وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات در سه سال فعاليتش به برخي از اهداف مد نظر رسيد و به برخي از حوزه‌ها بي‌توجه ماند. فعالان اين حوزه معتقدند وزارتخانه توانست بحث فيبر را توسعه دهد و زيرساختهاي لازم براي دولت بعدي را آماده كند؛ اما يكي از حوزه‌هايي كه به نظر مي‌آيد در دولت فعلي مغفول مانده، مشورت با بخش‌هاي خصوصي در تصميمات كلان است. آنطور كه پيوست اشاره كرده، عده‌اي از فعالان مي‌گفتند وزارتخانه نگاه تعاملي با تشكل‌هاي بخش خصوصي نداشت. يكي ديگر از موارد درخور توجه طي اين سه سال، وضعيت كيفيت و سرعت اينترنت بود. گزارش‌هاي انجمن الكترونيكي نشان‌دهنده ناپايدار بودن وضعيت در چند سال گذشته بود. حتي اگر موضوع فيلترينگ و محدوديت‌‌ها دقيقاً به وزارت ارتباطات مرتبط نبوده باشد، فعالان اين حوزه انتظار داشتند وزارتخانه بتواند قوي‌تر و جدي‌تر مطالبه كند و مساله را حل كند. يكي ديگر از موارد جالب توجه فعالان اين حوزه، كمبود تخصيص ارز براي واردات كالاهاي فاوا بود. به عقيده فعالان اين حوزه، وزارت ارتباطات به عنوان متولي اين حوزه وظيفه داشت موضوع اهميت كالاهاي فاوا را تبيين كند تا تخصيص ارز براي واردات اين نوع كالاها در شرايط بهتري اتفاق بيفتد.
فيبر نوري مهم‌ترين پروژه وزارت ارتباطات
صابر فيضي، مديرعامل شركت فناپ تلكام، درباره پروژه توسعه فيبر مي‌گويد: «فيبر نوري كار سختي بود اما به نظر من وزارتخانه توانست به هدفش در اين حوزه برسد. هرچند شايد درصد درخور توجهي نباشد زيرا كشور آمادگي اين كار را نداشت اما به صورت كلي قابل قبول بود. با تلاشي كه وزارت ارتباطات و سازمان تنظيم مقررات كرده بود، اتفاقات خوبي افتاد. در برنامه هفتم توسعه هم تكليف شد اين پروژه دنبال شود. اين موفقيت خوبي براي وزارتخانه بود.» فيضي با اشاره به توجه وزارتخانه به اين حوزه ادامه مي‌دهد: «توجه وزارتخانه به اين حوزه ارزشمند بود زيرا اين حوزه عقب افتاده بود، اما وزارتخانه اقدامات سازنده‌اي را پيش گرفت. برخي از سازمان‌ها و نهادها در برابر انجام اين اقدامات، مقاومت مي‌كردند اما در قانون بودجه امسال اين موضوع حل شد.» مديرعامل شركت فناپ تلكام درباره قوانين حوزه فناوري ارتباطات و اطلاعات در دولت سيزدهم توضيح مي‌دهد: «در دولت فعلي قوانين خوبي تصويب شده است. اگر وزير جديد بخواهد در اين حوزه كار كند، قوانين آماده است. بستگي دارد دولت جديد چقدر قانونمند باشد. توسعه فيبر نوري در دولت قبلي هم خوب كار شده بود اما پوشش كامل در دولت فعلي با برنامه‌هاي خوبي پيش رفت.»
نبود برنامه راهبردي
ياسر رضاخواه، مديرعامل سابق رايتل، درباره زيرساخت ارتباطي و نسل پنجم اينترنت مي‌گويد: «برنامه وزارت ارتباطات اين بود كه آخرين نسل تكنولوژي را در كشور در دسترس قرار دهند، نسل‌هاي ارتباطي سه، چهار و پنج زيرساختهاي ارتباطي مهمي هستند؛ اما موضوع جالب توجه اين است كه در لايه اپليكيشن، سرويس و فناوري از اين زيرساخت‌ها چه استفاده‌اي مي‌شود.» به گفته رضاخواه، آنچه در چند سال گذشته كمبودش احساس مي‌شد اين بود كه در حوزه اپليكيشن و فناور مبتني بر نسل 5G، هيچ برنامه و راهبرد مشخصي در فضاي عمومي جامعه منعكس نشده بود. نكته ديگري هم وجود دارد كه شايد به‌طور كامل به وزارت ارتباطات مربوط نباشد؛ نسل پنجم مهم‌ترين اپليكيشن‌ها و كاربردهايش در حوزه انقلاب صنعتي چهارم و هوشمندسازي صنايع است. او درباره كاربردهاي نسل پنجم توضيح مي‌دهد: «يكي از كاربردهاي نسل پنجم، موضوع IOT و ارتباطات بين اشياست. از چهار كاربري كلاني كه نسل پنجم دارد، دو مورد در حوزه B2C است. يك مورد براي ارتباطات پهناي باند پيشرفته و كاربرد ديگر FWA است كه به صورت تلفيقي از ارتباطات باند پهن ثابت و سيار مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اينها در حوزه عمومي جامعه و B2C است و درآمدي براي اپراتورها ندارد و قابل پياده‌سازي نيست.
