دیپلماسی به سبک دولت سیزدهم
اگر در یک سال و نیم ابتدایی آغاز به کار دولت سیزدهم، نشانه بزرگی از تغییر فضای دیپلماسی ایران مشاهده نمی‌شد، در ماه‌های گذشته شرایط تغییر کرده و حالا مقامات دولت سیزدهم با قدرت از سبک خاص خود در پیگیری سیاست‌های کلان اقتصادی و سیاسی کشور می‌گویند.
در ماه‌های گذشته شرایط به شکلی تغییر کرد که امروز دولت می‌تواند در سه محور اصلی از بهبود شرایط خود بگوید. نخست نهایی شدن عضویت ایران در اجلاس همکاری‌های شانگهای که البته پیگیری آن از سال‌ها قبل آغاز شده بود اما در نهایت در این دولت به شرایط نهایی رسید.
در محور دوم، بهبود اوضاع روابط ایران با عربستان سعودی که پس از هشت سال حالا به معرفی مجدد سفیر میان دو کشور انجامیده و در گام سوم، توافق با امریکا برای انتقال زندانیان و البته آزادسازی 6 میلیارد دلار از منابع کشور در کره جنوبی که هرچند به شکل غیر مستقیم در اختیار بانک‌های قطری قرار خواهد گرفت اما لااقل به مقامات دولتی این شانس را می‌دهد که پرونده چند ساله پول‌های ایران در این اگر در یک سال و نیم ابتدایی آغاز به کار دولت سیزدهم، نشانه بزرگی از تغییر فضای دیپلماسی ایران مشاهده نمی‌شد، در ماه‌های گذشته شرایط تغییر کرده و حالا مقامات دولت سیزدهم با قدرت از سبک خاص خود در پیگیری سیاست‌های کلان اقتصادی و سیاسی کشور می‌گویند. در ماه‌های گذشته شرایط به شکلی تغییر کرد که امروز دولت می‌تواند در سه محور اصلی از بهبود شرایط خود بگوید. نخست نهایی شدن عضویت ایران در اجلاس همکاری‌های شانگهای که البته پیگیری آن از سال‌ها قبل آغاز شده بود اما در نهایت در این دولت به شرایط نهایی رسید.
در محور دوم، بهبود اوضاع روابط ایران با عربستان سعودی که پس از هشت سال حالا به معرفی مجدد سفیر میان دو کشور انجامیده و در گام سوم، توافق با امریکا برای انتقال زندانیان و البته آزادسازی 6 میلیارد دلار از منابع کشور در کره جنوبی که هرچند به شکل غیر مستقیم در اختیار بانک‌های قطری قرار خواهد گرفت اما لااقل به مقامات دولتی این شانس را می‌دهد که پرونده چند ساله پول‌های ایران در این کشور شرق آسیا را ببندند.
همین تغییر باعث بالا رفتن اعتماد به نفس مقامات دولتی شده تا جایی که از رییس‌جمهور تا وزیر امور خارجه به این مساله به عنوان دستاورد مهم دیپلماتیک دولت اشاره می‌کنند. سید ابراهیم رییسی صبح چهارشنبه در جلسه هیات دولت، آزادسازی بخشی از منابع ارزی بلوکه شده کشورمان را جلوه‌ای از دستاوردهای دیپلماسی عزتمندانه در مقابل دیپلماسی ملتمسانه توصیف و تصریح کرد: این اقدامی ارزشمند، مایه افتخار و در راستای تامین منافع ملی بود.
رییس‌جمهور با تاکید بر اینکه دستاوردهای مرتبط با امنیت و منافع ملی را نباید به تحلیل‌های حزبی و جناحی تقلیل داد، افزود: امروز موضوع مهم درباره این منابع، نحوه هزینه‌کرد آنهاست که دولت عطف به تاکید رهبر معظم انقلاب بر حمایت از تولید، تلاش خواهد کرد همه این منابع در راستای پشتیبانی از تولید و طرح‌های دارای توجیه اقتصادی در زمینه رشد تولید هزینه شود.
