آخرين تحولات در فروش‌هاي آنلاين

برخي برآوردها نشان مي‌دهد 4 درصد بازار خرده‌فروشي كشور در اختيار فروش‌هاي آنلاين است كه سهم كالاهاي مصرفي پرگردش از اين مقدار ناچيز است. اين در حالي است كه فروش آنلاين اين محصولات در جهان به‌طور افزون در حال رشد است. ماهيت اين نوع اقلام به گونه‌اي است كه به دليل آني بودن لزوم رفع نياز مصرف‌كننده به آنها و فسادپذيري بخشي از اين اقلام، تحويل به‌موقع و سريع آنها از اهميت بسيار بالايي برخوردار است.  برخي تحقيقات نشان مي‌دهد كه تقريباً 25 درصد از مصرف‌كنندگان تمايل دارند پول بيشتري را براي تحويل سفارش خود در همان روز هزينه كنند. بنابراين عمليات تحويل محصولات مصرفي پرگردش به مصرف‌كنندگان، مولفه كليدي در زنجيره تامين اين اقلام محسوب مي‌شود. پيشرفت‌هاي سريع فناورانه، چهره صنعت لجستيك را كاملاً تغيير داده و متحول كرده است كه يكي از نتايج آن توسعه هر چه بيشتر سيستم‌هاي تحويل آخرين مايل است. مفهوم تحويل آخرين مايل كه در سال‌هاي اخير و به خصوص با رشد روزافزون تجارت الكترونيك و گسترش كانال‌هاي فروش آنلاين از اقبال قابل توجهي برخوردار شده است، نقش حياتي را به عنوان آخرين حلقه لجستيكي اتصال‌دهنده زنجيره تامين به مصرف‌كنندگان ايفا مي‌كند. در واقع سيستم تحويل آخرين مايل نقطه اتكايي است كه رابطه متقابل بين تجارت الكترونيك و بخش‌هاي لجستيك را تعريف مي‌كند.  به‌طور كلي تحويل آخرين مايل داراي مدل‌هاي مختلفي است كه مهم‌ترين آنها عبارتند از تحويل در منزل، تحويل از دارك استور (انبارهاي تحويل سفارشات آنلاين)، تحويل در خودروي مشتري در محل مورد نظر يا در برخي نقاط قابل انتخاب توسط مشتري،  تحويل مستقيم از كارخانه به مصرف‌كننده، تحويل در صندوق‌هاي (لاكرهاي) هوشمند در مكان‌هاي عمومي پرتردد نظير ايستگاه‌هاي مترو و تحويل در قالب مدل‌هاي جمع‌سپاري (استفاده اشتراكي از امكانات ديگر كسب‌وكارها). طبيعتا اين مدل‌ها متناسب با ترجيح مصرف‌كننده و سبد كالاهاي خريداري شده به‌كار گرفته مي‌شوند كه در اين نوشتار عمدتا مدل‌هاي تحويل در منزل (كه در ايران رايج‌تر است) مورد تاكيد مي‌باشد. اهميت تحويل آخرين مايل به اندازه‌اي است كه گفته مي‌شود در كشوري همچون ايالات متحده دولت (شركت ملي پست امريكا) به فروشگاه‌هاي آنلاين بزرگي همچون آمازون و اي‌بي بابت تحويل كالا به‌گيرنده نهايي يارانه مي‌دهد. چرا كه اين فروشگاه‌ها مكمل نقش شركت ملي پست در پوشش كامل‌تر تحويل و كالا و خدمات به مصرف‌كنندگان هستند. بررسي‌هاي جهاني نشان مي‌دهد لجستيك آخرين، گاه تا بيش از 50 درصد هزينه‌هاي حمل‌ونقل در كل زنجيره تامين را به خود اختصاص مي‌دهد كه   شامل اقلامي همچون نيروي انساني، سوخت، ناوگان  و هزينه‌هاي مرتبط با طراحي و راهكارهاي مناسب و هزينه‌هاي بازگشت محصول مي‌شود. 
بنابراين مديريت صحيح اين هزينه‌ها اهميت كليدي در پايداري و حيات كسب‌وكارها دارد كه براي اين منظور از رويكردهاي متفاوتي استفاده مي‌شود. عمليات لجستيك آخرين مايل معمولا در كسب‌وكارهاي كوچك مقياس يا توسط خود اين شركت‌ها يا با كمك امكانات بازارگاه‌هاي آنلاين انجام مي‌شود، اما كسب‌وكارهاي بزرگ مقياس عمدتا از شركت‌هاي طرف سوم لجستيك براي خدمات‌رساني سريعتر به مشتريان خود استفاده مي‌كنند.
صنعت جهاني تحويل آخرين مايل كه يكي از زيربخش‌هاي بازار لجستيك جهاني است، راه‌حل‌هايي براي اجراي آخرين مرحله زنجيره تامين در كل اكوسيستم تحويل كالا به مصرف‌كنندگان نهايي ارايه مي‌دهد. اين بازار به‌طور مستمر در تلاش براي ابداع و ارايه راه‌حل‌هاي چابك و ناب جهت برآورده‌كردن انتظارات در حال تغيير مصرف‌كنندگان است. به عنوان نمونه پيش‌بيني مجمع جهاني اقتصاد نشان مي‌دهد تقاضاي شهري براي راه‌حل‌هاي تحويل آخرين مايل در يكصد شهر برتر جهان در دهه آينده 60 درصد افزايش خواهد يافت كه به معناي وجود پتانسيل‌هاي رشد در اين بازار است.
