كودكاني كه مي‌جنگند تا از زندگي عقب نمانند
برخي آمارهاي غير رسمي نشان مي‌دهد كه در ايران سالانه بيش از ۶۰ هزار كودك با معلوليت (ذهني يا جسمي) متولد مي‌شوند و حدود ۲۰ درصد از آنها بيش از يك نوع معلوليت يا ناتواني دارند و ۵۰ درصد اين معلوليت‌ها شامل ناشنوايي و ناتواني ذهن ژنتيكي هستند. با اين حال نمي‌توان دست روي دست گذاشت و آموزش اين كودكان را تعطيل كرد.
برخي آمارهاي غير رسمي نشان مي‌دهد كه در ايران سالانه بيش از ۶۰ هزار كودك با معلوليت (ذهني يا جسمي) متولد مي‌شوند و حدود ۲۰ درصد از آنها بيش از يك نوع معلوليت يا ناتواني دارند و ۵۰ درصد اين معلوليت‌ها شامل ناشنوايي و ناتواني ذهن ژنتيكي هستند. با اين حال نمي‌توان دست روي دست گذاشت و آموزش اين كودكان را تعطيل كرد.
آموزش به كودكان با معلوليت‌هاي مختلف
زهرا شجاعي رستگار، كارشناس كودكان استثنايي و كارشناس ارشد روانشناسي تربيتي و سوپروايزر موسسه توانبخشي وليعصر در اين باره مي‌گويد: ما روي ارائه آموزش به كودكانِ با نيازهاي ويژه تمركز داريم. بچه‌هايي كه مراجعه مي‌كنند، مشكلات مختلفي دارند؛ اختلالات طيف اوتيسم، مشكلات جسمي، اختلالات ارتباطي و اختلالات ذهني. براي هركدام از اختلالات هم خدمات توانبخشي خاصي ارائه مي‌شود. من شخصا روي بخش اختلالات ذهني و اختلالات طيف اوتيسم كار مي‌كنم. شجاعي مي‌افزايد: گروه هدفي كه به ما مراجعه مي‌كنند، در گروه‌هاي سني ۲.۵ تا ۱۵ سال تمام هستند كه در حوزه‌هاي مختلف رشد و تكامل از جمله مهارت‌هاي شناختي، مهارت‌هاي ارتباطي و اجتماعي، مهارت‌هاي بازي، مهارت‌هاي روزمره زندگي، مهارت‌هاي حركتي و مهارت‌هاي زبان مشكل دارند و درواقع در مقايسه با همسالان خود دچار تاخير هستند. اين كودكان براي اينكه بتوانند در مهارت‌هاي فردي و تحصيلي عملكرد مناسبي داشته باشند و براي استقلال، تعامل با همسالان و ورود به جامعه آمادگي داشته باشند، نياز است كه آموزش‌هايي را دريافت كنند.
اين كودكان چه نيازهايي دارند؟
اين كارشناس كودكان استثنايي ادامه مي‌دهد: ما در ابتدا روي مراجعان خود يك ارزيابي تخصصي انجام مي‌دهيم تا ميزان رشد و تكامل آنها را بسنجيم و آنها را سطح‌بندي كنيم. مصاحبه با والدين آنها، بررسي پيشينه پزشكي آنها، داروهايي كه احتمالا مصرف مي‌كنند و بررسي بيماري‌هاي ديگري كه احيانا دارند، ارزيابي‌هايي هستند كه توسط كارشناسان ما كه همگي روانشناس هستند و در حوزه‌هاي مختلف فعالند، انجام مي‌شود. بعد از آن كودكان وارد برنامه‌هاي آموزشي مي‌شوند. برنامه‌هاي آموزشي ما شامل آموزش، كاردرماني و گفتاردرماني است. هر يك از اينها كارشناسان خاص خود را دارند.
شجاعي درباره اينكه آيا ارتقاي سطح اين كودكان بعد از آموش قابل مشاهده است يا نه، مي‌گويد: كودكان هدف ما ۲ گروه هستند؛ يك گروه آموزش‌پذيرند و براي ورود به مدارس آماده مي‌شوند، يك گروه هم توانايي ورود به مدارس را ندارند. بسته به قبولي در تست سنجش، بعضي از اين كودكان آموزش‌پذير وارد مدارس استثنايي مي‌شوند، عده‌اي به مدارس ديرآموز مي‌روند و حتي بعضي‌ها وارد مدارس عادي مي‌شوند. ما امسال ۵۰ نفر خروجي براي ورود به مدرسه داشتيم كه از اين تعداد ۲۴ نفر وارد مدارس عادي شدند، ۲۴ نفر وارد مدارس استثنايي شدند و ۲ نفر هم در مدارس ديرآموز ثبت نام كردند.
