گاز؛ اهرم فشار قطر در دعوای عربی
گروه انرژی|حمید مظفر|
صبح روز دوشنبه با شوکی خبری در جهان عرب آغاز شد. در ابتدا 4کشور عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر ارتباطات دیپلماتیک خود را با قطر به‌خاطر مواضعش در منطقه قطع کردند و پس از آن کشورهایی همچون لیبی و یمن نیز به این رسته پیوستند تا شکافی بزرگ در میان کشورهای منطقه به وجود بیاید. قیمت نفت‌خام پس از انتشار این اخبار ابتدا جهش داشت و حدود 1.6درصد افزایش پیدا کرد اما پس از ساعاتی و با مشخص شدن تاثیر محدود این تنش‌ها بر امنیت بازار نفت، قیمت‌ها مجددا کاهش پیدا کرد. اما مهم‌ترین علامت سوالی که با منزوی شدن قطر مطرح می‌شود، تاثیر آن بر سرنوشت بازار گاز است. قطر به واسطه بهره‌مندی فراوان خود از منابع گازی، سهمی بیش از 5درصد در تولید گاز طبیعی جهان در اختیار دارد و در حال حاضر مهم‌ترین بازیگر منطقه در این زمینه به حساب می‌آید. کشورهایی همچون امارات و مصر که اکنون شمشیر خود را برای این کشور از رو بسته‌اند از مهم‌ترین خریداران گاز این کشور به حساب می‌آیند. از این‌رو انتظار می‌رود که در صورت تشدید بحران، تغییرات قابل توجهی در اتمسفر انرژی منطقه به وجود بیاید. گزارش «تعادل» در این زمینه را در ادامه
می‌خوانید.
روابط سیاسی عربستان و قطر در سال‌های اخیر و پس از تحولات موسوم به بهار عربی و اختلاف نظر این دو کشور در رابطه با حمایت از جریان اخوان‌المسلمین به تیرگی گراییده بود. اما حرکت اخیری که توسط عربستان هدایت می‌شود با هدف منزوی و تنبیه کردن کشوری است که اخیرا به سمت ایران گرایش پیدا کرده است. اختلافات قطر با عربستان سعودی و امارات متحده جایی به اوج رسید که با هک شدن آژانس خبری قطر (QNA) اظهارات منتسب به تمیم بن‌حمد آل‌‌ثانی امیر این کشور در حمایت از نقش ایران در ثبات منطقه منتشر شد. هرچند قطری‌ها در وهله نخست این اظهارات را تکذیب کردند اما سعودی‌ها، اماراتی‌ها و همچنین مصری‌ها هرگز این تکذیب را باور نکرده و بلافاصله تمامی سایت‌های خبری قطری از جمله الجزیره را مسدود کردند.
به نظر می‌رسد ریشه بحرانی شدن روابط این کشورها، به اظهارات امیر قطر در جریان نشست سران کشورهای اسلامی و دونالد ترامپ در ریاض عربستان باز می‌گردد. به گزارش «تعادل» به نقل از اویل‌پرایس، منابع عربی گزارش کرده‌اند که در جریان این نشست شیخ تمیم، ایران را نیرویی ثبات‌آفرین در منطقه خوانده است. مسلما چنین اظهاراتی آن هم در نشستی که عربستان سعودی آن را با هدف منزوی کردن سیاسی و اقتصادی ایران ترتیب داده است به مثابه آتش در لانه زنبور کردن است.
اکنون به نظر می‌آید که قطر توسط همسایگان خود محاصره شده و حتی خبرهایی مبنی‌بر هجوم ساکنان این کشور کوچک جنوب خلیج‌فارس به فروشگاه‌ها برای تامین آذوقه چند روز آینده نیز به گوش می‌رسد. اما واقعیت امر این است که قطری‌ها نه تنها مفر زیادی برای خروج از این مخمصه دارند بلکه این کشور دارای اهرم فشار قدرتمندی به نام گاز طبیعی است. قطر در حال حاضر پس از ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی در منطقه خاورمیانه به حساب می‌آید. همچنین این کشور با ظرفیت تولید بیش از 180میلیون مترمکعب در سال 2015 سهمی بیش از 5درصد از تولید کل گاز طبیعی جهان را در اختیار داشته است و به واسطه تاسیسات زیربنایی که در سال‌های اخیر در حوزه تولید ال‌ان‌جی احداث کرده به بازیگر نقش اول حوزه گاز منطقه تبدیل شده است.
