اهمیت پارس جنوبی در رابطه ایران با قطر

گروه انرژی

از زمان آغاز تنش میان عربستان سعودی و متحدانش با قطر، موضوع ذخایر مشترک گازی ایران با این کشور از جنبه‌های مختلف مورد توجه قرار گرفت؛ برخی بر این باور بودند که این نزاع با نزدیک‌تر کردن ایران و قطر به یکدیگر می‌تواند زمینه‌ساز همکاری حداقل مطالعاتی و زمین‌شناسی این دو کشور در برداشت از بزرگ‌ترین میدان گازی جهان شود. اما می‌توان از جنبه‌یی دیگر نیز به این موضوع نگاه کرد. داشتن ذخایر مشترک گازی ایران با قطر، این کشور را از همسایه‌های دیگر متمایز می‌کند. «نفع مشترک» در این ذخایر ممکن است واکنش ایران نسبت به هرگونه اقدام عربستان در قطر را شدیدتر کند. سارا وخشوری رییس موسسه مشاوره انرژی SVB و کارشناس مسائل خلیج‌فارس، در گفت‌وگویی با وب‌سایت لوبلاگ، این موضوع و همچنین اثر احتمالی انزوای قطر بر بازار جهانی LNG که اکنون نیز با توجه به مازاد عرضه وضعیتی کاهشی دارد را بررسی کرده است. وخشوری اعتقاد دارد که هر چند گره‌های مختلف فرهنگی و تاریخی و اقتصادی میان ملیت‌های عرب، طولانی شدن مجادله میان عربستان سعودی و قطر را دور از تصور می‌کند اما این موضوع با ایجاد تغییر در جریان تجارت LNG می‌تواند بر قیمت این محصول که یک‌سوم آن توسط قطر انجام می‌شود، اثر بگذارد. مشروح این گفت‌وگو را که جیم لاب از دو بعد دیپلماسی و انرژی به تحلیل ماجرای انزوای قطر پرداخته در ادامه می‌خوانید.

شما در توییتی در روز سه‌شنبه اشاره کردید که ایران در مقابل بسیاری از اقدامات عربستان علیه قطر می‌ایستد. در چه صورت احتمال دارد که ایران بتواند به نوبه خود از این وقایع استفاده کند؟

با اینکه از لحاظ تاریخی تفاوت‌ها و اختلافاتی میان قطر و عربستان سعودی وجود داشته است و با وجود اینکه سیاست خارجی و رویکرد دو کشور در منطقه متعارض بوده است، شکاف دیپلماتیک فعلی بین عربستان سعودی و قطر بی‌سابقه محسوب می‌شود. هرگونه شکاف بین اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس موجب تضعیف ملیت عرب کشورهای عربی به ویژه سیاست عربستان سعودی به سمت / علیه ایران می‌شود.

 تعارض فعلی میان قطر و عربستان همچنین سایر کشور‌های عربی را به این بازی می‌کشاند. امارات متحده عربی، مصر و بحرین از انزوای قطر حمایت کرده‌اند. همچنین تضعیف روابط بین کشورهای عربی و اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس، اثربخشی و تاثیر سیاست‌های شورای همکاری خلیج‌فارس به ویژه علیه ایران را کاهش می‌دهد.

 در حالی که من فکر نمی‌کنم ایران این فرصت را برای به هم زدن یا تحریک عربستان سعودی نگاه کند، وضعیت فعلی فرصتی استراتژیک برای ایران در زمینه تضعیف روابط میان اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس و تاثیر بر اتحاد عربستان سعودی علیه منافع ایران و ایران در منطقه است.