ضعف برخي كودكان در مهارت‌هاي اوليه
به گفته اين روانشناس، كودكان هر ۴ ماه يك بار توسط كارشناسان مختلف ارزيابي مي‌شوند و يك گزارش پيشرفت آنها به خانواده‌ها داده مي‌شود.
بعضي از كودكان توانايي ورود به مدارس را ندارند و ما روي مهارت‌هاي سازشي و انطباقي آنها كار مي‌كنيم و مستقل شدن، انجام كارهاي شخصي روزمره مثل لباس پوشيدن، غذا خوردن، كنترل ادرار و مدفوع و رعايت بهداشت فردي را به آنها آموزش مي‌دهيم. اينها مواردي است كه براي كودكان با نيازهاي ويژه خيلي مهم است. چون اين كودكان در اين مهارت‌ها داراي ضعف جدي هستند.
حرفه‌آموزي كودكان با نيازهاي ويژه
شجاعي مي‌گويد: بعضي از بچه‌ها بعد از ۱۵ سالگي به مراكز حرفه‌آموزي كه زيرنظر اين موسسه و تحت پوشش سازمان بهزيستي هستند، ارجاع مي‌شوند و يك حرفه ساده توانبخشي را ياد مي‌گيرند. مثلا دخترها گلدوزي و خياطي ساده مثل دوخت دستگيره و دم‌كني و درست كردن كيف را آموزش مي‌بينند و پسرها هم حرفه‌هايي مثل كاشي شكسته و معرق و ... را. اين كارها در بيرون از مراكز به فروش هم مي‌رسند.
اين روانشناس درباره نحوه شناسايي كودكانِ با نيازهاي ويژه توسط موسسه توانبخشي توضيح مي‌دهد: اكثرا خود والدين متوجه تفاوت اين بچه‌ها با همسن و سالان‌شان مي‌شوند و به پزشك متخصص - نورولوژيست كودكان و روانپزشك كودك و نوجوان - مراجعه مي‌كنند. ارجاع هم معمولا از طرف متخصصان است. بعضي از خانواده‌ها هم كودكان خود را به مراكز بهزيستي مي‌روند. بعضي از ارجاع‌ها هم از سمت سازمان بهزيستي به ما اتفاق مي‌افتد.
او مي‌گويد: ما براي آموزش‌هاي خود يك بسته جامع طراحي كرده‌ايم و براي هر يك از مهارت‌ها از خودياري گرفته تا مهارت‌هاي اجتماعي و بازي، كتاب‌هايي تاليف كرده‌ايم كه به تاييد سازمان بهزيستي هم رسيده و چندين سال است كه در مراكز ما آموزش داده مي‌شوند. ما اين بسته را از سال ۱۳۹۶ به مراكز تحت پوشش سازمان بهزيستي هم آموزش مي‌دهيم.
آموزش حرفه و شغل حتي در ۴۰ سالگي
شجاعي در پاسخ به اينكه آيا كودكاني كه وارد مدارس عادي مي‌شوند، در آينده مي‌توانند وارد دانشگاه شوند و مستقلا صاحب شغلي شوند، مي‌گويد: بچه‌هايي كه وارد مدارس عادي مي‌شوند، ممكن است وارد دانشگاه هم شوند اما ما روي اين گروه خيلي متمركز نشده‌ايم كه ببينيم در آينده آنها چه اتفاقي افتاده است، اما گروه هدف ما نهايتا مي‌توانند وارد دبيرستان‌هاي استثنايي و بعد از آن وارد مراكز حرفه‌آموزي توانبخشي شوند. مثلا كودكان استثنايي بعد از اتمام دوره دبيرستان وارد مراكز حرفه‌آموزي مي‌شوند و يك حرفه ساده را ياد مي‌گيرند. اين مراكز همان طور كه گفتم تحت پوشش سازمان بهزيستي هستند و افرادِ تا ۴۰ سال هم در اين مراكز حرفه‌آموزي مي‌كنند و مي‌توانند يك حرفه و شغل را آموزش ببينند.