رییسی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه جایگاه و اقتضای بخش حقوقی در دولت و دستگاه‌های دیگر تطبیق دقیق تصمیمات، مصوبات و عملکردها با قانون است، اظهار داشت: بخش‌های حقوقی دستگاه‌های اجرایی و در راس آنها معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری موظفند تصمیمات و مصوبات را به دقت با قوانین مربوط تطبیق دهند تا هیچ تناقضی با قانون نداشته باشد. رییس‌جمهور در ادامه با اشاره به نگاه و انتظار مردم از دولت مردمی در زمینه سلامت اداری، مبارزه با فساد را اصلی اساسی در دولت سیزدهم دانست و از مسوولان و مدیران دولت خواست، همچنان نسبت به وقوع فساد و شکل‌گیری روابط ناسالم، پارتی‌بازی و رشوه حساس باشند و اجازه رخداد هیچ‌گونه مفسده‌ای را ندهند.
رییسی در ابتدای این جلسه با پاسداشت سالروز پیروزی رزمندگان حزب‌الله لبنان در جنگ سی و سه روزه، این پیروزی را ثمره صبر و بصیرت نیروهای مقاومت دانست و اظهار داشت: عملکرد آزادگان سرافراز کشورمان در دفاع مقدس و دوران اسارت، جلوه درخشان دیگری از صبر و بصیرت بود که برای ما درس‌آموز و افتخارآفرین است. رییس‌جمهور همچنین با تسلیت و ابراز همدردی دوباره با خانواده شهدا و مجروحین حادثه تروریستی روز یکشنبه در حرم شاهچراغ(ع) و قدردانی از حضور باشکوه مردم در مراسم تشییع پیکر این شهدا، از اقدام شجاعانه و شرافتمندانه یکی از خدام حرم متبرک حضرت احمد ابن موسی(ع) در مواجهه با فرد تروریست تجلیل کرد.
در کنار رییسی، وزیر خارجه نیز به این تغییرات اشاره کرده است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در شبکه اجتماعی ایکس خود نوشت: آزادسازی و انتقال دارایی‌های کشورمان از کره جنوبی، بخشی از تحقق دیپلماسی عزتمندانه مورد تاکید مقام معظم رهبری است. وی تاکید کرد: البته این مرحله از توافق، آزمون مجدد امریکا نیز هست.
امیرعبداللهیان خاطرنشان کرد: در جهت درست دیپلماسی، تلاش‌ها برای رفع تحریم و بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات بین‌المللی در قبال ایران ادامه دارد. روزنامه نیویورک تایمز پنجشنبه گذشته در گزارشی اعلام کرد که مطابق با توافق حاصل شده میان تهران و واشنگتن، پنج امریکایی در ازای آزادی چند زندانی ایرانی و دسترسی تهران به شش میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده‌اش در کره جنوبی برای مصارف بشردوستانه، اجازه ترک ایران را پیدا خواهند کرد.
سپس نمایندگی ایران در سازمان ملل در رابطه با این اخبار منتشر شده به شبکه سی‌بی‌اس گفت: به عنوان بخشی از توافق همکاری بشردوستانه که با میانجی‌گری یک دولت ثالث حاصل شده است، ایران و امریکا پذیرفته‌اند که متقابلا پنج زندانی را آزاد و آنها را عفو کنند. جابه‌جایی آنها گام ابتدایی حائز اهمیتی در جهت اجرای توافق است. همچنین وزارت امورخارجه ایران در مورد آزادسازی منابع توقیف شده ایرانی و آزادی تعدادی از زندانیانی که به‌طور غیرقانونی توسط امریکا بازداشت شده‌اند، بیانیه‌ای صادر و در آن تصریح کرد: فرآیند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های جمهوری اسلامی ایران که برای چند سال به‌طور غیرقانونی در کره جنوبی توسط امریکا توقیف شده بود، آغاز شد. ایران تضمین لازم برای پایبندی امریکا به تعهدات خود در این خصوص را دریافت کرده است اما جاسوسان مدنظر امریکا کماکان در ایران حضور دارند.
تاکید بر این دستاوردها در حالی صورت می‌گیرد که هنوز در عمل این توافقات تاثیر بزرگی بر اقتصاد ایران نداشته‌اند. پس از نهایی شدن توافق با عربستان سعودی، بازار ارز با یک کاهش قیمت مواجه شد که البته در مدتی کوتاه بار دیگر قیمت‌ها به شرایط سابق بازگشت. در رابطه با پول‌های ایران در کره جنوبی نیز همین روند تکرار شد و پس از کاهشی نامحسوس، در نهایت باز هم قیمت ارز در کانال 49 هزار تومان خود را تثبیت کرد.