براي استفاده درست از نسل پنجم، بايد كاربردش در كشور درست تعريف شود و براي تعريف درست بايد اكوسيستم كه شامل صنايع مي‌شود، تعريف و استفاده درستي بكند.» رضاخواه ادامه مي‌دهد: «در لايه تكنولوژي و فناوري، علاوه بر لايه زيرساختي ارتباطي كه موضوع 5G است، مواردي مثل رايانش ابري، هوش مصنوعي و غيره هم وجود دارد. اين اكوسيستم است كه باعث مي‌شود 5G به عنوان يك كسب‌وكار، بر مبناي فناوري رشد پيدا كند. در غير اين صورت اگر زيرساختي درست شود كه براي اپراتورها درآمدزايي نداشته باشد، توسعه و رشد به‌راحتي اتفاق نمي‌افتد.» رضاخواه درباره شرايط پيش روي دولت جديد در حوزه ICT مي‌گويد: «در دولت جديد چه با مديران فعلي وزارت ارتباطات و چه با رويكرد جديد بايد اول طراحي درستي انجام شود. در دولت‌هاي قبلي، طراحي در حوزه ارتباطات طراحي درستي بود. رويكردها بيشتر ITمحور بود. در دولت‌هاي گذشته بحث‌هاي يونيكورن و اقتصاد ديجيتالي جذابيت بيشتري براي دولتمردان داشت. در دولت فعلي موضوع فيبر در كانون توجه بيشتري قرار گرفت. در حالي كه طراحي كلي براي صاحب‌نظران صنعت مشخص نيست. بايد به مختصات فعلي كشور توجه شود.» به گفته او، اين حوزه در كشور با چالش‌هايي مواجه است. به دليل تحريم‌ها، كالاي فاوا با محدوديت وارد مي‌شود. رضاخواه مي‌گويد ما در كشور توليدكننده ابزارآلات نسل پنجم نيستيم. با محدويت‌هاي تحريم پيچيدگي زيادي در ايجاد زيرساختهاي 5G وجود دارد. در لايه دسترسي مردم به 5G در موبايل‌ها هم محدوديت‌هايي وجود دارد. با اين اوصاف دقيقاً مشخص نيست براي اين بخش چه برنامه‌اي در نظر گرفته شده است. رضاخواه درباره چالش‌هاي زيرمبنايي در حوزه اقتصاد و ارتباطش با اين حوزه توضيح مي‌دهد: «وقتي كشور در زيرساختهاي اقتصادي مشكل دارد، اگر تكنولوژي‌‌هاي جديد مثل هوش مصنوعي و 5G كاربري و متقاضي نداشته باشد، سرمايه‌گذاري در صنعت شكل نمي‌گيرد. چالش اينجاست كه گره اقتصاد و صنايع به دست تكنولوژي باز مي‌شود و اما صنايع آنقدر مشكل دارد كه نمي‌تواند به حوزه تكنولوژي ورود كند. در اين شرايط، نقطه شروع وزارت ارتباطات است. لايه بعد رييس‌جمهور و معاون اول است كه بايد به حل اين مسائل كمك كند.»
