زمان زيادي به پايان امتحانات آخر سال باقي نمانده و بحث بر سر چگونگي گذران اوقات فراغت دانش‌آموزان در تابستان به صدر خبرها برگشته است. آموزش و پرورش طي روزهاي گذشته جزييات برنامه‌هاي اوقات فراغت دانش‌آموزان در تابستان 1403 را اعلام كرده و حالا بايد ديد اجراي اين برنامه‌ها تا چه حد مي‌تواند رضايت خاطر دانش‌آموزان و البته والدين آنها را فراهم كند. توجه به چگونگي گذران اوقات فراغت شايد براي خيلي از خانواده‌ها امر مهم و حياتي نباشد و بعضا همين كه بچه‌ها به يك كلاس ورزشي بروند و يا مسافرتي را با خانواده داشته باشند برايشان كافي است. اما در حال حاضر و با توجه به اينكه زندگي در دنياي مجازي براي خيلي از دانش‌آموزان به يك اصل مهم تبديل شده و باعث شده تا خيلي از بچه‌ها ديگر علاقه‌اي به حضور در جمع دوستان و خانواده نداشته باشند و ترجيح بدهند ساعت‌هاي فراغت خود را در فضاي مجازي يا پاي بازي‌هاي اينترنتي بگذرانند اين يعني خطري جدي كه نبايد آن را ناديده گرفت.
از نظر بسياري از جامعه شناسان عدم توجه به چگونگي گذراندن اوقات فراغت باعث مي‌شود تا فرد در معرض انواع آسيب‌ها و بزه‌هاي اجتماعي قرار بگيرد. وقتي خانواده به اين مهم اهميت ندهد و فرزند ممكن است براي پر كردن اين روزها و ساعت‌ها دست به كارهايي بزند كه شايد از نظر او براي تفريح و بي اشكال باشند اما در بلندمدت مي‌تواند زمينه ساز بروز مشكلات عديده شوند.
جزييات برنامه‌هاي اوقات فراغت دانش‌آموزان در تابستان ۱۴۰۳
معاون پرورشي و فرهنگي وزير آموزش و پرورش جزييات برنامه‌هاي اوقات فراغت دانش‌آموزان در تابستان ۱۴۰۳ را تشريح كرد. حجت‌الاسلام محمدحسين پورثاني درباره مهم‌ترين ويژگي و اهداف اصلي برنامه اوقات فراغت اظهار كرد: از جمله اهداف اصلي، غني‌سازي اوقات فراغت دانش‌آموزان به‌منظور رشد همه‌جانبه شخصيت آنان، ارتقاي سطح دانش و بينش اعتقادي، علمي، اجتماعي، فرهنگي و هنري دانش‌آموزان و تقويت هويت ديني و ملي دانش‌آموزان است. او ادامه داد: با توجه به همه‌جانبه بودن و مستمر بودن امر تربيت، برنامه‌ها و فعاليت‌هاي تابستاني براساس مفاهيم تربيتي و ساحت‌هاي شش‌گانه تعليم و تربيت سند تحول بنيادين آموزش و پرورش است. معاون وزير آموزش و پرورش درباره دستگاه‌ها و تشكل‌هاي موثر در برنامه اوقات فراغت دانش‌آموزان، گفت: در بخش فضاها و ظرفيت‌هاي درون‌سازماني وزارت آموزش و پرورش؛ مدارس تمامي دوره‌هاي تحصيلي، كانون‌هاي فرهنگي تربيتي، مجتمع‌ها و سالن‌هاي ورزشي، اردوگاه‌هاي دانش‌آموزي، دارالقرآن‌ها، مراكز مشاوره، پژوهش‌سراها، سالن‌هاي سينمايي مجتمع‌هاي فرهنگي دانش‌آموزي، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، تشكل‌هاي دانش‌آموزي مثل سازمان دانش‌آموزي، اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانش‌آموزان، سازمان بسيج دانش‌آموزي و سازمان جوانان هلال احمر در اين امر كمك‌كننده هستند.
