شايد خيلي از شما تصويري را كه مسعود كنعاني، فعال محيط زيست خوزستاني در حساب كاربري خود در شبكه ايكس منتشر كرده ديده باشيد. تصويري از تلف شدن صدها هزار قطعه ماهي در تالاب هورالعظيم. تصويري تكان‌دهنده از فاجعه محيط زيستي كه اين بار ديگر مانند آتش سوزي جنگل‌ها نمي‌توان آن را به گردن مردم انداخت. سال‌هاست كه وزارت نيرو در پرداخت حق آبه هورالعظيم كوتاهي مي‌كند. اين در حالي است كه تالاب هورالعظيم مهم‌ترين باقي‌مانده تالاب‌هاي ميان رودان (بين النهرين) است و منطقه وسيعي را شامل مي‌شود. اين تالاب يكي از مهم‌ترين زيستگاه‌هاي گونه‌هاي جانوري در خاورميانه - جهان و همچنين گنج تالاب‌هاي ايران است و تعداد فراواني از گونه‌هاي حيات‌وحش خوزستان در هورالعظيم قابل مشاهده هستند. به گفته فعالان محيط زيست فصل تابستان زمان زادآوري گونه‌هاي مختلف حيات‌وحش در هورالعظيم است چرا كه هورالعظيم تنها زيستگاه شِنگ (سمور آبي) ميان رودان در ايران است.
از سوي ديگر به گواه همين فعلان محيط زيست برخي گونه‌هاي كميابي كه در خاورميانه در اين تالاب زادآوري دارند مانند غول حواصيل، اكراس آفريقايي، مار گردن و گونه‌هاي فهرست سرخ جهاني مانند سوسك نيزار خوزي، اردك مرمري و اردك بلوطي و گونه‌هاي متنوع ديگر در تابستان كم آب و پر از آتش‌سوزي هورالعظيم جوجه آوري دارند.
حالا اما از سويي كم‌آبي شديد و گرماي فراوان و از سوي ديگر آتش‌سوزي مكرر هورالعظيم، اين بهشت پرندگان خاورميانه را به جهنمي سوزان تبديل كرده است.
تصرف تالاب شادگان قطعي شد؟
اما پس از انتشار تصاويرتلف شدن ماهيان در هورالعظيم، رييس اداره حفاظت محيط زيست دشت آزادگان امروز در گفت‌وگو با شبكه خبر خوزستان از بررسي ميداني موضوع خبر داده و دليل را نيز تامين نشدن حقابه هورالعظيم اعلام كرده است. او توضيح داده: با توجه به تامين نشدن حقابه هورالعظيم و محصور شدن ماهي‌ها به دليل كاهش سطح آب، تعداد زيادي از آنها تلف شدند.
به گفته او، افزايش دما، تامين نشدن آب مورد نياز، كمبود اكسيژن و شوري آب از دلايل ديگر اين حادثه بوده‌اند.
در حالي اين روزها پرداخت نشدن حقابه هورالعظيم و مرگ ماهي‌ها خبرساز شده كه اخيراً بار ديگر آتش نيز به جان پوشش گياهي اين تالاب افتاده بود. روز پنجشنبه، بيست و پنجم تير، آتش به 500 هكتار از پوشش گياهي تالاب هورالعظيم خسارت زد؛ حريقي كه به گفته مسوولان از بخش عراقي تالاب به ايران سرايت كرده بود.
مسوولان محيط زيست خوزستان اواسط خرداد در اين باره هشدار داده بودند كه با آغاز فصل گرما، احتمال وقوع آتش‌سوزي در بخش عراقي تالاب هورالعظيم وجود دارد و آنها اميدوار بودند وزارت امور خارجه، هماهنگي‌هاي لازم را براي كاهش تبعات اين موضوع و همكاري در اطفاي حريق با طرف خارجي انجام دهد. با وجود اين، زماني كه آتش به طرف ايراني تالاب رسيد، حدود دو هفته بود كه از آغاز حريق در بخش عراقي مي‌گذشت. چندي پيش ميرشكار، مديركل حفاظت محيط زيست خوزستان، عامل آتش‌سوزي‌ها را گرما دانسته و توضيح داده بود كه در سال 1402 حدود ۹۰ درصد آتش‌سوزي‌ها در هورالعظيم در بخش عراقي تالاب بود و ميزان كمي از آنها به بخش ايراني سرايت كرد.
