جابجایی قدرت در ریاض

گروه جهان|

ملک سلمان، پادشاه عربستان با صدور حکمی شاهزاده محمد، فرزند ۳۱ ساله‌اش را به‌عنوان جانشین و وارث جدید سلطنت منصوب کرد. این درحالی است که پیش از این محمد بن نایف، فرزند برادر بزرگ‌تر ملک سلمان به‌عنوان نایب وی و پادشاه آینده عربستان‌سعودی معرفی شده بود. براساس این حکم سلطنتی که از سوی خبرگزاری رسمی عربستان (واس) منتشر شده، محمد بن سلمان فرزند ملک سلمان و وزیر کنونی دفاع عربستان پس از این، ضمن حفظ سمت به‌عنوان معاون نخست‌وزیر نیز در دولت این کشور فعالیت خواهد کرد. در این حکم همچنین به برکناری محمد بن نایف از سمت وزیر کشور و معاون نخست‌وزیر اشاره شده است.

محمد ب ن سلمان، فرزند محبوب ملک سلمان که پس از به قدرت رسیدن پدرش در اوایل ۲۰۱۵ به سمت جانشین ولیعهد و سپس وزیر دفاع منصوب شد، اینک با حکم جدید به مرد قدرتمند جدید حکومت پادشاهی عربستان‌سعودی تبدیل شده است. به نظر می‌رسد محمد بن نایف از این پس هیچ مسوولیتی در دستگاه هیات حاکمه عربستان ندارد. گفته شده، این تغییرات در پی رای‌‌گیری در هیات بیعت انجام شده است. در این رای‌گیری محمد بن سلمان با

 31 رای از 34 رای به سمت ولیعهدی رسیده است. بیعت با ولیعهد جدید چهارشنبه پس از نماز تراویح (نماز شب‌های رمضان) در مکه مکرمه انجام شده است. محمد بن سلمان علاوه بر ولیعهدی و پست وزارت دفاع به‌عنوان معاون رییس شورای وزیران نیز منصوب شده است.

همچنین به دستور ملک سلمان بند «ب» ماده پنجم آیین‌نامه حکومتی تغییر یافته است. براساس این تغییر زمامداری در دستان ملک عبدالعزیز بن عبدالرحمن الفیصل آل سعود، بنیانگدار و فرزندان فرزندانش خواهد ماند و بدین‌ترتیب پس از فرزندان پادشاه بنیانگذار، پادشاه و ولیعهد از یک شاخه و از نسل او نخواهند بود. ملک سلمان همچنین شاهزاده عبدالعزیز بن سعود بن نایف را به عنوان وزیر کشور برگزید.

 انزوای قطر؛ مخفی‌کاری عربستان

در پی انتشار خبر عزل ولیعهد عربستان، یک پایگاه مصری نوشته، با اینکه عربستان همواره از بیان علت اصلی اختلافش با تمیم بن حمد امیر قطر طفره رفته اما هدف اصلی ریاض از انزوای سیاسی دوحه و مسدود کردن سایت‌ها و فیلتر کردن رسانه‌های قطری این بوده که طرح کودتا در عربستان توسط رسانه‌های قطری افشا نشود. سایت مصری همچنین مدعی شده که بن نایف برای سرنگونی محمد بن سلمان، پسر پادشاه با قطر هماهنگ بوده است، موضوعی که درنهایت عربستان از آن مطلع شده است. به گفته برخی ناظران مصری، اختلافات بین قطر و عربستان زمانی بالا گرفت که ریاض اطلاعات موثقی از دخالت قطر در امور داخلی خود با هدف ایجاد درگیری بر سر قدرت بین محمد بن نایف و محمد بن سلمان و بسیج شدن رسانه‌های قطری در حمایت از بن نایف به دست آورد.

 کناره‌گیری پادشاه عربستان؟

در همین حال یک فعال سیاسی سعودی اعلام کرده که سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان به‌زودی به نفع محمد بن سلمان ولیعهد جدید کناره‌گیری خواهد کرد. مجتهد، فعال سیاسی سعودی چهارشنبه در صفحه توییتر خود نوشته که ملک سلمان به‌دنبال ولیعهدی پسرش، در آینده نزدیک کنار خواهد رفت. مجتهد مدعی شده که دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا از این موضوع اطلاع داشته اما موسسات و نهادهای امریکایی و کشورهای اروپایی بسیار غافلگیر شده‌اند. این فعال سیاسی سعودی همچنین از بازداشت شماری از اعضای خاندان آل‌سعود در روزهای آینده خبر داده است.

