به حاشيه رفتن فرش ايران در بازارهاي جهاني

تعادل|

بازار فرش دستباف ايران زماني 44 درصد صادرات غيرنفتي كشور را در اختيار داشت و رتبه اول دنيا را از آن خود كرده بود، ‌اما در دهه‌هاي اخير اين صنعت ارزآور دست رقبا افتاد و صادرات آن به كمترين ميزان رسيد. افت صادرات فرش دستباف ايران موجب ورود رقباي جديد به اين بازار پرطرفدار شد و با اين شرايط صادركنندگان ايراني به حداقل صادرات بسنده كرده‌اند. در سال‌هاي اخير علاوه بر واگذاري سهم ايران از بازار صادراتي فرش ايراني شاهد عرضه طرح‌هاي ايراني با نام و برند ساير كشورها در دنيا نيز مواجهيم و اين امر موجب شد تا هند بتواند به جايگاه اول صادركننده فرش در دنيا دست پيدا كند و پاي توليدكنندگاني نپالي و چيني هم به اين بازار باز شود و با اين شرايط فرش ايراني با نام كشورهاي ديگر در حال حاضر ميهمان خانه‌ها شده است. به گفته فعالان اين صنعت ارزآور اعمال «سياست برگشت ارز حاصل از صادرات» و «تحريم‌ها» صنعت فرش ايران را به حاشيه راند.

چند گام براي توسعه صادرات فرش

براساس داده‌هاي اعلام شده از سوي فعالان حوزه فرش، اين صنعت با ارزش، در سال 1373 صادرات فرش كشور بالغ بر دو ميليارد و 132 ميليون دلار بوده كه 44 درصد صادرات در آن مقطع را به خود اختصاص داده بود، اما رقم صادراتي فرش در حال حاضر به 55 ميليون دلار كاهش يافته است و اين امر نشان مي‌دهد براي بازگرداندن جايگاه اين صنعت بايد تغييرات اساسي در روند صادرات و سياست‌گذاري‌هاي مرتبط با آن صورت داد. نايب‌رييس اتاق ايران همايش توسعه تجارت فرش دستباف و صنايع دستي با اشاره به اينكه در حوزه صادرات بايد موانع صادراتي از پيش روي صادركنندگان برداشته شود به اين نكته اشاره كرد كه از جمله موانعي كه در حال حاضر سد راه صادركنندگان شده است، به فراهم نبودن امكان نقل‌وانتقال منابع ارزي صادركنندگان و همچنين اعمال سياست رفع تعهد ارزي باز مي‌گردد كه باعث تنزل جايگاه ما در صادرات فرش و صنايع دستي شده است. پيام باقري با اشاره به اقدامات اين اتاق براي توسعه تجارت فرش و صنايع دستي، بيان كرد: اتاق ايران علاوه بر ايجاد كميسيون فرش و صنايع دستي براي اولين‌بار، اقدام به شبكه‌سازي در ميان فعالان اقتصادي اين حوزه كرده و در حال توسعه آن است. گام بعدي ما مهارت‌آموزي و به‌كارگيري روش‌هاي نوين در حوزه بازاريابي است. همچنين حمايت از حضور در نمايشگاه‌هاي خارجي و برندسازي در اين صنعت و كمك به رفع موانع صادراتي فرش و صنايع دستي در دستور كار اتاق ايران قرار دارد. باقري با تأكيد بر اينكه فرش شناسنامه ايران و ايراني است، گفت: از ميان 400 رشته ثبت شده در صنايع دستي دنيا، 299 رشته در كشور ما فعال هستند. بالغ بر 530 هزار اشتغالزايي كه 80 درصدان هم توسط زنان كشور محقق شده، در اين بخش اتفاق افتاده است. صادرات صنايع دستي كشور در سال گذشته 224 ميليون دلار بوده و 17 هزار ميليارد تومان هم فروش در داخل رخ داده است كه با توجه به اين ارقام بايد نگاه جدي‌تري به اين صنعت داشت. باقري با اشاره به اينكه در سال 73 صادرات فرش كشور بالغ بر دو ميليارد و 132 ميليون دلار بوده كه 44 درصد صادرات در آن مقطع را به خود اختصاص داده بود، گفت: اين حوزه، اقتصاد مبتني بر مهارت‌گرايي است و با صرف حداقل منابع حداكثر ارزش افزوده را مي‌توان به دست آورد.