ثبت‌نام در پايگاه‌هاي اوقات فراغت
از طريق «نورينو»
رييس سازمان دانش‌آموزي از پيش‌بيني فعاليت ۳۰ هزار پايگاه تابستانه براي ۴ ميليون دانش‌آموز خبر داد و درباره نحوه ثبت‌نام دانش‌آموزان در مراكز تابستاني گفت: همه فضاهاي آموزشي، پرورشي، تربيتي و ورزشي از قبيل مدارس منتخب، كانون‌هاي فرهنگي تربيتي، دارالقرآن‌ها، مجتمع‌هاي ورزشي، اردوگاه‌هاي دانش‌آموزي، مراكز مشاوره و... از طريق مراجعه به سايت نورينو با ورود به پنجره فعاليت‌هاي تابستاني نسبت به ثبت‌نام دانش‌آموزان اقدام مي‌كنند. معاون پرورشي و فرهنگي وزارت آموزش و پرورش به آمار استقبال دانش‌آموزان از برنامه‌هاي اوقات فراغت اشاره كرد و گفت: آمار استقبال دانش‌آموزان از برنامه‌هاي اوقات فراغت در تابستان ۱۴۰۲ براساس تعداد پايگاه‌هاي تابستاني كه ۴۶ هزار و ۳۵۰ پايگاه بود، بيش از تعداد ۲ ميليون و ۴۱۳ هزار دانش‌آموز شركت‌كننده بوده است.
اجراي برنامه‌هاي اوقات فراغت از ابتداي تير تا بيستم شهريور
حجت‌الاسلام پورثاني درباره زمان آغاز و پايان برنامه‌هاي اوقات فراغت در سراسر كشور اظهار كرد: از ابتداي تير تا بيستم شهريوراين زمان مدنظر است تا برنامه‌ها در راستاي رشد و تعالي مستمر دانش‌آموز ايراني در پرتو همياري نهادهاي تربيتي و مشاركت مردم اجرا شود.
اهميت اوقات فراغت در ايجاد ثبات و شادي
امان‌الله قرايي جامعه شناس درباره ميزان اهميت توجه به چگونگي گذران اوقات فراغت به خصوص در بين دانش‌آموزان به «تعادل» مي‌گويد: اوقات فراغت فرصتي است كه انسان از تكاليف و محدوديت‌هاي رسمي فردي و اجتماعي رهايي يافته و براي بخش عاطفي يا احساسي خود فرصتي اختصاص مي‌دهد تا بتواند خويش را از الزامات شغلي، خانوادگي و اجتماعي براي مدتي ولو كوتاه جدا كند و به اشتغالاتي با رضايت كامل خويش مانند تفريح، استراحت، مشاركت‌هاي اجتماعي دلخواهانه و آموزش مهارت‌هاي مورد علاقه خود روي آورد. اوقات فراغت در اين معنا، جدايي و فراغت و كندن از كار و به منزله روي آوردن به اموري دلخواه احساس و ميل و نياز شخصي خويش است. او مي‌افزايد: بدين جهت براي اوقات فراغت فوايدي مانند تجديد قوا، تنوع و تحرك، شكوفايي استعدادها، رشد مهارت‌هاي اجتماعي، غلبه بر سستي و كسالت و در نهايت پويايي جامعه و تعريف كرده‌اند. اما آنچه ما ايرانيان از اوقات فراغت استنباط كرديم و به كار بستيم، همانا تراشيدن تكاليفي نو و پر حجم به ويژه براي كودكان و نوجوانان فارغ از تكليف مدرسه در تابستان و پر كردن و به تعبير درست‌تر امحای اوقات فراغت آنان است.
تغيير كاربرد و كاركرد اوقات فراغت
امان‌الله قرايي ادامه مي‌دهد تغيير كاربرد و كاركرد اوقات فراغت در ايران از اوايل دهه هفتاد به نيت فراهم كردن تكاليفي از جنس ديگر براي پر كردن اوقات فراغت تابستاني دانش‌آموزان باب شد و به قصد به كمال رساندن نسل آينده اين مفهوم و ضرورت و نياز فردي و اجتماعي را مسير از خود خارج كرده تكاليفي بعضا طاقت فرساتر بر تكاليف نه ماهه مدرسه و تكاليف روزانه افزوديم. بدين صورت كه زمينه ايجاد شده براي اوقات فراغت را به تكليفي ديگر اختصاص مي‌دهيم و به اصطلاح براي پر كردن اوقات فراغت فرزندان‌مان فارغ از توجه علائق آنان براي گذراندن اوقات فراغت‌شان برنامه‌ريزي مي‌كنيم.
