غربت فضاهای بازی در شهرها
گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
یکی از مهم‌ترین شاخصه شهرهای بزرگ در دنیا، داشتن شهربازی‌های مدرن و پیشرفته است که مخاطبان زیادی هم دارد. گاهی هم بعضی شهرهای بزرگ دنیا را به شهربازیها می‌شناسند. اما در تهران باید راضی و قانع بود به چند بوستان، چند شهربازی سرپوشیده و یک شهربازی بزرگ قناعت کرد. کمبودشهر بازی و اماکنی برای تفریح در پایتخت 12 میلیون نفری تهران معضلی است که در کنار سایر مشکلات تهران مانندآلودگی و هوا و ترافیک شاید چندان به چشم نیاید اما واقعیت این است که نبود مراکز تفریحی که همه شهروندان توانایی مالی استفاده از آن را داشته باشند در درازمدت شهروندان را افسرده و دلمرده می‌کند اتفاقی که کم کم شاهد آن در تهران هستیم و دور از انتظار نیست.
عباس ریاضت، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری و رییس انجمن شهرسازان ایران در گفت‌وگو با تعادل به بیان توضیحاتی در خصوص و اهمیت شهربازی برای شهر پرداخت و گفت: انسان علاوه بر نیاز‌های روزانه، نیاز‌هایی دارد مانند نیاز به تفریح و تفریحگاه و هیجان. جایی که بتواند در آن خود را از استرس‌ها و نگرانی‌ها ناشی از زندگی شهری برهاند. در واقع در عصر جدید نیاز به مجموعه‌های رفاهی و تفریحی با شرایط کیفی مناسب مشهود است. بازی یکی از شیرین‌ترین لذت‌های دوران کودکی است که بدون شک بهترین خاطرات انسان را هم می‌سازد. این روز‌ها دیگر بازی فقط مخصوص کودکان نیست. بسیاری از شهروندان برای گذران اوقات فراغت خود و فاصله گرفتن از کار و مشغله روزانه، به شهربازیها مراجعه می‌کنند تا لذت و هیجان را در کنار خانواده ودوستان خود تجربه کنند. اما واقعیت این است که در ایران به نسبت جمعیت سرانه فضاهای تفریحی در کلیه شهرها رقم پایینی دارد و با وجود طرح‌های جامع برای گسترش فضاهای تفریحی از سال 1347 در تهران همچنان تغییرات نسبت به برنامه‌های در نظر گرفته شده کند بوده و سرانه تفریحاتی در مترمربع تغییرات محسوسی نداشته است. به گفته وی مهندسان شهرساز در طرح‌های توسعه شهری طبق سرانه‌ها فضاهایی را به فضای سبز و زمین بازی کودکان تخصیص می‌دهند ولی در موقع اجرا به دلایل مختلف طرح‌ها اجرا نمی‌شوند. یکی از مهم‌ترین دلایل عدم حضور موثر متخصصان شهرسازی و علوم شهری در بدنه اجرایی شهرداری‌هاست و بدین‌ترتیب نهایت قدرت شهرسازان فقط روی کاغذ می‌ماند. از سوی دیگر عدم تناسب بین فضاهای فرهنگی، هنری و مراکز تفریحی به ویژه برای کودکان و نوجوانان و جوانان از دیگر معضلات در این زمینه است. عدم وجود مکان‌های تفریحی مناسب به خصوص برای جوانان تنش‌های روانی را درجامعه افزایش خواهد داد. در کشورهای پیشرفته توسعه تفریحات و شهربازیها علاوه بر مسله سرگرمی و تفریح و فراغت برای جلوگیری از مشکلات جسمانی و ورانی مردم مورد توجه قرار گرفته است. مرکز تفریحی مدرن با تلفیق آموزش و بازی برای کودکان زمینه شکوفایی استعداد‌های آنان را فراهم کرده است و مراکز اینچنین تبدیل به مراکز استعداد یابی برای کشور‌ها شده‌اند.