وضعیت فعلی همچنین می‌تواند سود اقتصادی برای ایران به دنبال داشته باشد. عربستان سعودی مجوز شرکت هواپیمایی قطر را برای پرواز بر فراز عربستان را لغو کرده است. مقامات ایرانی تخمین می‌زنند که این امر می‌تواند، استفاده هواپیمایی قطر از آسمان ایران را تا 20درصد افزایش دهد که به معنای افزایش درآمد ترانزیت هوایی برای ایران است. به علاوه 40 درصد غذای قطر توسط عربستان تامین می‌شود که ایران می‌تواند جایگزین عربستان در تامین غذای قطر شود. این نزدیک‌ترین و در دسترس‌ترین شریک منطقی قطر است که می‌تواند برای تامین نیازهای فوری خود را انتخاب کند.

اما آیا برای قطر خطراتی از جهت وابسته‌تر شدن به ایران به عنوان نتیجه این بحران وجود ندارد؟

حتی اگر یک رابطه نزدیک میان قطر و ایران وجود داشته باشد و در طرف دیگر، اختلاف نظر تاریخی با عربستان و سایر متحدان عرب با قطر را در نظر بگیریم باید دانست که بخش عظیمی از عمق استراتژیک قطر در مرزهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی واقع شده است.

همچنین از منظر تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، تجاری و انرژی روابط بین قطر و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس، تصور اینکه وضعیت فعلی بتواند به درازا بکشد را سخت می‌کند. با کمک دیگر کشورهای عرب این درگیری به احتمال زیاد به زودی حل خواهد شد.

 قطری‌ها متوجه‌اند که انتخاب ایران به خوبی می‌تواند به قیمت از دست دادن همسایگان عرب آنها، به ویژه عربستان سعودی تمام شود. بزرگ‌ترین پایگاه نظامی امریکا در خاورمیانه واقع شده است. با نزدیکی بسیار به ایران و هجوم مستقیم به عربستان سعودی، روابط قطر و امریکا آسیب خواهد دید، به ویژه با حضور ترامپ!

این بیشتر شبیه پیامی قوی از عربستان‌سعودی به هر کشوری است که می‌خواهد با پادشاهی روابط نزدیک و سودمند داشته باشد. دولت عربستان به‌طور قابل‌توجهی در روابط و اتحاد با کشورهای مختلف عرب و غیرعرب سرمایه‌گذاری کرده است. انزوای قطر حامل پیامی قوی است که هر کشوری که سیاست تقابل با منافع عربستان را در منطقه انتخاب کند بهایی گزاف بابت آن خواهد پرداخت. این بها شامل قطع کامل روابط اعم از هر گونه روابط تجاری و سیاسی با عربستان و متحدان عرب آن خواهد بود.

نگرش فعلی عربستان بسیار شبیه به رویکرد امریکا در قبال کشورهایی است که تهدیدی علیه منافع ملی آن به حساب می‌آیند. به نظر می‌رسد که رهبری جدید در عربستان‌سعودی قصد دارد به سرمایه‌گذاری یک‌طرفه در دیگر کشورها پایان دهد و بسیار مشتاق است که مطمئن شود هر سکه‌یی که در خارج از مرزهای خود سرمایه‌گذاری می‌کند، پس فرستاده می‌شود. رویکرد جدید پادشاه عربستان دنبال کردن منافع ملی به شکل سرمایه‌گذاری در اتحاد و تعیین این است که آیا متحدان شرایط خود را با او تطبیق می‌دهند یا خیر.

در این مورد خاص (انزوای قطر) حتی اگر این متحدان از سیاست عربستان حمایت کنند، امارات متحده عربی و مصر به‌شدت به واردات گاز از قطر وابسته‌اند. با این حال، آنها هنوز هم از عربستان در مقابل انزوای قطر حمایت می‌کنند. همچنین به‌عنوان مثال یک‌سوم واردات مصرفی ال‌ان‌جی مصر که تامین‌کننده نیاز تولید برق این کشور است از قطر وارد می‌شود.

