3 شرط جهانی برای کاهش ریزگردها
همواره درختکاری به عنوان یک روش مناسب برای کاهش ریزگردها و تثبیت شن و ماسه معرفی می‌شدند ولی به گفته پرفسور کردوانی پدر علم کویرشناسی ایران به دلیل احداث بی‌رویه چاه‌های متعدد سطح آب‌های زیرزمینی در برخی مناطق 600 متر کاهش یافته و دیگر این روش امروزه روش مناسبی نخواهد بود و به جای آن باید به سمت روش‌هایی چون ریگ‌پاشی حرکت کنیم.
به گزارش ایسنا، «از 6ذخیره‌گاه جنگلی به مساحت یک‌هزار و 133 هکتار در استان سمنان پنج ذخیره‌گاه آن مربوط به جنگل‌های ارس و یک ذخیره‌گاه آن نیز جنگل‌های بلوط است که به دلیل کمبود آب زندگی خود را رو به خشکی ادامه می‌دهند».
این گفته در حالی از سوی مسوولان سازمان حفظ جنگل‌ها اعلام می‌شود که برخی دیگر جنگلکاری و درختکاری را یکی از راهکارهای مهم کشور برای تثبیت شن و ماسه و ریزگرد می‌دانند و به دلیل کمبود آب بسیاری از درخت‌هایی که برای این منظور در سمنان و خوزستان کاشته شده‌اند خشک شدند.
دکتر کردوانی پدر کویرشناسی ایران، با اشاره به وضعیت منابع آبی کشور، تاکید دارد که دیگر جنگلکاری روش مناسبی برای تثبیت شن و ماسه نیست چون سطح آب‌های زیرزمینی در برخی از نقاط کشور تا 600 متر کاهش یافته است.
از قطع آب و برق تا گم‌شدن زنبورها
پروفسور پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران در گفت‌وگو با ایسنا با تاکید بر اینکه در گذشته ایران با ریزگردها آشنا نبود، گفت: در ایران بیشتر با توفان‌های شن و ماسه آشنایی داشتیم و ریزگردهایی که در اهواز وجود داشت منشا خارجی داشت ولی حالا به اندازه‌یی با پدیده ریزگرد مواجه هستیم که به توفان‌های شن و ماسه هم ریزگرد گفته می‌شود. وی کانون‌های خارجی ریزگرد را غرب عراق، شرق اردن، سوریه، عربستان و صحرای آفریقا (بخشی که متعلق به مصر است) دانست و ادامه داد: قطر ریزگردهای وارد شده از این کانون‌ها به ایران کمتر از یک هزارم میلی‌متر است و میتواند هزاران کیلومتر از سطح بلند شود. کردوانی با اشاره به اینکه ریزگردها از نظر خطر به دو دسته آلی و کانی تقسیم می‌شوند، اظهار کرد: منشا ریزگردها ناشی از کانی‌ها حاوی ماسه و «کوارتز» هستند و در صورتی که کوارتز آسیاب شود وارد ریه خواهد شد و آسیب‌های جدی به انسان وارد می‌کند.
وی کاهش دید رانندگان و اختلال در پرواز هواپیماها را از دیگر خسارات وجود ریزگردها دانست و اضافه کرد: در صورتی که ریزگردها با افزایش رطوبت همراه شود موجب قطع آب و برق در شهرهایی چون خوزستان خواهد شد ضمن آنکه محصولات کشاورزی برای انجام فتوسنتز نیاز به نور خورشید دارند که این ریزگردها عاملی برای اختلال در این زمینه خواهد بود. به گفته این محقق زیست محیطی ریزگردها موجب گم شدن زنبورهای عسل و کاهش میزان تولید عسل می‌شود.
نفوذ ریزگرد خارجی به 20 استان
پدر علم کویرشناسی ایران، ترکیه را یکی از کانون‌های ریزگرد ایران نام برد و خاطرنشان کرد: با سد‌هایی که از سوی ترکیه روی آب‌های ورودی به رودهای دجله و فرات احداث کرده است ورودی آب به این دو رودخانه کاهش یافته است ضمن آنکه تالاب‌ها و باتلاق‌های در مسیر این دو رود نیز خشک شده‌اند.
وی جنگ و درگیری‌ها را از دیگر عوامل خشک شدن تالاب‌ها در عراق و ترکیه دانست و گفت: معمولا ریزگردهایی که از خارج به ایران وارد می‌شوند به بیش از 20 استان کشور نفوذ کرده‌اند به گونه‌یی که استانهای ایلام، کرمانشاه، آذربایجان شرقی و غربی، تهران و سمنان شاهد پدیده ریزگرد هستند.
این استاد نمونه دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه حل مساله ریزگردها با منشا خارجی تنها از سوی ایران امکان‌پذیر نیست، افزود: در زمان دولت قبل مذاکراتی با کشورهای عراق و ترکیه انجام شد و ضمن آنکه گروهی از کارشناسان خارجی برای تثبیت ماسه به کشور دعوت شدند که پس از برگزاری یک دوره آموزشی، این گروه خارجی به کشور خود بازگشتند.