دلایل کندی ترقی صنعت بازی
به گفته این کارشناس مدیریت شهری باتوجه به کم اهمیت بودن ایجاد شهربازیها برای دولت و عدم حمایت از این صنعت با وجود تعرفه‌های گمرکی بالا و نبود کمک‌های مالی تنها بخش خصوصی به صورت حرفه‌یی در این بخش فعال است، اما به دلیل عدم حمایت‌های لازم پیشرفت این صنعت بسیار کند است. همچنین استفاده از مشاوره‌های نادرست برای ایجاد شهربازی برای سرمایه داران و علاقه‌مندان این بخش باعث شده تا تعداد شهربازی‌های خوب محدود شود.
ریاضت ادامه داد: شهربازیها در جهان و در ابتدا به شکل امروزی نبودند. کارناوال‌هایی در کشورهای مختلف به صورت سیار با برنامه‌های متنوع وجود داشتند و با برنامه‌های مانند اجرای تئاتر و بازی‌های ساده اقدام به جذب مخاطب می‌کردند و فضاهای بازی سیار در کنار کارناوال‌ها بر پا می‌شد. نمونه آن کارناوال‌هایی بود که در سال 1133 در لندن به اجرای برنامه می‌پرداخت. این کارناوال‌ها 1000 سال قدمت دارند. شهربازی باکن واقع در کلامپنبرک دانمارک در سال 1583 شروع به فعالیت کرد که می‌توان نسل جدید شهربازیها را به آن لقب داد. از سال‌های 1860 و 1870 بود که دستگاه‌های بازی نیز به مجموعه‌های شهربازی اضافه شد و با ورود به دوران صنعتی شدن تعداد شهربازیها افزایش یافت.
رییس انجمن شهرسازان کشور افزود: بین سال‌های 1900 تا1910 شهربازیها با دستگاه‌های چوبی شروع به فعالیت کردند و بعد از مدتی آتش سوزی‌هایی که در این شهربازیها اتفاق افتاد باعث شد تا تغییراتی در کاربرد وسایل ایجاد شود. در این سال‌ها شهربازیها در امریکا گسترش بیشتری داشت و تا سال 1935 به دوره اوج خود رسید. با شروع جنگ جهانی رشد شهربازیها کم و متوقف شد زیرا مردم فرصتی برای تفریحات نداشتند.
پیشینه شهربازی در ایران
به گفته وی تفریحات در ایران نیز تاریخچه دارد. تفریحات مردم معمولا در دوران قدیم شامل بازی‌های مختلف به صورت گروهی مانند الک دولک تماشای شعبده‌بازی و معرکه‌گیری وتماشای نمایش‌های مختلف بود.
نخستین شهربازی ایران شهربازی پارک شهر در سنگلج بود. اکروبات بازی و تیر اندازی به اهداف جزو بازی‌های سنگلج بود که بعدها تاب و سرسره و یک چرخ و فلک هم به آن اضافه شد و نام گاردن پارتی به خود گرفت. البته اگر سرسره‌های شاهی دوره قاجار را به حساب نیاوریم. بعدها شهربازی فان فار در ونک افتتاح شد که دستگاه‌های بیشتری داشت و تا اوایل سال‌های 50 فان فار بهترین شهربازی تهران بود و سپس با افتتاح پارک خرم که بعدا به پارک ارم تغییر نام داد ادامه یافت. شهربازی‌های مدرن ایران البته با دو شهربازی سرپوشیده شروع به فعالیت کرد و تغییرات به سمت پیشرفته شدن آغاز کرد. این شهربازیها سرزمین عجایب تهران در سال 82 و سرزمین عجایب مشهد در سال 86 بودند. که توسط بخش خصوصی ساخته و راه‌اندازی شد.
ریاضت افزود: در کشور ما شهربازیها فقط در چند کلان‌شهر بزرگ وجود دارند و نباید فراموش کنیم که ما در هر محله باید یک فضای مناسب برای بازی کودکان و نوجوانان داشته باشیم زیرا وجود این فضاها در محله باعث ایجاد حس تعلق بیشتر در محله و حضور و مشارکت بیشتر افراد و ساکنان آن محله می‌شود ولی متاسفانه در بسیاری از محلات، فضای بازی وجود ندارد یا اگر هم وجودداشته باشد در بین فضاهای خالی کنار اتوبان یا زیر پل‌ها و کنار مسیل‌هاست که بیشترین آلودگی هوا و آلودگی صوتی و بصری را برای کودکان و نوجوانان به دنبال دارد.
