بازی نفت در آینده تجاری ایران و عراق
گروه تجارت|
براساس آمار تجارت خارجی، 5 بازار نخست صادراتی کشور، شامل چین با 6543میلیون دلار، امارات‌متحده‌عربی 5666میلیون دلار، عراق 5039میلیون دلار، ترکیه 2817میلیون دلار و جمهوری کره 2567میلیون دلار است. بر این اساس، عراق یکی از بازارهای مهم صادراتی ایران است که رتبه سوم صادرات را بعد از چین و امارات‌متحده‌عربی به خود اختصاص داده است.
تجارت با کشور عراق، با توجه به نزدیکی فرهنگی و مذهبی و همچنین همسایگی با ایران همواره موردتوجه بوده است، اما در سه سال گذشته باتوجه به اینکه صادرات خدمات فنی و مهندسی و همچنین صادرات سیمان به این کشور دچار چالش شده، لزوم توجه به مولفه‌های دیگر تجارت با این کشور ضروری شده است. براساس گزارش‌ها، بعد از بحران داعش در عراق تراز تجاری ایران با آن کشور تغییر نکرده، اما رقم کلی صادرات ما به عراق ازجمله صادرات خدمات فنی و مهندسی و درآمدهای ناشی از صادرات انرژی به این کشور در 3 سال گذشته سیر کاهشی داشته است.
برای احیای بازار تجاری ایران در عراق، کارشناسان
3 استراتژی مشخص را پیشنهاد می‌کنند؛ استراتژی اول دنبال کردن ایجاد امنیت و پایداری در عراق است، زیرا استقرار امنیت در عراق منجر به افزایش حجم سرمایه‌گذاری می‌شود و افزایش سرمایه‌گذاری هم منجر می‌شود تا ما سهم بیشتری از بازار عراق را به دست آوریم. استراتژی دوم هم باید در تعامل با احزاب و گروه‌ها و جریانات همسو در عراق باشد. این امر منجر به آن می‌شود تا در تعامل با گروه‌های سیاسی همسو، فعالیت اقتصادی ما با این کشور هم بیشتر شود. در استراتژی سوم نیز حتما باید از تجارت پیله‌وری فاصله بگیریم و به سمت استراتژی تولید برای صادرات مبتنی بر ذائقه مشتری در مقصد و 3 سمت تولید در مقصد حرکت کرد.
به عبارت دیگر یعنی بخشی از زنجیره تولید را به داخل خاک عراق برده و این قضیه باعث می‌شود شاخص‌های بازسازی عراق از رشد برخوردار شود و طبیعتا با حمایت دولتمردان عراق مواجه می‌شود. در هر حال به گفته کارشناسان، 3 مولفه قیمت نفت، وضعیت امنیتی و شرایط انتخاباتی این کشور در روابط تجاری ما با عراق در سال آینده تاثیرگذار است؛ چراکه اگر عراق به سمت امنیت پایدار برود، قطعا زمینه‌های تجارت ما به عراق هم افزایش می‌یابد، اما اگر شرایط امنیتی ناامن‌تر شود، تجارت ما با این کشور به سمت کالاهای مصرفی پیش می‌رود و از تجارت کالاهای سرمایه‌یی به عراق فاصله می‌گیریم.
از سوی دیگر، با گذشت 12 سال از ارتباطات تجاری با این کشور بیش از 40درصد از تجارت ما با عراق پیله‌وری است. در این شرایط، ما سیاست بازارسازی با حفظ بازار را نمی‌توانیم نهادینه کنیم، چون تولید ما اساسا برای فروش پیله‌ور و خرید پیله‌ور برای صادرات به عراق است. موضوعی که به بروز مشکلات بانکی برای تجار ایرانی نیز منجر شده است. اساسا مشکلات بانکی با عراق به 3 دسته تقسیم می‌شود. از آنجا که بیش از 40درصد تجارت ما با کشور عراق پیله‌وری است، بنابراین نقل و انتقال پول به‌صورت نقدی انجام می‌شود و خریدار و فروشنده به فکر زیرساخت‌های بانکی نیستند. در واقع صادرکننده ما عملا پیله‌ور است و پیله‌ور هم جنس را با ریال تهیه و با ارز یا ریال در نقطه صفر مرزی کالای خود را مبادله می‌کند.
از سوی دیگر، ایران بانکی که به مفهوم واقعی توان گشایش اعتبار و ال سی را داشته باشد در تجارت با عراق نداریم، چراکه بانک‌های دولتی ما به نوعی پشتیبان بازرگانی دولتی با عراق هستند و بانک‌های خصوصی هم، به‌دلیل نظامات خاص در عراق هنوز به سمت گشایش اعتبارات اسنادی نرفته‌اند. بنابراین وقتی گشایش اعتبارات اسنادی در بانک نباشد، بهره‌گیری از سیستم بانکی بیشتر هزینه است و به‌همین دلیل عمدتا خریداران عراقی به سمت سیستم بانکی نمی‌روند. همچنین بانک‌های عراق به‌دلیل شرایط تحریمی که در ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل آمده خیلی مایل به تعامل با بانک‌های ما نیستند. البته بیان این مسائل بدین معنا نیست که در ارتباطات بانکی با عراق شرایط بسیار بدی داریم، بلکه باید اشاره کرد که ارتباطات بانکی نسبت به سال‌های گذشته حتی وضعیت بهتری هم پیدا کرده است.