باتوجه به چشم‌انداز منطقه‌یی و جهانی انرژی چه پیامد‌های ژئواکونومیکی برای این بحران پیش‌بینی می‌کنید؟

ما انتظار نداریم که صادرات LNG قطر به مصرف‌کنندگان غیرعرب قطع شود، اما تغییر جریان تجارت و جایگزینی صادرات گاز طبیعی به امارات متحده عربی می‌تواند بر قیمت LNG تاثیرگذار باشد. امارات متحده عربی حدود 1.8 میلیارد فوت مکعب در روز از طریق خط لوله دلفین از قطر گاز وارد می‌کند. این حجم قابل‌توجه است. حتی اگر هیچ کمبود منابعی در بازار LNG که همین حالا نیز وضعیت خرسی و افزایشی دارد، روی ندهد در حال حاضر، جایگزینی LNG تولید قطر با منابع LNG غیرقطری می‌تواند بر قیمت‌های جهانی تاثیرگذار باشد.

داستان مصر متفاوت است. از آنجا که معامله‌گرانی مانند گلنتور، ویتول و ترافیگورا نه تنها محموله‌های LNG تولید قطر را به مصر تحویل داده بلکه بر محموله‌های ارسالی تا زمان رسیدن به مقصد در مصر نیز مالکیت دارند، مصر هیچ گونه ارتباط مستقیمی با قطر در دریافت LNG ندارد. این معامله‌گران همچنین می‌توانند در صورت لزوم LNG قطر را با LNG غیرقطری جایگزین کنند.

 با توجه به این واقعیت که ایران و قطر در یک میدان گازی بسیار مولد مشترکند، سرنوشت قطر بسیار بیشتر از بحرین برای منافع ملی ایران اهمیت دارد. آیا شما فکر می‌کنید که تهران در صورت مداخله نظامی عربستان در قطر یا حمایت این کشور از کودتا در آن کشور واکنش شدیدتری نشان خواهد داد؟

حتی با وجود اینکه مقامات ایرانی در برخی مواقع از میزان استخراج قطر از میدان گازی مشترک گلایه کرده‌اند، دو کشور در طول تاریخ روابط خوبی با یکدیگر داشته‌اند. در عین حال ایران به خوبی از معایب فنی خود در استخراج از پارس جنوبی مطلع است. این درحالی است که اکتشاف و بهره‌برداری قطری‌ها از دهه‌ها قبل آغاز شده و در نتیجه بسیار پیشرفته‌تر از ایران است. بنابراین توان بیشتر قطر نسبت به ایران در بهره‌برداری از این منبع گاز طبیعی کاملا قابل درک است. همچنین، در میان کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، قطر تنها کشوری نیست که با ایران روابط خوبی دارد. کویت و عمان نیز به‌طور کلی روابط خوبی با تهران داشته‌اند. در برخی موارد، آنها از سیاست‌های ایران حمایت کرده‌اند یا دست‌کم با آنها مخالف نبوده‌اند.

بدیهی است در صورت هرگونه مداخله عربستان‌سعودی یا کودتای طرفداران عربستان در قطر، تصور اینکه ایران بلافاصله به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم واکنش نشان خواهد داد، سخت نخواهد بود.

علاوه بر این، حملات دوگانه داعش به مجلس ایران و حرم رهبر فقید در تهران -دو هدفی که برای تضعیف اعتماد به نفس ایران در حفظ امنیت انتخاب شده‌اند- ممکن است گفتمان و رویکرد ایران را نسبت به آنچه افراط‌گرایی و هرگونه تهدید به امنیت داخلی و منافع گسترده در یمن و سوریه و عراق رادیکال‌تر کند. اعلامیه ماه گذشته که توسط ولیعهد و وزیر دفاع عربستان صادر شد، امکان هرگونه مذاکره یا گفت‌وگو با ایران را ناممکن کرد. در این بیانیه آمده است: «ما یک هدف برای رژیم ایران داریم. ما نمی‌خواهیم برای نبرد در عربستان صبر کنیم، به جای آن ما کاری می‌کنیم که نبرد برای آنها در ایران باشد.» با توجه به فضای پیش رو، تصور اقدامات شدید داخلی و خارجی برای تامین امنیت مرزها از سوی ایران جهت مقابله با دولت اسلامی و حامیان آن سخت نیست. باید صبر کنید و ببینید.