رقیه ندایی
اتفاقات سال 99 و ریزش سنگین بورس باعث شد که به‌طور کلی مسیر بازار سرمایه تغییر کند و شاهد رویدادهای جدیدی در بازار سرمایه باشیم. پس از زیان سنگین سهامداران و سقوط تالار شیشه‌ای در سال مذکور مسوولان امر تصمیم گرفتند که کمی ساز و کار سرمایه‌گذاری را تقویت کنند تا سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه قوت بیشتری بگیرد و در نهایت شاهد رشد و افزایش صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورسی بودیم.
با توجه به معاملات و شرایط بازار سرمایه این روزها باید شاهد افزایش نظارت روی بورس باشیم؛ اما به جای نظارت شاهد افزایش صندوق‌ها هستیم. از سوی دیگر این صندوق‌ها سهم بیشتری از بازار را در اختیار دارند و نسبت به سهامداران خرد اطلاعات و جایگاه بالاتری دارند. در نتیجه در شرایط خاص می‌توانند سود خوبی کسب کنند و در مقابل سهامداران زیان کنند.
بخشی این صندوق‌ها از رانت اطلاعاتی برخوردار هستند و این رانت باعث می‌شود مسیر بازار سرمایه تغییر کند. برای یادآوری رانت بهتر است بهار بورس را بررسی کنیم، نیمه نخست اردیبهشت ماه بود که بورس تهران یک‌باره از مسیر سبز خود خارج شد و ریزشی شد.
ابتدا مدیران و مسوولان بازار سرمایه علت این موضوع را سیو (ذخیره) سود توسط سهامداران بیان کردند اما با گذشت 51 روز همه‌چیز آشکار و مشخص شد در آن زمان نرخ خوارک پتروشیمی‌ها به صورت پنهانی تعیین شده و برخی از افرادی که دارای رانت بوده‌اند و توانسته‌اند پرتفوی خود را نجات دهند و سودی چند برابر کسب کنند و در مقابل زیان را به سهامداران خرد بدون رانت تحمیل کنند.
این موضوع نمونه بارز وجود رانت در بازار سرمایه است و رشد قارچ‌گونه صندوق‌های بورسی یکی از عواملی است که باعث می‌شود رانت به یک عده خاص برسد و بازار شفافیت خود را از دست بدهد. همه‌چیز نیازمند تعادل است و تعادل بازار سرمایه یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها به حساب می‌آید و اگر این تعادل نباشد شاهد سرخ‌‌پوشی سنگین بورس خواهیم بود.
نکته قابل توجه اینجاست که تمامی فعالان بازار سرمایه تاکید دارند که «اگر با توسعه صندوق‌ها معنای سهامداری خرد از بین برود، تبعات سنگینی برای بازار سرمایه و اقتصاد خواهد داشت.»
اگر مساله رانت را فراموش کنیم به موضوع از بین رفتن سهامداری خرد خواهیم رسید. درست است بهترین راه سرمایه‌گذاری در بورس استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است؛ اما قرار نیست تمامی فعالان بازار سرمایه به سراغ این صندوق‌ها بروند و در نهایت سهامداری خرد از بین برود و بازار مختص صندوق‌ها شود. به‌طور کلی بازار سرمایه باید یک نظم خاص داشته باشد و این عملکرد که افزایش صندوق‌ها را در پی دارد اگر ادامه‌دار باشد نمی‌توان آینده خوبی برای بازار سرمایه متصور بود و احتمالا در آینده نه چندان دور شاهد افزایش دخالت‌ها و کاهش سهامداری خرد در بازار باشیم.
