كودك‌همسري بازتوليد چرخه فقر در جامعه است
هر ساله ۱۲ ميليون دختر در سراسر جهان در زير سن ۱۸ سالگي ازدواج مي‌كنند كه به‌معناي آن است كه از هر ۵ دختر يك دختر قرباني پديده كودك‌همسري مي‌شود. آمارها در ايران حاكي از آن هستند كه تعداد دختران زير ۱۵ سال كه طي سال‌هاي ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ ازدواج كرده‌اند، از ۳۵ تا ۴۱ هزار فقره در نوسان بوده است كه در سال ۱۳۹۲ به بالا‌ترين ميزان خود رسيده است و سپس تا سال ۱۳۹۶ يك روند كاهشي را طي كرده است كه البته اين روند نزولي به‌دليل كاهش تعداد كل ازدواج‌ها در كشور بوده است.
گلي ماندگار|
هر ساله ۱۲ ميليون دختر در سراسر جهان در زير سن ۱۸ سالگي ازدواج مي‌كنند كه به‌معناي آن است كه از هر ۵ دختر يك دختر قرباني پديده كودك‌همسري مي‌شود. آمارها در ايران حاكي از آن هستند كه تعداد دختران زير ۱۵ سال كه طي سال‌هاي ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ ازدواج كرده‌اند، از ۳۵ تا ۴۱ هزار فقره در نوسان بوده است كه در سال ۱۳۹۲ به بالا‌ترين ميزان خود رسيده است و سپس تا سال ۱۳۹۶ يك روند كاهشي را طي كرده است كه البته اين روند نزولي به‌دليل كاهش تعداد كل ازدواج‌ها در كشور بوده است. در واقع اگر ميان ازدواج دختران زير ۱۵ سال با كل ازدواج‌هاي صورت گرفته در كشور نسبت ببنديم، نه تنها كودك‌همسري در كشور كاهش نيافته، بلكه رشد قابل‌توجهي نيز داشته است.
از اينها گذشته، برآوردهاي بين‌المللي نشان مي‌دهند كه نرخ كلي كودك‌همسري (شامل دختران و پسران) در ايران حدود ۱۷ درصد و براي دختران بيش از ۲۰ درصد است كه بيانگر آن است كه ايران با وضعيت كمي بهتر از كشورهاي جنوب و غرب آسيا، در رده كشورهاي كمتر توسعه‌يافته قرار دارد كه ازدواج كودكان به‌صورت يك بحران اجتماعي مشخص در آنها وجود دارد.
كودك‌همسري موضوعي است كه سال‌هاي سال به يكي از دغدغه‌هاي فعالان حوزه زنان و كودكان تبديل شده و هنوز هم هيچ راهكار مناسبي براي جلوگيري از افزايش آن وجود ندارد. باورها، شرايط اقتصادي و اجتماعي، آداب و روسوم و سنت‌ها هر كدام به نوعي در بروز اين اتفاق ناخوشايند اجتماعي دخيل هستند. كودك‌همسري بر خلاف باور بسياري از افراد كه فكر مي‌كنند اين اتفاق مي‌تواند بنيان خانواده را مستحكم‌تر كرده و در مساله جواني جمعيت تاثير مثبت داشته باشد در عمل نشان داده كه چندين برابر اين باورهاي خوشبينانه مي‌تواند تاثيرات و خسارات جبران‌ناپذيري در جامعه به جاي بگذارد.
از افزايش آمار خودكشي و فرار گرفته تا بالا رفتن تعداد طلاق‌هايي كه در اين زمينه اتفاق مي‌افتد و البته به جا ماندن كودكاني كه با انواع آسيب‌ها بزرگ مي‌شوند.
كودك‌همسري بازتوليد چرخه فقر در جامعه است
امان‌الله قرايي جامعه شناس در اين باره به تعادل مي‌گويد: مساله كودك‌همسري به دلايل مختلف روي مي‌دهد بيش از همه فقر در اين ميان نقش پررنگ‌تري دارد اما بر خلاف آن چيزي كه افراد انتظار دارند اين پديده به بازتوليد چرخه فقر در جامعه مي‌انجامد. اغلب افرادي كه با دختران كم سن و سال ازدواج مي‌كنند فاصله سني زيادي با آنها دارند. در بسياري از موارد يك بدهي قديمي يا قرضي كه پدر دختر به يك فرد دارد سرآغاز شكل‌گيري اين وصلت مي‌شود اما آيا فردي كه دختر با او ازدواج مي‌كند فرد متمولي است. او مي‌افزايد: در اكثر موارد چنين چيزي اتفاق نمي‌افتد. در واقع دختر از خانه پدري به خانه مردي مي‌رود كه آنجا هم با انواع محروميت‌ها مواجه است. همچنين محروميت از تحصيل در اغلب قربانيان كودك‌همسري سبب عدم ورود آنها به بازار كار شده و به بازتوليد چرخه فقر و بازتوليد چرخه ازدواج كودكان منتهي مي‌شود.