در کنار این موضوع، همچنان سوال اصلی پابرجاست که آیا دولت به شکل همزمان، کنار زدن تحریم‌ها و احیای برجام را نیز دنبال می‌کند؟ لااقل در این حوزه فعلا خبر جدیدی وجود ندارد. مذاکره‌کننده ارشد ایران در توافق برجام، در حال حاضر از برنامه‌های جدی دولت در این زمینه می‌گوید.
«علی باقری» معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران در تحلیلی از راهبرد سیاست خارجی دولت سیزدهم در منطقه که نمونه موفق آن برقراری روابط دیپلماتیک با عربستان بوده اظهار داشت: دولت آیت‌الله رییسی از ابتدا در عرصه سیاست خارجی اولویت خود را همسایگان و کشورهای منطقه قرار داد، آن هم با این رویکرد که بتوانیم شرایطی را در منطقه و تعاملی را میان کشورهای همسایه ایجاد کنیم که هیچ بهانه‌ای برای حضور بیگانگان وجود نداشته باشد. وی تاکید کرد: هر چند بیگانگان تلاش‌شان این است که با استفاده از توجیهات و بهانه‌های مختلف حضور، نفوذ و سلطه خود را در منطقه استمرار دهند، اما ابتکار دولت آیت‌الله رییسی شرایط جدیدی را در منطقه فراهم کرد و موجب احیای اعتماد متقابل سیاسی میان کشورهای منطقه شد.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان یادآور شد: در ماه نخست مسوولیت رییس‌جمهور، شاهد تحول در روابط ایران و تاجیکستان بودیم، پس از چند ماه تحول بسیار مهم و مثبتی در روابط ایران ترکمنستان ایجاد شد و در ادامه همین طور ادامه یافت. این دیپلمات ارشد کشورمان با بیان اینکه موضوع تعامل و همکاری ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس یکی از سرفصل‌های سیاست همسایگی است، گفت: اعتقادمان این است که در عرصه سیاست خارجی اگر بتوانیم با احیا و تحکیم اعتماد متقابل سیاسی میان کشورهای منطقه به ویژه در سطح سران زمینه تعامل رو در رو میان کشورهای منطقه را فراهم کنیم و این ابتکار بتواند زمینه‌ساز ارتقا و حتی شتاب‌بخشی به تعاملات و همکاری‌های جدی اقتصادی و تجاری از جمله سرمایه‌گذاری کشورهای منطقه در خود منطقه شود، دستاورد آن ثبات و امنیت فراگیر و پایدار است.
باقری افزود: امنیت وارداتی که بیگانگان در پی آن هستند نه درون‌زا است و نه فراگیر و نه پایدار، بلکه امنیت برآمده از اراده بیگانگان هم مصنوعی است و هم موقتی. در واقع حضور نیروهای امریکایی و ناتو و دیگر بیگانگان در عراق و افغانستان به همه ثابت کرد امنیت وارداتی نه پایدار است و نه می‌تواند دستاوردی به همراه داشته باشد، یعنی نه می‌تواند امنیت‌آفرین باشد و نه می‌تواند توسعه اقتصادی به دنبال داشته باشد. وی ادامه داد: حاصل ۲۰ سال حضور امریکا در افغانستان افزایش ۴۵ برابری تولید مواد مخدر در این کشور بود طبیعی است وقتی در سرزمینی چنین حجم عظیمی از مواد مخدر تولید شود قاعدتا نمی‌توانید انتظار داشته باشید که آن کشور در منطقه امنیت‌ساز باشد.
باقری در ادامه خاطرنشان کرد: در همین چارچوب موضوع مجمع گفت‌وگوهای کشورهای منطقه خلیج فارس مطرح است و نشستی در سطح وزرای خارجه هشت کشور حوزه خلیج فارس در حاشیه نشست آتی مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار خواهد شد. وی تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران، عراق، پادشاهی عربستان سعودی، امارات متحده عربی، سلطنت عمان، پادشاهی بحرین، دولت کویت و دولت قطر هشت کشور حوزه خلیج فارس هستند که یکی از مهم‌ترین مناطق استراتژیک دنیا را در اختیار دارند و این کشورها از طریق گفت‌وگو می‌توانند برای منطقه تصمیم‌های مشترک مبتنی بر منافع مشترک اتخاذ نمایند. دیپلمات ارشد کشورمان در ادامه تاکید کرد: در واقع دستاورد و پیامد راهبردی سیاست همسایگی دولت آیت‌الله رییسی در کمتر از دو سال به شکل‌گیری مجمع گفت‌وگوهای منطقه‌ای میان هشت کشور حوزه خلیج فارس منجر شده که به نظرم نوید بخش اراده جدی این کشورها برای تعامل موثر، پایدار و نتیجه‌بخش است، یعنی هم صلح و ثبات در منطقه و هم آرامش و استقرار برای جهان را به دنبال خواهد داشت.