رفع تعهد ارزي عامل كاهش صادرات

در ادامه اين همايش رييس اتاق ايران هم اعلام كرد: سياست رفع تعهد ارزي به توسعه تجارت فرش و صنايع دستي آسيب جدي وارد كرده است و اين موضوع كه با وجود ارزآوري بالاي حوزه صنايع دستي و فرش، ميزان صادرات در اين حوزه به حداقل ميزان خود در سال‌هاي اخير رسيده و از ارقام صادراتي دو ميليارد دلاري به 55 ميليون دلار كاهش يافته، نيازمند آسيب‌شناسي جدي است. به گفته حسين سلاح‌ورزي، اگرچه تحريم‌ها بر كل صادرات كشور و از جمله صادرات اين بخش، اثرگذار بوده است اما اصلي‌ترين عامل اثرگذار، نحوه سياست‌گذاري‌ها از جمله اعمال سياست رفع تعهد ارزي است كه باعث شده در سال 1402 با تراز تجاري منفي 12 ميليارد دلاري در صادرات غيرنفتي مواجه شده و پيش‌بيني تراز تجاري منفي 17 ميليارد دلاري تا پايان سال داشته باشيم. سلاح‌ورزي تأكيد كرد: اگر سياست‌گذاران علاقه‌اي به يادگيري علم اقتصاد ندارند، دست‌كم از روند گذشته بازار درس بگيرند و در نحوه سياست‌گذاري‌هاي صادراتي خود تجديد نظر كنند. او گفت: در پنج دهه اخير صنايع دستي و فرش ايران جزو ارز آورترين محصولات ايراني بوده‌اند تا جايي كه اين بخش در دوره جنگ هم از منابع اصلي تأمين ارز كشور بوده است. رييس اتاق ايران بيان كرد: در اقتصادي كه مهم‌ترين ضعف آن خام فروشي است، ناگفته پيداست كه توجه به صنايع دستي و فرش، به عنوان حوزه‌اي با بالاترين ارزش افزوده و اشتغالزايي، تا چه اندازه مهم است.

صنعت فرش نيازمند چيست؟

مرتضي حاجي آقاميري، رييس كميسيون فرش، صنايع دستي و هنر اتاق نيز با اشاره به اينكه زماني فرش دستباف 44 درصد صادرات غيرنفتي كشور را در اختيار داشت ولي جاي كميسيون تخصصي در اتاق ايران و اين حوزه خالي بود عنوان كرد: در ابتداي دوره دهم اهميت اين موضوع با هيات رييسه اتاق ايران مطرح شد و هيات رييسه و در راس آن رييس اتاق ايران از ايده تشكيل اين كميسيون حمايت كردند. اميدوارم عملكرد كميسيون طوري باشد كه در ادوار آينده اين كميسيون ادامه حيات دهد و تخصصي‌تر به موضوع بپردازد. او تصريح كرد: هدف غايي، رسيدن به قله‌هاي صادراتي است، هدفي كه در مسير خود مشكلات زيادي دارد. در اين همايش بر استفاده از فناوري‌هاي نوآورانه بر حوزه هنر، فرش و صنايع دستي تاكيد شده است. رييس اتحاديه توليدكنندگان و صادر‌كنندگان فرش ايران از مشكلات حوزه فرش و صنايع دستي، گفت: افول صادرات فرش و قوانين دست و پاگير عليه صادرات از جمله مسائلي است كه نشان مي‌دهد، بخش خصوصي در اين مسير بايد مطالبه‌گر باشد تا روزي اين موانع برطرف شود. علانور توكلي، نايب‌رييس كميسيون فرش، هنر و صنايع‌دستي اتاق ايران از لزوم توجه به نوآوري در حوزه فرش و صنايع دستي در چرخه توليد گفت: نوآوري استراتژي‌اي است كه باعث پيشرفت و رقابت‌پذيري مي‌شود. مثلا در حوزه فرش، براي سال‌ها يك نقشه در منطقه‌اي بافته مي‌شد تا اينكه فرش تبريز و قم سعي كرد، نقشه و طرح را تغيير دهد و در اين مسير به خوبي پيش رفت. او گفت: نوآوري مستلزم تجاري‌سازي و ارايه محصول به بازار است. در اين مسير الگوهاي متعددي وجود دارد. بايد تغيير در اين مسير چشمگير باشد تا بتواند در بازار رقابت كند. همچنين بايد راه‌هاي نوين عرضه كالا مورد توجه توليدكننده قرار گيرد. بايد عرضه كالا در بازارهاي نوين و شبكه‌هاي اجتماعي انجام شود. به اپليكيشن‌هاي عرضه توجه شود تا دسترسي راحت‌تر باشد. او نكته مهم ديگر را بسته‌بندي محصولات دانست و گفت: بايد در بسته‌بندي كالا نيز به نوآوري توجه شود. توكلي از لزوم تغيير ساختارهاي سازماني در اقتصاد فرش و صنايع دستي گفت: ساختارهاي قديمي و رويه‌هاي دست و پاگير بايد تغيير كند و استراتژي‌هاي مسير نياز به تغيير جدي دارد.