افزايش جمعيت مناطق محروم يكي ديگر از عواقب كودك‌همسري است
اين جامعه شناس و استاد دانشگاه در بخش ديگري از سخنان خود اظهار مي‌دارد: كودك‌همسري مي‌تواند به افزايش جمعيت در مناطق فقير‌نشين منجر شود، چرا‌كه اغلب قربانيان با اصول تنظيم خانواده آشنايي نداشته و فرزند آوري كنترل‌نشده‌اي دارند. همچنين قربانيان غالبا به‌دليل عدم برخورداري از مهارت فرزندپروري و ابتلا به اختلالات روحي، فرزنداني را تحويل جامعه مي‌دهند كه از مشكلات روحي و رواني متعددي رنج مي‌برند يا تمايل به بزهكاري دارند. او مي‌افزايد: اما تبعات اجتماعي ازدواج كودكان به همين‌جا ختم نمي‌شود و زناني كه زندگي آنها قرباني اين فرهنگ و سنت نادرست شده است، ممكن است به فرار از منزل، اعتياد، خودكشي، خود‌سوزي و حتي قتل همسر روي بياورند. قرايي در ادامه مي‌گويد: ازدواج مسووليت بسيار سنگيني است تا جايي‌كه برخي افراد بزرگسال به‌دليل عدم آمادگي براي قبول اين مسووليت از ازدواج سر باز مي‌زنند. بنابراين زماني‌كه چنين مسووليت سنگيني بر دوش يك كودك يا نوجوان در سن بلوغ گذاشته مي‌شود، مطمئنا فشار زيادي بر آنها وارد خواهد كرد. او ادامه مي‌دهد: علاوه بر مسووليت‌هاي سنگين، كودك به واسطه ازدواج، از دنياي شيرين كودكي و دوستان و خانواده خود جدا مي‌گردد و همين امر سبب بروز اختلالات رواني از جمله افسردگي، اختلالات اضطراب و اختلالات پانيك در اين افراد مي‌شود. از سوي ديگر، اين افراد به‌دليل جدا شدن از همسالان خود و عدم حضور پر‌رنگ در جامعه، فاقد استقلال شخصيتي و فكري بوده و در تعامل با ديگران و مشاركت در فعاليت‌هاي اجتماعي ضعيف عمل مي‌كنند. آسيب‌هاي رواني ناشي از كودك‌همسري معمولا قرباني را تا پايان عمر همراهي مي‌كنند .
پيامد‌هاي اجتماعي كودك‌همسري
قرايي در پايان مي‌گويد: معمولا در زمينه كودك‌همسري مشاهده مي‌شود كه اختلاف سني زيادي ميان زوج و زوجه وجود دارد. دليل اين امر، تمايل مردان به ازدواج با زناني است كه حرف‌شنوي بيشتري داشته و به‌‌خاطر سن پايين رفتار‌هاي نادرست و خشونت‌هاي خانگي را راحت‌تر پذيرفته و به آن عادت مي‌كنند. اين امر نه تنها به خود قرباني آسيب مي‌رساند، بلكه روي فرزندان نيز آثار مخربي دارد.
كودك‌همسري بايد متوقف شود
از سوي ديگر زهرا بهروز آذر، معاون رييس‌جمهور در امور زنان و خانواده گفت: ازدواج بهنگام خوب است، اما ازدواج در سني كه كودك هنوز به آگاهي نرسيده است و توان انتخاب و شروع يك زندگي را ندارد و ناخواسته وارد زندگي جديد مي‌شود، مورد قبول هيچكس نيست. او افزود: قطعا اين مساله يك خرده فرهنگ است و در كشور شيوع ندارد اما هر يك مورد كودك‌همسري زياد است و بايد متوقف شود.