باقری خاطرنشان کرد: تلاش‌مان این است در چارچوب منطقه‌ای بتوانیم «امنیت جمعی برای همه» را به گفتمان برتر در این حوزه تبدیل کنیم تا اجازه ندهیم بیگانگان برای حفظ منافع نامشروع خود در منطقه دخالت کنند، چراکه تجربه تاریخی نشان داده دخالت آنها به ضرر همه کشورهای منطقه و برخلاف منافع ملت‌های منطقه است. معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان افزود: بر این اساس منفعت تدبیر جمهوری اسلامی ایران برای تحکیم مناسبات با کشورهای همسایه صرفا متوجه کشور و ملت ایران نخواهد بود بلکه کشورها و ملت‌های منطقه از آن بهره می‌برند و این زمینه‌ساز همکاری‌های اقتصادی جدی، موثر و پایدار میان کشورهای منطقه خواهد بود؛ کشورهایی که هم انرژی، هم سرمایه و هم منابع انسانی خوب و غنی دارند و اقتصاد آنها می‌تواند در خیلی از موارد نقش مکمل یکدیگر را ایفا کند.
با وجود مطرح شدن این صحبت‌ها، نورنیوز رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی، می‌گوید که مذاکره برای زندانیان با امریکا، در حال حاضر بنا نیست به سایر بخش‌ها تسری پیدا کند. نور نیوز، رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در واکنش به ادعای مطرح شده در گزارش روزنامه فایننشال تایمز مبنی بر مورد بحث قرار گرفتن ادعای حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ اوکراین از طریق ارایه پهپادهای جنگی به آن در مذاکراتی که به توافق تبادل زندانیان میان ایران و امریکا منجر شد، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: موضع رسمی ایران درباره دروغ واگذاری پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین‌بارها اعلام شده. نور نیوز افزود: توافق اخیر پیرامون تبادل زندانیان ایرانی و امریکایی و آزادسازی دارایی‌های ایران در چند کشور نیز موضوعی مستقل بوده و هیچ ارتباطی به پرونده‌های دیگر ندارد.
واکنش نور نیوز در پی این مطرح می‌شود که روزنامه فایننشال تایمز با تکرار ادعای اوکراین و متحدان غربی آن مبنی بر حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ اوکراین از طریق عرضه پهپادهای جنگی به آن-ادعایی که قویا از سوی ایران و روسیه رد شده است، نوشت امریکا به عنوان بخشی از یک تفاهم گسترده‌تر و غیرمکتوب با ایران در جهت تنش‌زدایی، در حال اصرار به ایران است که فروش پهپادهای جنگی و قطعات آن به روسیه را متوقف کند. این گفت‌وگوها به موازات گفت‌وگوی غیرمستقیم تهران-واشنگتن برای تبادل ۵ زندانی ایرانی در امریکا با ۵ جاسوس امریکایی در ایران انجام شده است که ۶ میلیارد دلار از پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی نیز به عنوان بخشی از این توافق آزاد شد.
انتشار این گزارش همزمان با تلاش واشنگتن و ایران برای کاهش تنش‌ها و ازسرگیری مذاکرات درباره احیای توافق هسته‌ای ایران مطرح می‌شود که دولت امریکا به‌طور یک‌جانبه، در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا نیز شب گذشته در یک کنفرانس خبری گفت که از هرگونه اقدام ایران برای کاهش «تهدید هسته‌ای روبه‌افزایش» خود استقبال می‌کند.
در چنین فضایی به نظر می‌رسد دولت سیزدهم لااقل در کوتاه‌مدت از عملکرد خود رضایتی نسبی دارد اما در صورتی که تکلیف برجام روشن نشود، مشخص نیست که در پایان دوره چهار ساله تا چه میزان می‌توان از عملکرد تیم دیپلماسی دولت دفاع کرد.