طبق پيش‌بيني‌هاي موسسه تحقيقات بازار فيرفيلد، اندازه بازار جهاني تحويل آخرين مايل از 370 ميليارد دلار در سال 2020 فراتر رفته و احتمالاً تا پايان سال 2025 به نزديك به 720.9 ميليارد دلار خواهد رسيد (يعني نزديك به دو برابر). طي سال‌هاي اخير بازيگران اصلي اين صنعت افزايش تصاعدي درآمدها را تجربه كردند. به عنوان مثال، آمازون در سال 2022 حدود 513.9 ميليارد دلار درآمد داشته كه نسبت به سال 2019 نزديك به 9.4 درصد افزايش داشته است. 
به‌طور كلي بازار خدمات تحويل آخرين مايل در جهان در اختيار شركت‌‌هاي بزرگي است كه بخش قابل توجهي از آنها شركت‌هاي لجستيكي طرف سوم مطرح جهاني مانند سي.جي لجستيكس، سوا لجستيكس، دي.بي.شنكر، دي.اچ.ال پكت، فدكس، كوهن-نيگل و نيپون اكسپرس هستند. اين شركت‌ها از شيو‌ه‌ها و امكانات متنوعي نظير دوچرخه، موتورسيكلت، خودروهاي تجاري سبك، متوسط و سنگين و در مواردي از پهپاد براي ارايه خدمات خود استفاده مي‌كنند.
تحليل‌هاي موسسه مزبور نشان مي‌دهد آسيا و اقيانوسيه در آينده به دليل افزايش جمعيت جوان و نسل زد در اين منطقه، شاهد شكوفايي بيشتري در مدل خرده‌فروش آنلاين خواهند بود. چرا كه تمايل نسل‌هاي جديد به خريد‌هاي آنلاين و تحويل سفارشات درب منزل، نقش مهمي در رشد اين بازارها خواهد داشت. به‌طور مشخص كشورهايي مانند هند و چين، با پايگاه‌هاي مصرف‌كننده بزرگ خود (اندازه بزرگ جمعيتي)، قرار است تقاضا براي بازار تحويل آخرين مايل را تقويت كنند. جذابيت اين مناطق با افزايش سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي كه انتظار مي‌رود بازار منطقه را تقويت كند، بيشتر مي‌شود.
در ارتباط با گروه‌هاي كالايي، بخش محصولات مصرفي پرگردش و سپس محصولات دارويي احتمالاً در آينده موقعيت پيشتاز خود را در بازار تحويل آخرين مايل حفظ خواهند كرد. به‌خصوص بخش محصولات مصرفي پرگردش رشد قابل توجهي را طي سال‌هاي اخير تجربه كرده است كه به لطف تسهيل در عرضه اين اقلام به كمك تجارت الكترونيك و توسعه راه‌حل‌هاي عالي تحويل آخرين مايل امكان‌پذير شده است. علاوه بر آن انتظار مي‌رود فروش محصولات مراقبت شخصي، پوشاك و تجهيزات ورزشي نيز منجر به افزايش تقاضا براي راه‌حل‌هاي تحويل آخرين مايل در آينده شود و در نتيجه رشد اين بازار را شتاب بخشد.
خدمات تحويل آخرين مايل در ايران طي سال‌هاي اخير و به‌خصوص پس از شيوع كرونا مورد توجه ويژه قرار گرفته است. در حال حاضر برخي بازيگران قدرتمند در اين حوزه فعاليت مي‌كنند كه تعداد آنها در حال گسترش است. عمده اين كسب‌وكارها در شهرهاي بزرگ كشور فعاليت دارند. البته متناسب با نياز شهرهاي كوچك، اين خدمات نيز در برخي از اين شهرها شكل گرفته‌اند. با اين وجود، در برخي موارد كيفيت ارايه اين خدمات چندان مطلوب نمي‌باشد كه يكي از عوامل نارضايتي مصرف‌كنندگان ايراني در خريدهاي آنلاين است.
عليرغم پيشرفت‌هايي كه در حوزه تجارت الكترونيك، خرده‌فروشي آنلاين و به تبع آن فروش آنلاين محصولات مصرفي پرگردش حاصل شده، با توجه به شواهد موجود به نظر مي‌رسد هنوز راه زيادي بايد طي شود تا بتوان به هدف‌گذاري‌هاي انجام شده دست يافت. طبق لايحه برنامه هفتم پيشرفت ج.ا.ا، براي دستيابي به سهم 15 درصدي اقتصاد رقومي (ديجيتال) از توليد ناخالص ملي هدف‌گذاري شده است كه به‌طور قطع سهم قابل توجهي از آن از محل رشد كانال‌هاي خرده‌فروشي آنلاين قابل حصول خواهد بود. 
به همين ترتيب لازم است خدمات تحويل آخرين مايل در كشور تقويت شده و ظرفيت‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري آن متناسب با سرعت رشد كانال‌هاي مزبور توسعه پيدا كند. در ارتباط با لجستيك آخرين مايل براي فروش آنلاين محصولات مصرفي پرگردش، با توجه به فسادپذيري برخي از اين محصولات، توسعه اين بخش، نيازمند شكل‌گيري شركت‌هاي تخصصي در اين زمينه است. همچنين لازم است رعايت الزامات لجستيك آخرين مايل اين اقلام از قبيل استفاده از ناوگان با تجهيزات مناسب، بسته‌بندي صحيح محموله‌ها، آموزش‌هاي لازم به راننده، رعايت بهداشت محموله در طول سفر و غيره، توسط بازيگران مربوطه و همچنين نهادهاي نظارتي، به‌طور مداوم مورد پايش و رصد قرار گيرد.