آمار كودك‌همسري هيچگاه دقيق نيست
اما اگر بخواهيم به آماري رسمي در زمينه كودك‌همسري دست پيدا كنيم كار چندان راحتي نيست. حداقل طي سال‌هاي گذشته اين آمار دقيق اعلام نشده است. به عنوان نمونه منابع رسمي آمار كودك‌همسري را از بهار 1402 تاكنون، به درستي و منظم اعلام نكرده‌اند و رواج يا عدم رواج آن در كشور از اين لحاظ، چندان مشخص نيست.
در «گزارش وضعيت اجتماعي و فرهنگي ايران مركز آمار ايران» ويژه تابستان سال جاري، تنها به ميانگين سن ازدواج و طلاق در كشور اشاره شده.
در متن آن آمده است: در تابستان 1403 ميانگين سن در اولين ازدواج در مردان 28.2 سال و در زنان 24.0 سال بوده. همچنين ميانگين سن در زمان ازدواج در مردان 31.3 سال و در زنان 26.4 سال بوده است. البته با اين توضيح كه «ميانگين سن در اولين ازدواج در مناطق شهري همواره بالاتر از مناطق روستايي» قرار دارد.
استان‌هايي كه بيشترين و كمترين آمار كودك‌همسري را دارند
هر چند آمارها در اين زمينه به روز نيست، اما بر اساس گزارش‌هايي كه رسانه‌ها در دو سال اخير عمدتا به نقل از معاونت رييس‌جمهور در امور زنان و خانواده در دوره‌هاي پيشين اعلام كرده‌اند، خراسان رضوي، آذربايجان‌شرقي و سيستان و بلوچستان بيشترين آمار كودك‌همسري را دارند. در مقابل، كمترين تعداد ازدواج كودكان زير 18 سال، در دو استان ايلام و سمنان رخ مي‌دهد.
مساله كودك‌همسري در كشور ما
جدي است
فرشته دين پرست، فعال حقوق كودكان و كارشناس جامعه‌شناسي در اين باره به تعادل مي‌گويد: متاسفانه با تمام تلاشي كه در سال‌هاي گذشته براي جلوگيري از كودك‌همسري در كشور صورت گرفته اما اين آمار نه تنها كاهشي نبوده كه در برخي موارد افزايشي هم بوده است. مساله كودك‌همسري در ايران كاملا جدي است.
او مي‌افزايد: ما جزو كشورهايي هستيم كه بيشترين نرخ كودك‌همسري را داراست و در اين باره قوانين بازدارنده‌اي وجود ندارد. در واقع ما حتي در موارد ديگري هم كه به حقوق كودكان مربوط است قوانين درستي نداريم و اغلب مساله قيم مآبانه مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
اين فعال حقوق كودكان اظهار مي‌دارد: ما حتي در زمينه كودك آزاري هم نمي‌توانيم افراد را به سبب نسبتي كه با كودك دارند به درستي مجازات كنيم. همانطور كه وقتي قتلي در اين زمينه صورت مي‌گيرد پدر، برادر، عمو، پدر بزرگ و ديگر اقوام پدري مي‌توانند به بهانه‌هاي مختلف از زير بار مجازات خلاص شوند. تا زماني كه قوانين پيشگيرانه و بازدارنده نباشند اين معضل اجتماعي همچنان پابرجا خواهد بود.
كودك‌همسري خشونت آشكار است
فرشته دين‌پرست در ادامه مي‌گويد: اگر بخواهيم بر اساس قوانين اجتماعي و تعاريف روانشناسي به پديده كودك‌همسري نگاه كنيم با جرات مي‌توانيم بگوييم كه اين اتفاق خشونت آشكار عليه دختر بچه‌هاست. دختري كه هنوز از لحاظ ذهني و جسمي به بلوغ نرسيده و قدرت تشخيص و تميز ندارد نمي‌تواند مسووليت سنگين ازدواج را بپذيرد. او مي‌افزايد: كودك‌همسري حكايت دختراني است كه ناگهان مجبور به پذيرش نقش جديدي در زندگي مي‌شوند كه هيچ آشنايي با ابعاد گسترده آن ندارند. ضربه‌اي كه اين اتفاق مي‌تواند به روح و روان يك دختر وارد كند چيزي نيست كه به مرور زمان التيام يافته يا از بين برود. صدمات روحي اين اتفاق مي‌تواند تا چند نسل بعد از او نيز ادامه پيدا كند و البته كه نتايج خوبي هم در بر نخواهد داشت.