چشم‌انداز تیره تجارت با کشور همسایه
در زمینه آینده تجارت با کشور همسایه یعنی عراق، جهانبخش سنجابی دبیرکل سابق اتاق ایران و عراق با تاکید بر اینکه حدود 92درصد درآمدهای دولت عراق از فروش نفت حاصل می‌شود، بیان داشت: بنابراین اگر قیمت نفت در سال 96 افزایش یابد، دولت عراق و به تبع آن مردم این کشور به سمت بازسازی و سرمایه‌گذاری متمایل می‌شوند و کاهش قیمت نفت هم نتایج عکس خواهد داشت. وی با بیان اینکه نزدیک شدن دوباره عراق به فضاهای انتخاباتی هم ممکن است، موجب تنش بین گروه‌های سیاسی شود، گفت: تنش سیاسی بر روابط تجاری اثرگذار است. سنجابی اظهار داشت: باتوجه به مسائل یاد شده می‌توان گفت در مجموع در تجارت با عراق در سال 96 چشم‌انداز روشنی نداریم.
شیب صعودی از دست دادن بازارها
سنجابی با بیان اینکه در مواردی از جمله صادرات خدمات فنی و مهندسی چشم‌انداز سال آینده ما کاملا روشن است، گفت: در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی به عراق جهش نخواهیم داشت، زیرا اگر در سال آینده عراق درآمد بیشتری داشته باشد باتوجه به سیاست‌گذاری این کشور برای جذب سرمایه‌گذاری و پر کردن چاله‌های پرسنلی و هزینه‌های جاری، قطعا سهم کمتری از درآمدهایش به پروژه‌های عمرانی تعلق می‌گیرد و بیشتر درآمدهایش را صرف هزینه جاری خواهد کرد. وی همچنین به از دست دادن بخشی از بازارهای مصرفی ایران در این کشور اشاره کرد و گفت: واقعیت این است که همیشه خریداران منتظر نمی‌مانند تا فقط از ما تولید کنند بلکه باتوجه به اقداماتی که این کشور در زمینه تولیدات برخی کالاهای وارداتی انجام داده و می‌دهد به مرور بخشی از بازارهای مصرفی خود را از دست خواهیم داد. البته حضور رقبا در بازار عراق هم بخشی از بازار مصرفی کالاهای ایرانی در عراق را کاهش می‌دهد.
ایران در نیمه راه تجارت با عراق
دبیرکل سابق اتاق ایران و عراق همچنین گفت: صادرات برق به عراق با این کشور ثابت شده، صادرات کالاهای نفتی به حداقل رسیده و قرارداد خرید دولتی نفت سفید هم تمدید نشده و همه این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا رقم صادراتی ما به عراق سیر کاهنده داشته باشد. سنجابی در پاسخ به این سوال که باتوجه به روابط سیاسی خوب بین دولت‌های ایران و عراق روابط اقتصادی ما چقدر همسو با روابط سیاسی است، گفت: ما حدود 50درصد مسیر در روابط تجاری با عراق را طی کرده‌ایم و 50درصد باقی‌مانده به عراق بستگی دارد. وی با بیان اینکه بازار تجاری عراق بسیار پیچیده‌تر از بازار تجاری ماست، گفت: کار اقتصادی با عراق بسیار متفاوت‌تر از کار اقتصادی با سایر نقاط دنیاست. کارشناس مسائل ایران و عراق بیان داشت: نظامات اقتصادی دنیا مبتنی بر اقتصاد دولتی یا مبتنی بر اقتصاد بخش خصوصی یا ترکیبی از این دو است، اما به‌دلیل وجود گروه‌های سیاسی، تقسیم قدرت و کار تجاری با عراق دارای پیچیدگی‌های بسیاری است.
عدم زمینه‌سازی سرمایه‌گذاری مشترک با عراق
وی در پاسخ به این سوال براساس نظر برخی کارشناسان برای ادامه تجارت به عراق باید وارد مرحله جدید یعنی سرمایه‌گذاری مشترک با این کشور شد، در این زمینه چه فرصت‌هایی وجود دارد، گفت: این راهبرد درست است و همیشه جواب می‌دهد، زیرا وقتی بازیگران بازار هدف در معرض سود اقتصادی قرار می‌گیرند و در یک فعالیت اقتصادی شریک می‌شوند، این راهبرد راهگشاست. سنجابی افزود: اما تحقق این راهبرد نیازمند بسترها و انجام یک‌سری عملیات و اقدامات است. دبیرکل سابق اتاق ایران و عراق با بیان اینکه در حال حاضر بسترهای سرمایه‌گذاری‌های مشترک به صورت کامل فراهم نیست، گفت: پول در منطق اقتصادی ترسو است و هر جا برای سرمایه‌گذاری امنیت نباشد، پول فرار می‌کند.