اينترنت نقطه سياه وزارتخانه
مازيار نوربخش، رييس هيات‌مديره شركت افزارپرداز رميس، با تقسيم‌‌بندي فعاليت‌هاي وزارتخانه مي‌گويد: «عملكرد وزارتخانه دو بخش دارد. اول عملكرد وزير و دوم عملكرد ايده‌آلي كه در ذهن ماست. توسعه شبكه فيبر نوري وضعيت نسبتاً خوبي داشته است. بحث ديگر تشكيل كارگروه اقتصاد ديجيتال است. مثلاً در اين حوزه حمايتي كه از پلتفرم‌هاي دارويي شد تاثير مثبتي در اكوسيستم گذاشت و در مجموع به نفع پلتفرمها شد.» نوربخش با اشاره به اصلي‌ترين موضوعي كه وزارتخانه در آن نتيجه مطلوبي كسب نكرد ادامه مي‌دهد: «اصلي‌ترين چالش وزارتخانه در سه سال گذشته، وضعيت كيفيت و سرعت اينترنت بود. گزارش‌هاي انجمن الكترونيكي نشان‌دهنده ناپايدار بودن وضعيت اينترنت بود. فيلترينگ گسترده در اين محدوديت تاثير زيادي داشت و استفاده از ابزارهايي مثل گوگل‌پلي را دشوار كرد. بارها درباره اين چالش‌ها با وزارتخانه صحبت كرديم اما به گفته وزارتخانه اين مسائل به آنها مربوط نمي‌شود و كارگروه مربوطه بايد تصميم بگيرد ولي فعالان اين حوزه انتظار دارند وزارتخانه بتواند قوي‌تر و جدي‌تر مطالبه كند و مساله را حل كند.» او با اشاره به تشكل‌ها مي‌گويد: «در بخش تشكل‌ها، ارتباط با تشكل‌ها بايد تقويت مي‌شد. دوره قبل ما ارتباط بهتري با تشكل‌ها داشتيم و راحت‌تر با وزير ارتباط برقرار مي‌كرديم اما اين دوره اين ضعف وجود داشت كه ارتباطات ضعيف بود و نظر تشكل‌ها شنيده نمي‌شد.» به گفته نوربخش، موضوع ديگر چالشي است كه وزارت صمت براي واردكنندگان در حوزه ارز ايجاد كرد. نوربخش عقيده دارد وزارتخانه آنطور كه انتظار مي‌رفت درباره اين مساله كاري نكرد. توقع فعالان اين بود كه وزارت ارتباطات در مقابل وزارت صمت، توجيه بهتري داشته باشد، زيرا سرويس‌ها و نرم‌افزارها براي بقا و امنيت نياز به تجهيزات دارند.
او با اشاره به زيرساختهاي موجود مي‌گويد: «در دولت فعلي زيرساخت‌ها در بيشتر حوزه‌ها براي فعاليت دولت جديد ساخته شده است؛ مثلاً در بخش توسعه شبكه، زيرساخت خوبي وجود دارد و بايد همين شرايط ادامه پيدا كند. اگر دولت جديد به حوزه آشنا باشد و خودش را در جايگاه رفع موانع ببيند مي‌تواند فعاليت خوبي داشته باشد. ما انتظار داريم هر ماه كارگروه اقتصادي يك خروجي ملموس باكيفيت مثل پلتفرمها منتشر كند، اما اين موضوع به اندازه كافي ديده نشد و خروجي مثبتي نداشت. دولت جديد بايد اولويت‌ها را بشناسد و موضوع را جدي پيگيري كند.»
نبود نگاه تعاملي
صالح خواجه دلويي، مديرعامل هيتو بيت، درباره ارتباط وزارتخانه با بخش خصوصي مي‌گويد: «در اين دوره نگاه وزارتخانه تعاملي نبود. نگاه صرفاً محدودسازي بود و اين باعث از بين رفتن اعتماد در بخش خصوصي شده است. از همين رو كسب‌وكارها در لاك دفاعي رفتند و از فضاي رشد و توسعه، صرفاً به بقا برگشتند.» خواجه دلويي با اشاره به اين موضوع كه فعاليت‌هاي وزارت ارتباطات با همه دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها مرتبط است ادامه مي‌دهد: «در اين دوره قطعاً اهداف مشخصي وجود داشت، اما در نهايت نبايد فقط يك وزير را ببينيم زيرا موضوع اقتصاد ديجيتالي، دانش‌بنيان و حوزه فاوا در همه وزارتخانه‌ها و نهادها موثر است. زماني اين فضا مي‌تواند به رشد برسد كه يك هماهنگي درست بين همه دستگاه‌ها و نهادها به وجود بيايد. تغييرات، نبود فهم درست و ترسيدن در تصميم‌گيري باعث شد برخي از وعده‌ها محقق نشود و اميد از مردم سلب شود. هر وقت مديران كسب‌وكار ببينند فضا مهياست، قطعاً پاي كار مي‌آيند و به رشد اين اكوسيستم كمك مي‌كنند.»