اين جامعه شناس مي‌افزايد: با اين حال جامعه ما به دلايل مختلف و از جمله به‌دليل تغيير كاركرد اوقات فراغت امروزه بيش از هر زمان ديگري نيازمند توجه به نشاط، تجديد قوا، تقويت مهارت‌هاي اجتماعي و پويايي جمعي است و اين ضرورت‌ها اهميت اصلاح نگاه و بازگشت به تعريف و نقش و كاركرد اصلي اوقات فراغت در جامعه ايران را دوچندان كرده است. در اين باره توجه رسانه‌ها و ديگر نهادهاي اجتماعي براي ارايه تعريفي درست از نقش و كاركرد اوقات فراغت از ضرورت‌هاي مواجهه منطقي با اين نياز انسان و جامعه است.
نگرش آزاد نسبت به حيات
امان‌الله قرايي در ادامه مي‌گويد: آبراهام مازلو (روان شناس انسان گرا) معتقد است بزرگان و پيشروان علم و انديشه و مصلحان و بزرگ مردان تاريخ كساني بودند كه نگرش آنان نسبت به حيات يك نگرش آزاد، راحت، مستقل، بدور از تعصبات و تنگ نظري‌ها همراه با ايمان و عشق به طبيعت و نمودهاي هستي و جامعه جهاني بوده است، براي اين دسته از افراد اوقات كار و تفريح، اوقات اشتغال و فراغت و اوقات رنج و استراحت به گونه‌اي بوده است كه هر دوي اين اوقات، باروري و خلاقيت و ابتكار داشته و به خوبي سازگار مي‌شدند . او خاطرنشان مي‌كند: با توجه به اين تعريف نبايد فراموش كنيم كه تشويق كردن دانش‌آموزان به انجام كارهايي كه مورد علاقه شان است در اوقات فراغت مي‌تواند آنها را از نظر روحي و فكري براي آينده‌اي پويا آماده كند.
تربيت عين زندگي است
اين جامعه شناس در بخش ديگري از سخنان خود به اظهارات «جان ديويي» فيلسوف بزرگ معاصر اشاره كرده و مي‌افزايد: به گفته اين فيلسوف يك فرد فعال، سازنده و خلاق در همه شرايط زماني و مكاني مي‌تواند از تجربيات خود به نحو احسن استفاده كند و دايماً‌در بازسازي تجربيات پيشين خود به سر برد . او معتقد است فلسفه تربيت، آمادگي براي زندگي نيست بلكه عين زندگي است و اوقات فراغت، آمادگي براي اشتغال نيست بلكه اگر از همان اوقات نيز به خوبي استفاده شود عين توليد و خلاقيت است.
نظرخواهي براي چگونگي گذران
اوقات فراغت
مهتاب مكري، روانشناس نيز در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: مهم است كه بچه‌ها در برنامه‌ريزي اوقات فراغت تابستاني خود نقش موثر داشته باشند. اينكه پدر و مادر با نظر خود اين اوقات را برنامه‌ريزي و فرزندان‌شان را وادار به اطاعت كنند مانند اين است كه سه ماه از بهترين روزها و ساعت‌هاي عمر فرزند خود را قرباني كرده‌اند.
او مي‌افزايد: وقتي بچه‌ها خودشان در اين برنامه‌ريزي شركت داشته باشند در درجه اول اعتماد به نفس آنها افزايش پيدا مي‌كند. در مرحله بعد بهترين زمان براي شناسايي استعدادها و پرورش آنهاست، ضمن اينكه آنها ياد مي‌گيرند مسووليت انتخابي كه كرده‌اند را به عهده گرفته و اگر هم اشتباه كرده‌اند از كسي گلايه نداشته باشند.
اين روانشناس ادامه مي‌دهد: البته بايد اين نكته مد نظر قرار بگيرد كه جامعه در حال گذار از دوره سنتي به دوره‌اي متكي به فناوري ارتباطات نوين است و با توجه به اين تغيير بايد برنامه‌ريزي براي پركردن اوقات فراغت متناسب با نسل امروز انجام شود و بدون شك گذران صحيح اوقات فراغت افزايش بازدهي را به ارمغان مي‌آورد.
او در پايان مي‌افزايد: توجه بيش از پيش در برنامه‌ريزي‌ها براي برگزاري كلاس‌هاي ورزشي و فرهنگي زمينه‌اي براي كنترل و هدايت هيجانات جوانان و نوجوان است و نتيجه اين كنترل و هدايت هيجانات، داشتن جامعه سالم و پويا است. از سوي ديگر اوقات فراغت موضوعي است كه بايد در تمام فصل‌هاي سال به آن توجه كرد و نبايد مخصوص فصل تابستان باشد.
