سواد مالی؛ حلقه گمشده در اقتصاد کشور

سواد مالی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های سرمایه‌گذاری در بازارها به حساب می‌‌آید؛ سواد مالی به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند که معاملاتی سودده داشته باشند تا زیان نکنند. اما مساله اینجاست که میانگین سواد مالی در بازار سرمایه و اقتصاد کشور بسیار پایین است و هر فردی با کمترین داده‌های خود سعی می‌کند که معاملاتی سودده داشته باشد که در برخی از موارد این عدم دانش باعث زیان در بازارها می‌شود.

    سواد مالی چیست؟

سواد اقتصادی به صورت خلاصه عبارت است از توانایی تصمیم‌گیری با توجه به منابع محدود و فهمیدن مزایا و معایب راه‌هایی که وجود دارند. در این صورت باید بتوانید با مسائل مالی آشنا شوید، منابع خودتان را شناسایی کنید و راه مناسب را با استفاده از تحلیل و بررسی، پیدا نمایید. کسانی که سواد اقتصادی داشته باشند، از هدررفت منابع جلوگیری کرده و فرصت‌های اقتصادی را از دست نمی‌دهند. برای اینکه بدانیم سواد اقتصادی چگونه تبدیل به مهارتی کارا شده است، مولفه‌های سواد اقتصادی شامل وجوه مهم این مساله بوده و می‌تواند مهارت، تکنیک یا استراتژی باشد. مولفه‌هایی همانند مدیریت منابع و بودجه‌بندی، حفظ و توسعه ثروت، امنیت سرمایه و جلوگیری از سرقت، درک تورم و نرخ بهره بسیار کاربردی هستند و می‌توانند تاثیر بسزایی داشته باشند.

سواد مالی و اقتصادی به ما کمک می‌کند تا بتوانیم بهترین فرصت‌ّها را شناسایی کرده و از موقعیت‌های خطرناک دور شویم. همچنین با توجه به وضعیت اقتصادی، سواد مالی و تقویت هوش مالی یکی از بهترین راه‌های مقابله با گرانی و تورم است. داشتن دانش اولیه مالی به افراد کمک می‌کند تا با مسوولیت‌پذیری راجع به درآمد و دخل و خرج خود تصمیم بگیرند.

سواد مالی اغلب به افراد می‌آموزد که چگونه تصمیمات عمده مالی بگیرند. علاوه بر این، انضباط مالی و توانایی مالی را افزایش می‌دهد. این امر منجر به تغییرات عمده‌ای در سبک زندگی مانند پس انداز  و سرمایه‌گذاری منظم، مدیریت بدهی‌ها و تحقق اهداف زندگی خواهد شد.

علاوه بر این، اهمیت سواد مالی در وهله بعد خود را آنجایی نشان می‌دهد که سلامت مالی فرد را تضمین می‌کند و همچنین از افراد در برابر تقلب‌های مالی محافظت می‌کند. فقدان این مهارت‌ها منجر به بی‌سوادی مالی می‌شود. بیسوادی مالی منجر به عدم تطابق بودجه، هزینه کردن بیشتر از درآمد، انباشت بدهی‌ها، کاهش اعتبار فرد، قربانی تقلب‌های مالی شدن و سایر عواقب منفی می‌شود.

علاوه بر موارد فوق اهمیت سواد مالی شخصی از این جهت نیز قابل توجه است که فرد را به دانش و مهارت مدیریت موثر پول مجهز می‌کند. بدون این مهارت، اقدامات و تصمیماتی که شخص در رابطه با پس‌انداز و سرمایه‌گذاری اتخاذ می‌کند، پایه و اساس محکمی ندارند. دانش مالی به درک بهتر مفاهیم مالی کمک می‌کند و فرد را قادر می‌سازد تا امور مالی خود را به‌طور کارآمد مدیریت کند. علاوه بر این، به مدیریت موثر پول، تصمیم‌گیری مالی و دستیابی به ثبات مالی کمک می‌کند. علاوه بر این استراتژی‌های مختلف را فراهم می‌کند که برای رشد و موفقیت مالی ضروری است.

