تقویت توان بازار بیمه اتکایی ایران برای مقابله با ریسک‌های بزرگ

تحلیل بازار بیمه اتکایی ایران، بررسی ساختار آن از لحاظ رقابتی یا انحصاری بودن و مطالعه چالش‌ها و شناسایی موانع همکاری با بیمه‌گران خارجی از اهمیت ویژه‌یی برای توسعه صنعت بیمه ایران و پوشش ریسک‌ها برخوردار است و در این زمینه به تازگی در یک طرح پژوهشی موضوع چالش نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه و ضرورت شناخت و تحلیل بازار بیمه اتکایی ایران برای مقابله با ریسک‌های بزرگ در دوره 8ساله 93-1387مورد بررسی قرار گرفته است.  به گزارش «تعادل» در این پژوهش، روند ظرفیت قبولی و نگهداری در بازار بیمه اتکایی ایران و بررسی اطلاعات صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه و بیمه مرکزی و سالنامه‌های آماری صنعت بیمه طی سال‌های 1387 تا1393، ساختار بازار بیمه اتکایی ایران و 34 کشور منتخب از نظر رقابتی یا انحصاری بودن، چالش‌ها و موانع همکاری با بیمه‌گران خارجی شناسایی و جمع‌بندی این مباحث مورد توجه قرار گرفته است.  اساسا ظرفیت نگهداری در شرکت‌های بیمه باید به صورت درصدی از سرمایه و ذخایر آزاد شرکت‌ها تعیین شود. این درصد در کشورهای مختلف و بر اساس نوع رشته متغیر است. به‌طور مثال ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه در ایالات متحده 10درصد حقوق صاحبان سهام در نظر گرفته می‌شود. در صنعت بیمه ایران، حداکثر ظرفیت نگهداری مجاز موسسه بیمه از هر بیمه‌نامه یا هر ریسک معادل 20درصد سرمایه پرداخت شده، اندوخته‌ها و ذخایر فنی سهم نگهداری به استثنای ذخیره خسارت معوق و ذخیره ریاضی است.  اما ایراداتی نیز درخصوص نحوه محاسبه آن وجود دارد. در محاسبه ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه باید سرمایه و ذخایر آزاد شرکت‌های بیمه مبنای تعیین ظرفیت نگهداری باشد. این در صورتی است که نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری در شرکت‌های بیمه بر اساس آیین‌نامه 20درصد مجموع سرمایه پرداخت شده، اندوخته‌ها و ذخایر فنی سهم نگهداری به استثنای ذخیره خسارت معوق و ذخیره ریاضی در نظر گرفته می‌شود.  ایراد این نحوه محاسبه این است که ذخیره خسارت سهم نگهداری که برای جبران خسارت ریسک‌های پذیرفته شده نگهداری شده است نیز به عنوان ذخایر آزاد در نظر گرفته شده و در محاسبه ظرفیت نگهداری دخیل می‌شود. با توجه به توضیحات ارائه شده در این گزارش ابتدا ظرفیت مجاز نگهداری ریسک براساس آیین‌نامه و سپس بر اساس 20درصد از حقوق صاحبان سهام محاسبه شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که ظرفیت نگهداری ریسک محاسبه شده بر اساس آیین‌نامه طی سال‌های مورد مطالعه از رشد متوسطی معادل 53.25درصد حاصل از افزایش سرمایه پرداخت شده شرکت‌های بیمه و افزایش اندوخته‌های قانونی و ذخایر فنی شرکت‌های بیمه بوده است. محاسبه ظرفیت نگهداری ریسک بر مبنای 20درصد حقوق صاحبان سهام از رشد متوسطی معادل 7.26درصد برخوردار بوده که حدود یک‌درصد از رشد متوسط ظرفیت نگهداری بر مبنای آیین‌نامه  بیشتر بوده است.

