زمان حرکت دادن فیل سفید
فراز جبلی
نماگرهای اقتصادی سال 95 روز گذشته کامل شد و با اندکی تحلیل بسیار دقیق شرایط اقتصادی امروز کشور را ترسیم می‌کند. یکی از سوالات بخش خصوصی در ماه‌های اخیر این بود که رشد اقتصادی کشور مثبت است و در عین حال فعالان اقتصادی معتقد به وجود رکود هستند. این موضوع به چالشی میان فعالان بخش خصوصی و دولت تبدیل شده است؛ دولت مدعی است که بر اساس آمارهای رسمی، کشور از رکود خارج شده است و در مقابل فعالان اقتصادی چنین مساله‌یی بر‌اساس دیده‌های‌شان از بازار را تایید نمی‌کنند. نماگرهای اقتصادی سال 95 به خوبی دلیل این موضوع را نشان می‌دهد. رشد اقتصادی 12.5درصدی در سال 95 را که در نوع خود رکورد خوبی محسوب می‌شود ناشی از بخش‌های مشخصی از اقتصاد است. اگر تنها آمار رشد نفت – که رشدی 61.6درصدی در سال 95 را تجربه کرد- از رشد اقتصادی کم کنیم، رشد GDP به عدد 3.3درصد کاهش پیدا می‌کند که این رشد بیشتر به‌دلیل رشد ارزش افزوده در خودرو و پتروشیمی بوده است. اما در بقیه بخش‌ها چه اتفاقی افتاده است؟ رشد منفی بالا در بخش ساختمان و همچنین رشد منفی برخی صنایع که هر دو به علت کاهش سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها بوده است در واقع پیام خوبی برای اقتصاد کشور ما نیست. در حقیقت بخش‌هایی از اقتصاد ایران که نمونه مشخص آن ساختمان است، تبدیل به فیل سفید شده است. اصطلاح فیل سفید در اقتصاد به سرمایه‌گذاری‌ها و دارایی‌هایی اشاره دارد که هزینه زیادی برای به دست آوردن و در اختیار داشتن آن باید پرداخت و بازدهی آن در مقابل بسیار ناچیز است. مشهور است که روزی پادشاه سیام به یکی از حکام، چند فیل سفید ارزشمند بخشید و به ظاهر به وی لطف بزرگی کرد اما این فیل‌ها که عمری طولانی داشتند نگهداری آنها هزینه‌های سنگینی روی دست صاحب جدید می‌گذاشتند و عملا باعث ورشکستگی وی شدند. در خصوص ساختمان هم مساله به همین شکل تبدیل شده است. چند سالی هست که بازدهی بخش ساختمان نسبت به هزینه‌های سرمایه‌گذاری آن بسیار پایین آمده و به همین دلیل در بازار، ساختمان را به عنوان فیل سفید می‌شناسند. همین موضوع خود را در آمارهای سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان نشان می‌دهد. در سال 92 شاهد کاهش 7.5درصدی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بحث ساختمان بودیم و روند منفی بودن رشد سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساختمان ادامه پیدا کرد تا سال گذشته که به منفی 18.6درصد رسید. حتی دولتی‌ها هم بخش ساختمان را به عنوان فیل سفید می‌نگرند و رشد سرمایه‌گذاری دولت نیز در بخش ساختمان در دو سال گذشته منفی بوده است. نتیجه این موضوع رشد منفی 17درصدی ساختمان در سال 94 و رشد منفی 13.1درصدی در سال 95 است. در سه ماهه اول سال گذشته رشد ساختمان به منفی 27.6 درصد رسیده بود. اما فیل سفید انگاشته شدن تنها مختص ساختمان نیست. در بخش‌های دیگری به ویژه کارخانه‌های صنعتی با سرمایه‌گذاری‌های زیاد این موضوع به چشم می‌خورد. با وجود این رشد اقتصاد به مدد نفت، خودرو و پتروشیمی مثبت است. اما مشکل این است که اکثر این صنایع با بقیه صنایع ارتباط اساسی ندارند. در توسعه اقتصادی این یک بحث جدی است که اگر یک صنعت به عنوان صنعت پیشرو و هسته توسعه اقتصادی کشوری مطرح می‌شود، بقیه صنایع باید با آن صنعت ارتباطی مشخص و در هم تنیده داشته باشند. نفت سال‌هاست که تلاش دارد محور توسعه اقتصادی کشور باشد اما هنوز هم با وجود چندین برنامه توسعه‌یی قبل و بعد از انقلاب، یک عضو پیوندی به اقتصاد ایران محسوب می‌شود. پتروشیمی و خودرو نیز با وجود داشتن صنایع بالادستی و پایین‌دستی اما از نظر ماهیتی نمی‌توانند با بسیاری از بخش‌ها دارای ارتباط باشند. بخش‌هایی که می‌توانند با رشد خود بقیه اقتصاد را به حرکت آورند اتفاقا همان بخش‌هایی هستند که امروزه به عنوان فیل سفید
در‌نظر گرفته می‌شوند. حدود 50 صنعت اصلی و صدها صنایع جانبی با ساختمان در ارتباط هستند. مشکلات عدم سرمایه‌گذاری در ساختمان امروز گریبانگیر بخش‌های سیمان و آهن و بسیاری از بخش‌های دیگر اقتصادی شده و طبیعتا در آینده نه چندان دور این موضوع خود را در موضوعات اساسی مانند معدن و حتی خدمات نشان خواهد داد. اگر فعالان اقتصادی معتقد هستند که در کشور رکود وجود دارد منظور آنها رکود در بخش‌هایی است که بر کسب و کار آنها تاثیر مستقیم گذاشته است وگرنه رشد نفت و خودرو هرقدر هم که افزایش یابد بر بسیاری از کسب و کارها بی‌تاثیر است. به نظر می‌رسد امروز باید فکری به حال به حرکت درآوردن فیل‌های سفید اقتصاد ایران کرد تا سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها دافعه‌یی نداشته باشند در غیر این‌صورت ادامه روند سرمایه‌گذاری منفی در آینده نه چندان دور گریبانگیر دستاوردهای بقیه بخش‌های اقتصادی خواهد شد.