کردوانی در عین حال ادامه داد: اخیرا مقرر شده است که 200 هزار هکتار زمین در کربلا و از طریق حق آبه رودهای دجله و فرات عراق، آبیاری شود و از سوی دیگر ایران آموزش‌های لازم برای جلوگیری از ریزگرد با روش پاشش مالچ نفتی و جنگلکاری را ببیند.
کمبود آب و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی
پدر علم کویرشناسی ایران با بیان اینکه در گذشته جنگلکاری با استفاده از گیاهانی چون «طاغ» صورت می‌گرفت، ادامه داد: در آن زمان در دشت‌ها آب‌های زیرزمینی وجود داشت ضمن آنکه به مدت 2 سال با استفاده از تانکرهایی آبیاری می‌شدند تا ریشه درختان بلند و به آب‌های زیر زمینی برسند و در این زمینه موفق بودیم.
این محقق وارد کردن مالچ از لیبی را از دیگر راهکارهای تثبیت شن و ماسه نام برد و گفت: در سال 1342 مالچ به کشور وارد و نخستین منطقه‌یی که اقدام به مالچ پاشی شد بوئین زهرا بوده است.
وی با تاکید بر اینکه من با روش‌های مالچ پاشی و درختکاری مخالف هستم، توضیح داد: اگر سطح آب‌های زیر زمینی بالا بود درختکاری می‌توانست یک روش مناسب برای تثبیت شن و ماسه و ریزگرد باشد ولی وقتی سطح آب‌های زیرزمینی مناطقی چون شهریار 200 متر، رفسنجان 400 متر، ابرکوه 400 متر و جهرم 600 متر کاهش یافته است دیگر جنگلکاری روش مناسبی در این زمینه نخواهد بود. تایید این گفته خشک شدن جنگل‌هایی است که در سال‌های گذشته ایجاد شده است.
پدر علم کویر ایران اضافه کرد: در طی سال‌های گذشته چاه‌های آب متعددی از گرمسار تا مشهد احداث شده و این امر منجر به خشک شده درختان کاشته شده است. در سمنان چندین هکتار جنگل ایجاد شد ولی به دلیل احداث چاه و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در شهر سمنان موجب خشک شدن این جنگل‌ها شده است از این رو ما امروزه ظرفیت ایجاد جنگل را نداریم چون سطح آب‌های زیرزمینی کاهش یافته است. کردوانی با اشاره به جنگلکاری استان خوزستان تاکید کرد: در این استان چندین هزار هکتار درختکاری شد و به دلیل کمبود آب این جنگل‌ها خشک شدند.
حضور سازمان ملل در ایران بدون اجرای طرح‌های مقابله با ریزگرد
وی با اشاره به ارسال نامه رییس سازمان محیط زیست به سازمان ملل درخصوص جهانی بودن پدیده ریزگرد، گفت: سازمان ملل با جهانی بودن این پدیده موافقت کرده و قرار است در 12 تیرماه جاری هیاتی از 50 کشور به ایران بیایند تا اقدامات اجرا شده ایران در زمینه ریزگرد و تثبیت شن و ماسه را بررسی کنند. کردوانی با طرح این سوال که در ایران چه اقداماتی در زمینه ریزگرد انجام شده است، اظهار کرد: باید در علم نوآوری انجام شود و زمانی که سال قبل سازمان ملل، پیشنهاد ایران در زمینه «جهانی بودن ریزگرد» را پذیرفت من پیشنهاد دادم که روش‌هایی را برای مهار ریزگرد اجرایی کنیم تا وقتی این هیات به ایران می‌آیند، آنها این روش‌ها را به نام ایران نامگذاری کنند.
استاد نمونه دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه این همان کاری است که در زمینه قنات انجام شده است، گفت: حالا هر کسی در دنیا قنات را به نام ایران می‌شناسد.
پیشنهادات برای کاهش ریزگرد
وی با اشاره به روش‌های تثبیت شن و ماسه گفت: پیشنهاد من پاشش مالچ شنی- ماسه‌یی است. به این ترتیب که در تانکرها مخلوطی از آب (50 درصد)، رس (35 درصد) و ماسه (15 درصد) ترکیب و بتن شنی ماسه‌یی تولید و در کانون‌های شن و ماسه پاشیده شود.
کردوانی به بیان بهترین روش برای تثبیت ریزگرد پرداخت و یادآور شد: براساس اعلام سازمان ملل برای تثبیت ریزگرد باید ماده اولیه آن در محل وجود داشته باشد، ارزان باشد، فاقد آلودگی‌های زیست‌محیطی و یک بار برای همیشه باشد.
وی مالچ‌های زیستی را خیانتی به محیط زیست دانست و گفت: چند طرح زیستی در زمینه تولید مالچ‌های زیستی پلیمری از سوی شرکت‌های دانش بنیان اجرایی شده که برخی از آنها به مدت 6 ماه دوام دارند و از سوی دیگر این مالچ‌ها حاوی کلروکلیسیم است که این ماده رطوبت هوا را می‌گیرد از این رو منجر به خشک شدن گیاه می‌شود ضمن آنکه عمر مفید آن تا زمانی است که باران نبارد.
