش هم با امریکا و هم با روسیه روابطی خوب دارد. او بیان داشت: «ترکیه هم با امریکا و هم روسیه و هم با کسانی در غرب که نسبت به ما کینه‌توز هستند، دوست است.»
این اظهارات اردوغان یک روز بعد از آن صورت گرفت که کمال قلیچداراوغلو، رهبر حزب اپوزیسیون مردم جمهوری‌خواه ترکیه و کاندیدای انتخاباتی مشترک ائتلاف مخالف «ملت» مدعی شد روسیه عامل انتشار ویدیوهایی جعلی و مونتاژ شده برای بی‌اعتبار کردن کاندیداهای ریاست‌جمهوری انتخابات فردای ترکیه است. سرانجام انتخابات سراسری در ترکیه راس ساعت ۵ عصر به وقت آنکارا (17:30 تهران) به پایان رسید، با این حال ستاد انتخابات اعلام کرده هر کسی که در صف‌های رای دهی حضور دارد می‌تواند تا زمانی که لازم است رای خود را به صندوق بیندازد. پیش‌بینی می‌شود نتیجه شمارش آرا به تدریج اعلام شود اما شاید نتیجه نهایی چند روز بعد مشخص شود.
زاویه دید ایران در انتخابات ترکیه
هرچند دو نامزد اصلی درباره ایران نگاهی مثبت داشته و از لزوم تداوم همکاری‌ها گفته‌اند اما سوال اینجاست که نتیجه این انتخابات چه تاثیری بر ایران خواهد داشت. «محمد علی دستمالی» پژوهش‌گر مطالعات ترکیه درباره این موضوع می‌گوید: ما دقیقا درباره کدام ترکیه حرف می‌زنیم؟ یک کشور واقعی در جوار مرزهای غربی ایران؟ یا کشور و حکومتی زاییده تصورات رسانه‌ای مبتنی بر سوگیری سیاسی؟ البته این یگانه پرسش مهم ما در مورد ترکیه نیست.
شاید چند گام آن سوتر، به سطح عمیق‌تری از کنجکاوی سیاسی و منطقه‌ای برسیم و بپرسیم: آیا همزمان با آغاز برخی تحولات سیاسی مهم درباره نقش امارات، عربستان سعودی و قطر، ترکیه نیز در مقام یک کنش‌گر بیش‌فعال و دارای ویژگی‌های ژئوپولیتیکی و تاریخی خاص، وارد فاز دیگری از تغییرات درونی می‌شود و در عین حال، بر تحولات پیرامونی اثر می‌گذارد؟ یا قرار است ترکیه نیز در ایستگاهی بماند که گویی قطار دچار نقص فنی شده و برنامه حرکت، روشن نیست؟ اینها پرسش‌هایی هستند که نشان می‌دهند ترکیه کانّهُ ترکیه، برای ایران و خاورمیانه، چیزی فراتر از ماندن یا رفتن فردی به نام اردوغان است.
چرا اشاره به این نکته مهم است؟ به این دلیل که این روزها، ما غالباً وقتی درباره ترکیه حرف می‌زنیم، معمولاً سطح گفت‌وگو و نظر را به این تقلیل می‌دهیم که اردوغان رفتنی است یا نیست! آن فضای فکری و تحلیلی که در رسانه‌ها و بعضاً در اتاق فکرهای ما درباره ترکیه شکل گرفته، تا حد زیادی درگیر تصورات القاء شده رسانه و سوگیری‌های مرسوم عقیدتی است و نسبت روشنی با شرایط عینی و واقعی ندارد. او تاکید کرده: خیلی‌ها می‌پرسند که اردوغان برای ما بهتر است یا قلیچداراوغلو؟ می‌توان پاسخ‌های متفاوتی داد؛ می‌شود گفت که تحت یک شرایط خاص هر دو خوبند و در شرایطی دیگر هیچکدام.
از دیدگاهی دیگر می‌شود گفت که خودمان برای خودمان بهتریم! ولی معمولاً در این بزنگاه‌ها، پرسش‌گران را خوش‌تر آن آید که تنها دست بر یک گزینه بگذاری و بگویی این! در این حالت باید گفت کار کردن با طیب یا کمال، دو حال و هوای متفاوت است و مزایا و نگرانی‌های جداگانه دارد. در پاسخ به کسانی که می‌گویند در هر حال اردوغان یک سیاست‌مدار اسلام‌گرا است؛ باید گفت: اتفاقاً تجربه نشان داده که اردوغان اسلام‌گرا در پرونده‌هایی همچون سوریه و به ویژه در آستانه و ادلب، بارها تهران را در هم‌سویی عمل‌گرایانه با مسکو دور زد، در عراق و قفقاز و مناطق دیگر نیز دردسرهایی برای ایران درست کرد که لاجرم باید درز گرفت، در افغانستان نیز مشتاق بود که از بالای سر ایران جست بزند و رفیق شفیق طالبان شود! در ماجرای دورزدن تحریم؛ با ایران به شکلی ارزشمند و موقت همکاری کرد و در برخی ابعاد امنیتی نیز مشکلاتی پدید آمد که نیازمند ایضاحات مفصل نیست. اردوغان، در چند سال گذشته، تبدیل به سیاست‌مداری شده که حتی اعضای نزدیک تیم خود او، به سختی می‌توانند با او کار کنند چه رسد به دوست و همسایه!
