تاثیر بی‌برقی بر خدمات اینترنتی
برق یک دیتاسنتر در حالت مطلوب باید از دو منبع تامین شود. در ایران با نبود چنین مکانیزمی و قطعی‌های متعدد برق، دیتاسنترها بیش از اندازه از منابع تغذیه اضطراری برق استفاده می‌کنند. این منابع اما کشش این حجم از قطعی را ندارند؛ همین موضوع بر کیفیت خدمات آنلاین و قطع گاه و بیگاه آنها تاثیر گذاشته است.
یک ماه پیش (۱۹ تیر ماه) بود که قطعی برق یک دیتاسنتر باعث اختلال در دسترسی سرویسهای پرکاربری مانند سفارش‌دهندگان آنلاین غذا شد. قطعی برق برج میلاد نیز به تازگی یکی دیگر از دیتاسنترها در این برج را تحت تاثیر قرار داد و کاربران نیز از این مساله متاثر شدند. در این مورد با وجود اینکه بازگشت برق، روشن نشدن سیستم سرمایشی در سرویس‌دهی دیتاسنتر خلل ایجاد کرد، سخنگوی صنعت برق اعلام کرده بود دلیل قطع برق، «برخورد صاعقه به رله حفاظتی نیروگاه رجایی» بوده است.
این قطعی، مردم و کسب‌وکارها را به شکل ملموسی تحت تاثیر قرار داد تا حدی که علی امیری، هم‌بنیانگذار یکی از کسب‌وکارها، در صفحه توییتر خود از خسارت ۹ میلیارد تومانی به کاربرانش خبر داد. پیش از اینها نیز اردیبهشت ماه بود که تامین برق دیتاسنتر بومهن باعث مشکل در دسترسی به پیام‌رسان‌های داخلی شد. احمد نیرومند، معاون فناوری و برنامه‌ریزی سازمان نصر کشور نیز به سیتنا گفته است: اگرچه تا به حال مشکل مقطعی دیتاسنترها و اختلال‌های اینترنتی به‌دلیل قطعی برق را کسی گردن نگرفته، اما وزارت نیرو باید اعلام کند که در صورت ادامه‌دار بودن قطعی‌های برق در سراسر کشور چه راهکاری برای تامین منابع دیتاسنترها دارد که در این راستا ایجاد کارگروهی متشکل از نمایندگان وزارتخانه‌های ارتباطات، نیرو و صنایع می‌تواند راهگشا باشد.
پایداری سرویس یک زنجیره است
قطعی برق ممکن است در همه جای دنیا رخ دهد اما روش‌های جایگزین تامین برق در کاستن از هزینه‌های قطعی‌ها باعث تمایز در سرویس‌دهی می‌شود. مدیران شرکت‌های ابری در پاسخ به پیوست می‌گویند برای حل این مشکل چه باید کرد. سینا سلطانی، باور دارد نگاه زودبازده به این صنعت باعث شده شرکت‌ها در مواردی صرفه‌جویی کنند که باعث چنین مشکلاتی می‌شود. او توضیح می‌دهد: «در ۴۰ روز اخیر دو بار برق قطع برق شد که به‌صورت گسترده روی دیتاسنترهای افرانت و آسیاتک تاثیر گذاشت.
قطعی برق اگر موجب بروز مشکل در سیستم‌های power دیتاسنترها و برق اضطراری (UPS) شود نتیجه‌اش باعث خاموش شدن سرورها و وقفه در سرویس‌ها می‌شود. در مورد آخر آسیاتک با وجود اینکه جریان برق وارد مدار شده و تجهیزات دیتاسنتر با اختلال برقی مواجه نشده بودند اما سیستم سرمایش به مدار برنگشته و در نهایت افزایش حرارت برای تعدادی از سرورها مشکل ایجاد کرد. خود ما هم در ابردراک از این مساله دچار دردسر شدیم اما مشتری لزوما حس نکرد.» سلطانی ادامه می‌دهد: «در مورد افرانت قضیه متفاوت بود و برق دیتاسنتر کلا قطع شده و باعث شده بود ظرفیت UPSها تمام شود.