تا پیش از این، قطر به عنوان مهم‌ترین نقطه تامین گاز مورد نیاز کشورهای عربی جنوب حاشیه خلیج‌فارس مطرح بود. حتی این کشور به عنوان برگ برنده‌یی برای آینده عربستان سعودی در برابر ایران در حوزه گاز به شمار می‌رفت. سعودی‌ها هرچند در حال حاضر بی‌نیاز از واردات گاز هستند و با منابع گاز همراه، امورات خود را می‌گذرانند و حتی گفته می‌شود سرمایه‌گذاری‌هایی در زمینه تولید گاز شیل در سال‌های آتی داشته باشند، اما چشم امید فراوانی به دریافت گاز از قطر برای تامین انرژی و نیز رقابت با ایران در حوزه‌هایی همچون پتروشیمی داشتند.
خط لوله دلفین را می‌توان به عنوان نماد درهم‌تنیدگی گازی قطر با کشورهای اطراف خود
به‌شمار آورد. پروژه گازی دلفین، پروژه‌یی مشترک میان سه کشور قطر، امارات متحده عربی و عمان است. این خط لوله نخستین پروژه فرامرزی بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در زمینه انتقال گاز فرآوری‌شده و بزرگ‌ترین پروژه انرژی در منطقه به حساب می‌آید. عملیات اجرایی ساخت این خط لوله در سال 1999 و با هدف تولید، فرآوری و انتقال گاز طبیعی از میدان‌های گازی شمال قطر به امارات و عمان آغاز شد. به بهانه اجرای این پروژه، چاه‌های مربوط به گاز در میدان‌های شمالی قطر(پارس‌جنوبی) توسعه پیدا کرد و دو پلتفرم در این رابطه نصب شد. همچنین دو راه دریایی چند منظوره از محل چاه‌ها تا واحد فرآورش گاز ایجاد شد. واحد فرآورش گازی این پروژه در منطقه «راس‌لفان» در شمال قطر قرار دارد که گاز تصفیه‌شده را به وسیله خط لوله به تاسیسات نصب‌شده در منطقه «الطویله» در نزدیکی ابوظبی منتقل می‌کند. همچنین قطری‌ها از طریق خط لوله العین-الفجیره گاز خود را به عمانی‌ها عرضه می‌کنند. این سه کشور عربی برای اجرای این پروژه بیش از 7میلیارد دلار را به صورت مشترک سرمایه‌گذاری کردند که نیمی از آن تنها برای احداث تاسیسات و خطوط لوله فراساحلی بود. این پروژه
ظرفیت انتقال 2میلیارد فوت‌مکعب گاز در هر روز را به امارات متحده عربی داراست. اما اکنون و با گذشت یک دهه از ساخت این خط لوله، قطر و عمان در جبهه روبه‌روی امارات قرار گرفته‌اند تا سایه اختلافات سیاسی این سه کشور بر این پروژه گازی به‌شدت سنگینی کند.
البته هنوز تنش‌های سیاسی گزندی به جریان انتقال گاز در این خط لوله وارد نکرده است. به گزارش «تعادل» به نقل از رویترز، دو منبع آگاه اعلام کردند که روز گذشته و با وجود اختلافات سیاسی اخیر در خلیج، خط لوله دلفین در شرایط نرمال به فعالیت خود ادامه داده است. اما عقل سلیم قطری حکم می‌کند که در صورت تداوم فشارها به این کشور، در این شطرنج سیاسی، مهره گازی خود را به حرکت درآورد. قطر از سوی دیگر بزرگ‌ترین فروشنده ال‌ان‌جی در جهان است و علاوه بر خط لوله بخش زیادی از گاز خود را به صورت مایع به فروش می‌رساند. هنوز صحبتی مبنی بر ایجاد محدودیت در رابطه با فروش گاز از سوی هیچ یک از طرفین مطرح نشده است و کشتی‌های حامل نفت و ال‌ان‌جی قطر کماکان در آب‌های خلیج‌فارس مشغول تردد هستند.
قطری‌ها در حال حاضر به‌طور میانگین، حدود 44میلیارد دلار صادرات گاز طبیعی، 17میلیارد دلار صادرات نفت‌خام، 6.7میلیارد دلار صادرات فرآورده‌های نفتی و 2.26میلیارد دلار صادرات اتیلن دارند. به گزارش «تعادل» به نقل از نیویورک‌تایمز، شرکت ژاپنی «جرا» که بزرگ‌ترین خریدار ال‌ان‌جی قطر در جهان است روز گذشته اعلام کرد که شرکت گاز قطر Qatargas به آنها اعلام کرده که حاشیه‌های ایجاد شده اخیر در خاورمیانه هیچ تاثیری در عرضه ال‌ان‌جی این کشور نخواهد گذاشت.