 پایان جنگ قدرت

سایت النشره نیز نوشته، محمد بن سلمان پس از چند ماه کشمکش میان دو جایگاه ولیعهد و جانشین ولیعهد با کمک پدرش در جنگ داخلی پیروز شد و بن نایف از مسوولیت‌هایش خلع شد، این امر اتفاقات آوریل سال 2015 را به ذهن‌ها می‌آورد، در آن تاریخ مقرن بن عبد العزیز از منصب ولیعهدی خلع شد تا راه برای، پسر شاه جدید باز شود. از آن زمان در محافل سیاسی، دیپلماتیک و رسانه‌یی مختلف بحث‌هایی آغاز شد مبنی بر اینکه محمد بن سلمان پس از پدرش سلمان بن عبد العزیز، پادشاه بعدی عربستان خواهد شد و سناریوهای مختلفی ارائه شد. این سناریوها در مورد راه‌هایی بودند که محمد بن سلمان به‌دلیل ترسش از کودتای محمد بن نایف (ولیعهد نزدیک به امریکا) علیه‌اش ممکن بود از طریق آنها بخواهد از دست وی خلاص شود.

به گزارش ایسنا به نقل از النشره، محمد بن سلمان می‌ترسید که در صورت به قدرت رسیدن بن نایف آنچه برای مقرن بن عبدالعزیز و او رخ داد، تکرار شود، زیرا پادشاه با قدرت و نفوذی که دارد، می‌تواند ولیعهد را برکنار کند به‌ویژه کودتایی که محمد بن نایف در آن شرکت کرد، توانسته بود به رهایی او از دست متعب بن عبدالله، پسر عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه سابق عربستان منجر شود بنابراین نقشه کشید تا با عزل او پیش‌دستی کند تا رسما ولیعهد شود، هر چند که او از زمانی که پدرش قدرت را در دست گرفت، با کنترل بر مهم‌ترین مراکز نفوذ مالی و نظامی عربستان حاکم واقعی کشور بوده است.

بر این اساس چندین سوال درباره عواملی که امروز به محمد بن سلمان برای برداشتن این گام کمک کرد، مطرح می‌شود، حرکتی که کمتر چیزی که می‌توان راجع به آن گفت کودتاست، هر چند که امروز شاهد مراسم بیعت محمد بن نایف با ولیعهد جدید بودیم، اما مهم‌ترین سوالی که مطرح است درباره موضعگیری امریکا نسبت به این تحولات است، زیرا پسر پادشاه فعلی عربستان زمانی که به قدرت رسید، هیچ‌گونه ارتباطی با واشنگتن نداشت در حالی که ولیعهد قبلی مرد اول امریکا محسوب می‌شد.

در این راستا می‌توان اطمینان یافت که محمد بن سلمان از ارتباطی که محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی با امریکا داشت، استفاده کرد، به‌ویژه که بن زاید منافع مشترکی با محمد بن سلمان برای رهایی از دست محمد بن نایف به‌دلیل روابط متشنجش با او داشت، روابط بن زاید و بن نایف پس از افشای اسناد ویکی‌لیکس دچار تنش

شد.

علاوه بر استفاده بن سلمان از ارتباطات بن زاید با امریکا وی اخیرا در راستای ارائه چهره‌یی از خود به‌عنوان فردی قدرتمند که توان محقق کردن منافع امریکا در منطقه را با در پیش گرفتن برخی اقدامات نظامی و اقتصادی دارد، تلاش کرد. اما باید به آنچه فردای برگزاری نشست سران کشورهای اسلامی و امریکا در ریاض رخ داد، توجه کرد، در صبح آن روز قراردادهای مالی متعددی میان مسوولان عربستان و ترامپ در ریاض به امضا رسید و پس از آن برخی کشورهای عربی منطقه و در راس آنها عربستان و امارات قطع روابط دیپلماتیک خود با قطر را اعلام کردند.

در نتیجه محمد بن سلمان در پایان دادن به درگیری‌ها و اختلافات در داخل خاندان حاکم سعودی برای رسیدن به قدرت پیروز شد و این فتح باب بزرگی برای به دست گرفتن قدرت پس از پدرش سلمان بن عبد العزیز بود اما آنچه رخ داده را نمی‌توان مساله‌یی عادی دانست به ویژه که این اتفاق پس از اصلاح بند ب ماده پنج قانون اساسی عربستان رخ داد. اکنون این سوال مطرح است که آیا واقعا درگیری‌ها و اختلافات پایان یافته‌اند یا این اقدامات موقتا تنش‌ها را مخفی خواهد کرد و احتمال دارد اشکال جدیدی از آن را در مراحل آتی شاهد باشیم؟