حقابه هورالعظيم بايد مستمر باشد
آنچه ظاهراً همگان بر سر آن متفق‌القول هستند اينكه رهاسازي آب و پرداخت حقابه هورالعظيم براي نجات اين تالاب ضروري است. پيش از اين، ايرنا به نقل از مديران سازمان محيط زيست خوزستان تاكيد كرده بود براي كاهش تاثيرات ناشي از تبخير شديد آب در منطقه، رهاسازي آب به تالاب بايد به صورت مستمر اتفاق بيفتد.
اين در حالي است كه داوود ميرشكار، مديركل حفاظت محيط زيست خوزستان، امروز به مركز خبر استان گفته است: پيگيري‌ها براي تامين حقابه هورالعظيم از سازمان آب و برق استان انجام شده است اما قوانين مديريت منابع آب استان اجازه رهاسازي آب در بركه‌هاي اطراف تالاب را نمي‌دهد.
ورودي آب نزديك به صفر است
امين خداياري، فعال محيط زيست در خوزستان در اين باره به تعادل مي‌گويد: متاسفانه ورودي آب به تالاب هورالعظيم در بسياري از بخش‌هاي آن صفر و يا نزديك به صفر است. اين در حالي است كه تا فصل بارندگي اين تالاب هنوز زمان زيادي باقي مانده و اين كم آبي باعث تلف شدن تعداد قابل توجهي از ماهيان در اين تالاب شده است.
او مي‌افزايد: خشك و بي‌آب شدن هورالعظيم علاوه بر نابودي اين زيست بوم زنده و پويا باعث مي‌شود تا نيزار و تالاب هورالعظيم تبديل به بزرگ‌ترين كانون ريزگرد كشور شود؛ لذا به صورت فوري و بي‌درنگ بايد نسبت به تأمين آب براي جريان زيستي رود كرخه در پايين‌دست سد كرخه و تأمين حقابه هورالعظيم اقدام كرد.
اين فعال محيط زيست در ادامه مي‌گويد: وزارت نيرو بايد تأمين حقابه هورالعظيم و جريان زيستي رود كرخه را مقدم بر ساير مصارف مانند صنعت و كشاورزي قرار داده و فوري نسبت به رهاسازي آب براي جلوگيري از مرگ تالاب هورالعظيم اقدام و نظارت كند تا آب به هورالعظيم برسد.
او با اشاره به نقش رسانه‌ها در پيگيري تخصيص حقابه تالاب هورالعظيم و ضرورت مطالبه‌گري آن از محيط زيست و وزارت نيرو يادآور شد: رسانه‌های مختلف، سمن‌هاي محيط زيست، اداره كل محيط زيست خوزستان و سازمان محيط زيست كشور بايد اين مطالبه مهم و جدي را به صورت فوري پيگيري و به‌طور مستمر براي حفظ جريان زيستي رودها و حقابه تالاب نظارت كنند. خداياري در پايان تاكيد مي‌كند: رودخانه و تالاب بدون آب معنا ندارد و هورالعظيم بي‌آب تبديل به بزرگ‌ترين كانون ريزگرد كشور مي‌شود و علاوه بر نابودي زندگي
هور نشينان و حيات‌وحش، آثار ريزگردها تا دوردست‌ها نيز محيط زيست را به مخاطره مي‌اندازد.
خشك شدن هورالعظيم در دستور كار!
سينا عادلخواه، ديگر فعال محيط زيست در اين باره به تعادل مي‌گويد: گويا مسوولان خشك شدن هورالعظيم را هم در دستور كار قرار داده‌اند. اين ميزان بي توجهي به تالابي با چنين تنوع زيستي مي‌تواند در آينده‌اي نزديك به يك بحران كامل زيست محيطي تبديل شود. خشك شدن هورالعظيم يعني پديد آمدن يك وسعت غير قابل كنترل از كانون گرد و غبار در كشور.