با فرض ایجاد محدودیت از سوی همسایگان قطر همانند امارات و عربستان، امکان توقف صادرات ال‌ان‌جی این کشور وجود نخواهد داشت. به گزارش «تعادل» به نقل از لایومینت، رابین میلز رییس شرکت مشاوره‌یی «قمر انرژی»، در این رابطه اظهار می‌کند: «اساسا قطر این توانایی را دارد که از طریق آب‌های خود، ایران و عمان صادرات ال‌ان‌اجی خود را تداوم بخشد.»مضاف بر این، کشورهایی که آغازگر قطع روابط دیپلماتیک با قطر بودند خود از بزرگ‌ترین وابستگان به گاز و ال‌ان‌جی این کشور به شمار می‌روند. براساس داده‌های منتشر شده توسط گروه بین‌المللی واردکنندگان ال‌ان‌جی GIINGL، قطر سال گذشته حدود 80میلیون تن صادرات ال‌ان‌جی داشته است که سهمی معادل 30درصد عرضه جهانی این محصول است. شرکت دولتی قطر پترولیوم، تنها 5مشتری خاورمیانه‌یی برای گاز خود دارد. این پنج کشور شامل کویت، عمان، اردن، امارات‌متحده‌عربی و مصر هستند. نگاهی به این 5مشتری نشان می‌دهد که تنها عمان را می‌توان به عنوان کشوری دانست که در صورت تشدید بحران سیاسی، در کنار قطر باقی بماند. آمارها نشان می‌دهند که صادرات ال‌ان‌جی به این 5 کشور، 10درصد از کل صادرات قطر در سال 2016 را تشکیل می‌داده
است. امارات به‌تنهایی در سال گذشته ماهانه به‌طور میانگین ۱۹۰هزار متر مربع ال‌ان‌جی از قطر وارد کرده است. میلز پیش‌بینی می‌کند که صادرات ال‌ان‌جی قطر به امارات به‌زودی متوقف شود. وی عنوان می‌دارد: «امارات به‌زودی مجبور خواهد شد که عرضه‌کنندگان جدیدی را برای نیاز خود پیدا کند، هرچند در حال حاضر حجم زیادی از محموله‌های ال‌ان‌جی در حال حرکت به سمت این کشور هستند.» مصر نیز دیگر کشوری است که وابستگی قابل‌توجهی به ال‌ان‌جی قطر دارد. به گزارش «تعادل» به نقل از رویترز، طبق آمار موجود، مصر برای تولید برق موردنیاز خود از ژانویه سال ۲۰۱۶ تاکنون ماهانه به‌طور میانگین ۵۸۷هزار مترمربع واردات ال‌ان‌جی از قطر داشته است. رویترز به نقل از واردکنندگان ال‌ان‌جی در دیگر کشورهای آسیایی افزود که این درگیری‌ها تاثیر منفی بر میزان واردات ال‌ان‌جی این کشورها از قطر ندارد.
آیا نفت در خطر است؟
نفت‌خام سهمی30درصدی از کل صادرات قطر را تشکیل می‌دهد. قطر در یک سال اخیر پای ثابت توافق کاهش تولید نفت‌خام بوده است. براساس داده‌های منتشر شده توسط اوپک و براساس اعلام منابع ثانویه، قطر در آوریل سال جاری، روزانه 618هزار بشکه در روز نفت تولید کرده است که بیش از 500هزار بشکه آن به خارج از مرزهای این کشور صادر می‌شود. همچنین این کشور در چارچوب توافق اوپک، کاهش 30هزار بشکه‌یی از تولید روزانه خود را تا مارس 2018 تقبل کرده است.
بنابراین قطر به خودی خود و به علت تولید محدودش، وزنه مهمی در بازار جهانی نفت‌خام به حساب نمی‌آید. اما منطقه‌یی که کشور قطر در آن واقع است از لحاظ استراتژیک از اهمیت بالایی برای بازار برخوردار است. از این‌رو قیمت جهانی نفت در اثر تنش‌های ژئوپلیتیکی روز گذشته و بلافاصله پس از انتشار خبر قطع ارتباط دیپلماتیک 4کشور عربی با قطر براثر ترس از تشدید اختلافات و ایجاد اختلال در منطقه خاورمیانه در ابتدا کمی افزایش داشت و نفت برنت مرز 50دلار در هر بشکه را رد کرد. اما با گذشت ساعاتی و پس از اینکه بازار اطمینان خاطر پیدا کرد که اتفاقات قطر تاثیر محدودی بر سیاست‌های کارتل اوپک دارد، قیمت‌ها مجددا افت کردند.
روز گذشته هر بشکه نفت‌خام برنت با قیمت 49دلار و 54سنت و هر بشکه نفت‌خام دبلیوتی‌آی با قیمت 47دلار و 26سنت معامله شد.