تحريم با بازار فرش چه كرد؟

در ادامه فتح‌الله توسلي، عضو كميسيون اقتصادي مجلس با اشاره به تحريم عليه فرش ايران گفت: امريكا صادرات پنج ميليارد دلاري صادرات فرش ايران را تحريم كرده تا 2.5 ميليون نفر از بافنده‌هاي فرش كه از مردم طبقات ضعيف هستند را تحت فشار قرار دهد و آنها را بيكار كند. آنها مي‌خواهند در نتيحه اين تحريم، بافنده‌ها به حاشيه شهرها مهاجرت كنند و امنيت ملي هدف قرار گيرد. توسلي گفت: مثلا هند بخشي از بازار فرش ايراني را گرفته ولي آيا فرش هندي در دنيا داريم؟ فرش كشميري هم تحت تاثير فرش ايران بوده است. اروپا، آسيا و كشورهاي عربي فرش ندارند و اين فرش مختص ايران است. فرش و صنايع دستي ايران در دنيا بي‌نظير است و در موزه‌هاي معتبر جهاني نگهداري مي‌شود. توسلي تصريح كرد: اولويت كشور صنايع سنگين نيست. دنيا هم سمت صنايع سنگين نمي‌رود. اما متاسفانه ما در حوزه فرش متولي نداريم. مثلا تركيه رفوكارهاي فرش ما را جذب كرده و بايد جلوي اين مساله گرفته شود. او تاكيد كرد: بايد قوانين و مقررات گمركي اصلاح شود، به بيمه فرش‌بافان توجه شود و قوانين مانع صادرات فرش بايد اصلاح شود. من بارها در موضوع بازگشت ارز صادراتي با رييس كل بانك مركزي صحبت كرده‌ام چراكه بايد اين صنعت ملي مورد حمايت جدي قرار گيرد.

كسي نيست به داد اين صنعت برسد!

در ادامه اميرحسين اسدي مديركل دفتر خدمات كسب‌وكار وزارت صنعت، معدن و تجارت از لزوم توجه به نوآوري در فرش و صنايع‌دستي گفت: دانشگاه و بازار و دولت نياز به پوست‌اندازي دارد تا بتواند با ذائقه دنيا آشنا شود. بايد فرش‌هاي ايراني شناسنامه‌دار شود و در شبكه‌هاي روز دنيا تبليغات اين صنعت پخش شود. همچنين بايد به مطالعات بازار توجه شود. توسعه تجارت بدون بازارسازي جديد به دست نمي‌آيد. كدام فرش و صنايع‌دستي ما پست‌مدرنيسم است و به تلفيق سنت و مدرنيته توجه مي‌كند؟ اسدي ادامه داد: بايد در تركيب رنگ از نانوتكنولوژي استفاده شود. اگر صنعت فرش و صنايع‌دستي به دنبال بازار جهاني هستند، چاره‌اي نداريم جز اينكه به نانو و ديجيتال ماركتينگ و اصول جديد فناوري توجه كنيم وگرنه جايگاه خود را از دست خواهيم داد. اتاق ايران و كميسيون فرش، صنايع‌دستي و هنر اتاق ايران بايد به فناوري نوين در صنعت فرش و گردشگري توجه ويژه داشته باشد وگرنه در اين صنعت اتفاقي نخواهد افتاد. در اين همايش، مريم جلالي معاون صنايع دستي وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي، از تدوين سند توسعه و آيين‌نامه زيست‌بوم صنايع دستي خبر داد و اظهار داشت كه بخش خصوصي جزو لاينفك در فرآيند تدوين است. عبدالجابر قدرتيان، رييس پژوهشكده فرش ايران، هم با بيان اينكه ديد بازار در صنعت فرش وجود ندارد، افزود: متأسفانه هنوز در كاشان نقشه‌هاي 20 سال پيش بافته مي‌شوند. او با بيان اينكه 69 منطقه فرش‌بافي در كشور و به همين تعداد سبك‌هاي متفاوت در اين حوزه وجود دارد، ادامه داد: بيش از 15 كشور دنيا با طرح‌هاي كاشان فرش‌هاي خود را مي‌بافند. كسي نيست كه به داد اين صنعت برسد. اين صنعت نيازمند فناوري و نوآوري است. متأسفانه هيچ‌كدام از پروژه‌هاي پيشران در حوزه فرش نيستند. او با اشاره به ايده طرحي نو، در اين حوزه گفت: پژوهشكده فرش، مي‌تواند دوره طراحي مولف برگزار كند و با 20 ميليون سرمايه‌گذاري مي‌توانيم تا سال بعد 10 طراح تحويل جامعه دهيم. قدرتيان، با اشاره به ايده‌هاي رنگي نو، فرشي نو و نسلي نو در حوزه فرش گفت: ما ايده راه‌اندازي خانه خلاقيت فرش براي كودكان را مطرح كرديم تا از كودكي به يادگيري پرداخته و آشنايي با فرش را تجربه كنند.