   سواد مالی در بازار سرمایه

بحث سواد مالی تنها مختص یک بازار نیست اما سواد مالی در بازار سرمایه مساله بسیار مهمی است و باید این موضوع نیز در بازار بررسی شود. رییس سازمان بورس چند روز پیش اعلام کرد که متوسط سواد مالی در کشور 35 درصد است. در ادامه گفت که آنچه که ما پیگیر آن هستیم و به آن تشویق می‌کنیم، ترغیب مردم به سرمایه‌گذاری است. اگر همه را به معامله در بورس ترغیب کنیم آنها را به سمت بازار ثانویه سوق داده‌ایم که تقریبا نتیجه‌ای برای تولید ندارد. ما باید با افزایش سواد مالی مردم آنها را به سرمایه‌گذاری ترغیب کنیم که حتما برای رسیدن به این امر باید بازار ثانویه بانشاطی داشته باشیم.

اخیرا در کل کشور (۳۱ استان) افکارسنجی در روستاها و شهرها انجام داده‌ایم و این افکارسنجی نشان می‌دهد متوسط سواد مالی کشور ۳۵ درصد است و قطعا نیاز به برنامه‌ریزی برای افزایش سواد مالی داریم. متاسفانه استان یزد اندکی پایین‌تر از این متوسط (٣٣.٨٩درصد) قرار دارد. سفرهای استانی در راستای ارتقای سواد مالی کشور است. علی‌رغم آشنایی اولیه مردم با بازار سرمایه و همان ۳۵ درصد سواد مالی، متاسفانه بنگاه‌های اقتصادی به خصوص بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط، آشنایی به مراتب کمتری با بازار سرمایه دارند.

این موضوع درحالی است که امروز مرکز افکارسنجی آماری متفاوت‌تر را اعلام کرد. بر همین اساس نرخ سواد مالی افراد بالای ۱۸ سال کشور ۳۴.۹ درصد است. در پیمایش انجام شده در سطح کشور عواملی چون تاثیر جنسیت، تاهل، تحصیلات پدر و مادر، درآمد خانواده، درآمد پاسخگو، شغل و رشته تحصیلی بر مولفه سواد مالی سنجیده شده است.

براساس یافته‌ها، تحصیلات پدر و مادر پاسخگو و افرادی که شغل و رشته تحصیلی مرتبط با امور مالی دارند به‌طور چشمگیری در میزان سطح سواد مالی تاثیر داشته و آمار بالاتری را نشان می‌دهد. این گزارش ادامه می‌دهد تفاوت معناداری در سطح سواد مالی در مراکز استان‌ها، شهرها و روستاها وجود دارد به نحوی که هرچه از مراکز استان‌ها به سمت روستاها برویم سواد مالی به‌طور معناداری کاهش می‌یابد.

بر اساس نتایج به دست آمده استان تهران با ۴۱.۸۷ درصد، اصفهان ۴۰.۸۸ درصد، فارس ۳۸.۸۸‌ درصد، آذربایجان شرقی با ۳۸.۶۸ درصد و استان البرز با ۳۷.۹۶ درصد، پنج استان دارای سواد مالی بالاتر و در مقابل ایلام با ۲۷.۲۷ درصد، کرمانشاه با ۲۸.۴۱ درصد، چهارمحال و بختیاری با ۲۹.۹۷ درصد، سیستان و بلوچستان با ۳۰.۰۹ درصد و لرستان با ۳۱.۵۱ درصد، پنج استان دارای سواد مالی کمتر هستند.

از دیگر نتایج این پیمایش تفاوت معنی‌دار سواد مالی در گروه‌های سنی مختلف است؛ افراد ۲۶ تا ۳۵ سال با ۴۰.۹۵ درصد بیشترین سواد مالی را دارند و پس از آن افراد ۳۶ تا ۴۵ سال با سواد مالی ۳۶.۹۶ درصد و افراد ۵۵ سال به بالا به ترتیب از سواد مالی کمتری برخوردارند. جمعیت آماری این پژوهش افراد ۱۸ سال و بالاتر در ۳۱ استان، ۹۳ شهر، و ۱۵۵ روستا هستند. تعداد کل نمونه ۱۲ هزار ۶۵۹ نفر است؛ که البته تناسب جمعیت استان‌ها با نمونه رعایت شده است. لازم به ذکر است تاریخ انجام پژوهش ۲۸ اسفند ۱۴۰۱ بوده است.

این آمار نشان می‌دهد که کمبود سواد مالی وضعیت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه را وخیم‌تر کرده و همین مولفه باعث زیان سنگین به سهامداران شده است.درنتیجه بهتر است شرایط بازار سرمایه سواد در بازار تغییر کند و این تغییر وضعیت نیازمند زیرساخت و افزایش اعتماد به بازار است.