او مي‌افزايد: چند سالي مي‌شود كه مسوولان محيط زيست در مورد حق آبه هورالعظيم با وزارت نيرو در حال گفت‌وگو وجدل هستند و هر بار هم وعده‌هايي در اين رابطه به مردم داده مي‌شود اما هر سال با فرارسيدن تابستان و بالا رفتن ميزان تبخير آب در اين تالاب هورالعظيم يك قدم به خشك شدن دايمي نزديك‌تر مي‌شود. در حال حاضر ميزان آبي كه در اين تالاب وجود دارد كمتر از ۳۰ درصد است و اين مساله ابتدا باعث از بين رفتن گونه‌هاي مختلفي كه در‌آن زندگي مي‌كنند مي‌شود و در نهايت باعث مي‌شود تا مردم منطقه با خشك شدن هورالعظيم گرفتار توفان‌هاي گردوغبار شوند.
حق‌آبه تالاب نرسيده به هورالعظيم
برداشت مي‌شود
از سوي ديگر معاون محيط طبيعي اداره‌كل حفاظت محيط زيست خوزستان با اشاره به رهاسازي اخير آب گفت: هر چند آب رهاسازي شده براي دام سنگين و محيط زيست بوده است اما هيچ چيز از اين آب به محيط زيست نمي‌رسد. دو هفته پيش، ۱۶۰ مترمكعب و دو سه روز پيش هم مقداري آب رهاسازي شد اما وقتي برداشت آب از بالادست براي كشاورزي كنترل نمي‌شود، آبي به تالاب نمي‌رسد. انتظار مي‌رود آب بيشتري رهاسازي شود تا آب به تالاب برسد. از طرف ديگر بايد كنترل كشاورزان و زمين‌هاي كشاورزي در بالادست كه حق‌آبه تالاب را نرسيده به هورالعظيم برداشت مي‌كنند و به مصرف كشاورزي مي‌رسانند، شدت بگيرد.
سيدعادل مولا بيان كرد: زماني مي‌گوييم آب وارد تالاب شده است كه آمار و ارقام ورودي آب در دهانه‌هاي ورودي تالاب اعلام شود. وزارت نيرو اعلام مي‌كند در ماه گذشته ۱.۷ مترمكعب آب از طريق رهاسازي وارد دهانه‌هاي تالاب شده است اما عملا اينگونه نيست. ميزان آبي كه اكنون وارد تالاب مي‌شود حاصل زهاب‌هاي برداشت آب شلتوك زمين‌هاي كشاورزي بالادست هورالعظيم است يا مقدار آبي است كه از دست كشاورزان در مي‌رود و وارد تالاب مي‌شود.
هورالعظيم در شرايط اضطرار
مولا با اشاره به كشت شلتوك در بالادست تالاب هورالعظيم به ايسنا گفت: يك، دو يا سه مترمكعب آب براي تالاب كارساز نيست و تالاب به موج قوي آب نياز دارد كه تا حدودي احيا شود.
معاون محيط طبيعي اداره‌كل حفاظت محيط زيست خوزستان گفت: تامين نشدن حق‌آبه تالاب هورالعظيم از طريق مراجع قضايي در حال پيگيري و كارهاي كارشناسي در اين زمينه در حال انجام است اما اين پروسه زمان‌بر است. از طرف ديگر، كاري براي پيشگيري از بحران نيز انجام نشده است يعني گذاشتند شلتوك كشت شود و اكنون مي‌خواهند آب را قطع كنند كه اين كار سخت است و بحران اجتماعي ايجاد مي‌كند. اين در حالي است كه وزارت نيرو و وزارت جهاد كشاورزي بايد از ابتدا برنامه‌ريزي مي‌كردند.
او بيان كرد: در سه ماهه ابتدايي امسال تنها ۰.۴ درصد حق‌آبه تالاب هورالعظيم به تالاب رسيده است در حالي كه در اين شرايط بحراني بايد حداقل ۲۰ تا ۳۰ درصد حق‌آبه تالاب هورالعظيم وارد تالاب مي‌شد.
مولا گفت: در حال حاضر وضعيت تالاب هورالعظيم خوب نيست و در حال رفتن به سمت شرايط بحراني است. با توجه به روند كاهش ميزان آب تالاب، خطر آتش‌سوزي‌ها و مرگ و مير ماهيان به صورت جدي وجود دارد. با توجه به اين وضعيت، در حال انديشيدن تدابيري هستيم تا به صيادان محلي كه امرار معاش مي‌كنند، مجوز دهيم تا ماهي‌هاي تالاب حداقل صيد بشوند و اين، بهتر از تلف شدن ماهي‌ها به دليل بي‌آبي است.