در هر دور صورت به تجهیزات و پایداری سرویس‌ها آسیب وارد می‌شود و با فرض اینکه همه‌چیز به مدار برگردد سرویسهای کامپیوتری در هر سطحی از خوشه‌بندی (clustering) هم که باشند بالاخره سردرد بزرگ فنی‌ای برای تیم‌های عملیاتی برای بازگرداندن سرویس‌ها به مدار ایجاد می‌شود.» او در مورد شیوه‌های تامین برق رایج دیتاسنترها در دنیا نیز می‌گوید: «در همه جای دنیا مراکز داده از چند مسیر برق دریافت می‌کنند و حداقل از دو تامین‌کننده برق استفاده می‌کنند. یا در مواردی که به شبکه برق سراسری وصل هستند اصلا نیروگاه خودشان را دارند که هم به دیتاسنتر برق می‌دهد و هم برق اضافی خود را می‌فروشد. در این فرایند اصلا قطعی برق به وجود نمی‌آید. البته در این موارد هم به ژنراتور و UPS نیاز است.
اما در این صورت نیز اگر از این تجهیزات به صورت مدام استفاده شود و تعداد این تجهیزات نیز برای پشتیبانی از این حجم استفاده مناسب نباشد طبیعی است که چنین مشکلاتی بروز می‌کند.» به باور وی پایداری سرویس یک زنجیره است که با نگاه‌های بلندمدت حل می‌شود. او می‌گوید: در کل پایداری سرویس یک زنجیره است و لزوما نمی‌توان دیتاسنتر، تامین‌کننده برق یا اداره برق را مقصر دانست. کل این زنجیره تامین باید پایدار باشند ولی کسی که سرویس ارایه می‌دهد باید به این موارد توجه کند. در کشور ما خیلی در این زمینه تجربه وجود ندارد و با رشد روزافزون این حوزه نیز راهی جز سرمایه‌گذاری و بلندمدت دیدن این صنعت نداریم. تا وقتی به صنعت زودبازده نگاه شود مجبور می‌شوند در مواردی صرفه‌جویی کنند که در موارد این‌چنینی خود را نشان می‌دهد.
سیستم جایگزین باید درست طراحی شود
علیرضا غزازانی، مدیر مرکز داده تبیان اما مشکل را از طراحی نادرست سیستم‌های پشتیبان می‌داند. او می‌گوید: «زمانی که دیتاسنتر به درستی مدیریت شود با رفتن برق شهری باید برق آن هم طبق استاندارد تامین شود. من به عنوان مشتری از دیتاسنتر استفاده می‌کنم که برقش نرود وگرنه اگر سرورها را در خانه خودم هم قرار می‌دادم برق قطع می‌شد.» غزازانی اضافه می‌کند: «زمانی که دیتاسنتر طراحی می‌شود همه‌چیز خوب است. یعنی بر اساس مکانیزم‌هایی که برای محاسبه load list دیتاسنتر اندازه‌گیری می‌شود، ژنراتور دیزلی طراحی می‌شود و همه‌چیز خوب کار می‌کند.
زمانی که load را در دیتاسنتر زیاد می‌کنید، با وارد شدن تجهیزات به مدار، توان پاسخگویی به کل load وجود ندارد. ژنراتورهای دیزلی هم تجهیزات مکانیکی هستند، احتمال اینکه به مشکل فنی بخورند و کار نکنند وجود دارد، برای همین از چند ژنراتور استفاده می‌شود. اگر در طراحی به اینها دقت شود و در نگهداری و مدیریت دیتاسنتر استانداردها رعایت شود در این شرایط مشکل پیش نمی‌آید.»
ژنراتورها چقدر تحمل قطعی برق را دارند؟
پویا پیرحسینلو می‌گوید: «برق یک دیتاسنتر استاندارد در ابعاد جهانی حداقل باید از دو مرکز مستقل برق شهری دریافت کند. در ایران به خاطر مشکلات زیرساخت برق هیچ دیتاسنتری نداریم که از دو پست مستقل برق تامین کند.» او ادامه می‌دهد: «مساله بعدی این است وقتی از یک جا برق تامین می‌کنی چقدر تحمل داری برق قطع شود. وقتی هفته‌ای 2۰ – 1۰ ساعت برق قطع می‌شود فشار به UPSها بالا می‌رود و احتمال از دسترس خارج شدن‌شان بالا می‌رود. گام بعدی این است ژنراتورها چقدر ظرفیت دارند و چقدر به شکل دوره‌ای تعمیر می‌شوند، در نتیجه چقدر تحمل قطعی برق را دارند؟ علاوه بر این یک سری مسائل حاشیه‌ای مثل تامین گازوئیل با کیفیت هم وجود دارد. به خاطر همین کل این چرخه مشکل دارد و در چنین شرایطی وقتی هفته‌ای 20 – 10 ساعت برق در هفته می‌رود، این مشکلات پیش می‌آید و تکرار می‌شود.»