در خصوص ظرفیت مجاز قبولی شرکت‌های بیمه نیز محاسبات براساس 10درصد حقوق صاحبان سهام انجام شده و سپس با ظرفیت مجاز قبولی اعلام شده توسط بیمه مرکزی مورد مقایسه قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در صورتی که محاسبه ظرفیت قبولی ریسک بر مبنای 10درصد حقوق صاحبان سهام باشد، میزان ظرفیت قبولی شرکت‌های بیمه کاهش می‌یابد.  رشد متوسط ظرفیت مجاز قبولی شرکت‌های بیمه غیردولتی طی سال‌های مورد مطالعه معادل 67.41درصد بوده که بخش عمده منابع مورد استفاده در محاسبه این ظرفیت، ذخایر فنی سهم نگهداری به استثنای ذخایر خسارت معوق و ریاضی است.  بررسی نسبت‌های مالی یکی از مهم‌ترین ابزارهای تحلیلگری مالی برای ارزیابی وضعیت و عملکرد شرکت‌هاست. لذا پس از بررسی ظرفیت نگهداری و قبولی ریسک توسط صنعت بیمه، عملکرد اتکایی شرکت‌های بیمه و بیمه‌گران اتکایی طی سال‌های 1388 تا 1393 مورد ارزیابی قرار گرفت. نسبت‌های محاسبه شده در این بخش عبارتند از: خسارت سهم نگهداری شرکت‌های بیمه، خسارت دریافتی از بیمه‌گران اتکایی و نسبت خسارت، افزایش و کاهش خسارت نسبت به سال قبل، درصد تغییر حق بیمه، نسبت واگذاری و نگهداری ریسک، نسبت حق بیمه نگهداری به حقوق صاحبان سهام،  نسبت حق بیمه صادره به حقوق صاحبان سهام، شناسایی شرکت‌هایی که بیشترین میزان حق بیمه صادره، حق بیمه قبولی اتکایی و واگذاری اتکایی غیراجباری را داشتند. همچنین شناسایی رشته‌هایی که بیشترین میزان قبولی اتکایی در آنها صورت گرفته، نسبت حق بیمه نگهداری به حق بیمه مستقیم، نسبت حق بیمه قبولی به حق بیمه مستقیم، نسبت حق بیمه قبولی به حق بیمه واگذاری، نسبت حق بیمه واگذاری به حق بیمه مستقیم، شناسایی شرکت‌هایی که نسبت حق بیمه نگهداری به حقوق صاحبان سهام آنها از متوسط بازار کمتر بوده و دارای بیشترین تعهدات نسبت به بیمه‌گذاران خود هستند. علاوه بر این موارد، شناسایی بیمه‌گر اتکایی برتر در بازار بیمه ایران معیار شناسایی بیمه‌گر اتکایی برتر، حق بیمه قبولی اتکایی بیشتر نسبت به سایرین بوده است. بررسی عملکرد بیمه‌گران اتکایی بیمه مرکزی، شرکت‌های بیمه اتکایی امین و اتکایی ایرانیان در بازار اتکایی ایران و... نیز از سایر موارد است.

 سهم بالای بیمه مرکزی و ایران

نتیجه بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی بازه زمانی مورد مطالعه، بین شرکت‌های بیمه و بیمه‌گران اتکایی غیر از بیمه مرکزی بیشترین میزان حق بیمه قبولی متعلق به بیمه ایران بوده است.  در صورتی که اطلاعات مربوط به بیمه مرکزی را نیز لحاظ کنیم از نظر میزان حق بیمه قبولی، بیمه مرکزی در رتبه نخست و شرکت بیمه ایران در رتبه دوم قرار می‌گیرد.

 رشد 31 درصدی

 درصد تغییر در حق بیمه طی سال‌های 1388 تا 1393 نشان می‌دهد که حق بیمه صادره بازار بیمه مستقیم از رقم 8 هزار و 768 میلیارد و 864میلیون تومان در سال 1388 با رشدی بالغ بر 31درصد به رقم 17 هزار و 667 میلیارد و 20 میلیون تومان در سال 1393 رسیده است.  شرکت‌های بیمه میهن و امید و دی به ترتیب با رشد متوسط 18 و 95 و 81 درصدی طی سال‌های مذکور بیشترین رشد و شرکت‌های ملت و حافظ و پارسیان با رشد 16 و 19 و 29 درصد کمترین رشد را داشته‌اند.  نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی طی سال‌های 1388 تا 1393 نشان می‌دهد که متوسط رشد حق‌بیمه صادره بازار از متوسط نرخ تورم در طول 6سال گذشته حدود 11 واحد بیشتر بوده است.

 انحصار چندجانبه بیمه اتکایی در ایران

ساختار بازار ایران انحصار کامل خواهد شد اما باتوجه به اینکه تعداد شرکت‌های بیمه اتکایی در ایران علاوه بر شرکت بیمه اتکایی ایرانیان شامل بیمه مرکزی و شرکت بیمه اتکایی امین نیز هست که بین این سه بیمه‌گر اتکایی، بیمه مرکزی بیشترین سهم قبولی را دارد به‌دلیل وجود اتکایی اجباری لذا ساختار بازار بیمه اتکایی ایران انحصار چندجانبه سخت و متمرکز است.  در زمان تحریم با دو مشکل مواجه خواهیم بود؛ یکی مشکلات مربوط به ظرفیت مالی است و دیگری مربوط به ایجاد شکاف دانش بیمه‌یی با دنیای خارج. معمولا ظرفیت، مشکلی است که در کوتاه‌مدت خود را نشان می‌دهد و دانش، مشکلی است که در بلندمدت خود را نشان می‌دهد و هر دو به یک اندازه دارای اهمیت بالای هستند.