فضای مطلوب برای بازی
به گفته این کارشناس سرانه مطلوب فضاهای بازی در کشورهای توسعه یافته ۲ مترمربع به ازای هر نفراست، این فضا در کشورهای در حال توسعه (مانند ایران) یک متر مربع به ازای هر نفر پیشنهاد شده است و به این ترتیب فاصله زیادی تا نزدیک شدن به سرانه مطلوب فضای بازی داریم و این یکی از دلایل افت کیفیت زندگی کودکان عصر حاضر در کلان‌شهرهاست.
یکی از مسائل و مشکلات ما این است که متاسفانه وسایل بازی مناسب با وضعیت آب و هوا و اقلیم هر شهر انتخاب نمی‌شوند. برای مثال در بازدیدی که از یکی از پارک‌ها و فضاهای بازی در جزیره هرمز داشتم متوجه شدم که از وسایل و تجهیزات آهنی استفاده کرده‌اند و در آن دمای بالا و آفتاب سوزان می‌توان از این لوازم بازی برای تنبیه بچه‌ها استفاده کرد و نه تفریح!
به گفته ریاضت هر چنددرصد حوادث رخ داده در شهربازیها در مقایسه با حوادثی که در سایر حوزه‌های اجتماعی رخ می‌دهد بسیار کمتر است. با وجود این حوادث شهربازی و پارک‌ها می‌تواند مرگبار باشد.
انجمن جهانی شهربازی و شورای ملی استاندارد و ایمنی امریکا، بررسی آماری در خصوص شهربازیها و آسیب‌ها در شهربازی‌های امریکا بین سال‌های 2003 تا 2010 انجام داده است. به این ترتیب که گزارشی از کلیه شهربازی‌های کشور جمع‌آوری شده و ثبت و در مرحله دوم کلیه گزارش‌ها آنالیز و ذخیره‌سازی شدند. براساس این گزارش تقریبا 290 میلیون نفر از 400 شهربازی در امریکا بازدید داشته‌اند که از 1.7 بیلیون دستگاه بازی در این کشور استفاده کرده‌اند. همچنین احتمال آسیب دیدگی در شهربازی‌های امریکا 1 به 24 میلیون است. 59 حادثه از بین 1206 حادثه رخ داده به بستری شدن در بیمارستان‌ها می‌انجامد که معادل 5 درصد از کل حوادث رخ داده است.
ریاضت سه عامل را در بروز آسیب‌های وسایل شهربازیها موثر دانست و گفت: مشکلات فنی و مکانیکی، شامل شکسته شدن یا گم شدن بخشی از دستگاه‌ها. قطعات ایمنی که درست کار نمی‌کنند یا جداشدن غیر منتظره بخشی از قطعات یکی از دلایل حوادث شهربازی‌هاست. مورد دوم رفتار‌های فردی که شامل رفتار مشتریان و همچنین اپراتورهای دستگاه است. عدم پیروی از قوانین و مقررات‌های مربوط به ایمنی استفاده از دستگاه‌ها می‌تواند خطر ساز باشد و دلیل سوم مسائل مربوط به طراحی، چه در مورد دستگاه‌های بازی چه درمورد طراحی شهربازیها. مانند کمبود نور یا شکاف در پله‌هاست.
نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد، این است که کمتر خانواده‌یی به هنگام انتخاب شهربازی یا پارک، به استاندارد بودن وسایل بازی آن توجه می‌کند و اساساً امکان شناسایی وسایل استاندارد یا معیوب توسط خانواده‌ها وجود ندارد. این رویکرد یعنی رعایت مسائل امنیتی و توجه به استاندارد وسایل بازی باید از سوی مسوولان فضای‌های سبز و پارک‌ها یا گردانندگان شهرهای بازی صورت پذیرد.
وسایل بازی فلزی کهنه و غیر استاندارد، بست‌های شکسته، بلبرینگ‌های زنگ زده و معیوب، زنجیرهای غیر مطمئن و نامتوازن تاب‌ها و کف‌سازی‌های خطرناک مملو از سنگ و ماسه و شن، حاکی از بی‌توجهی به موازین استاندارد در شهرهای بازی و پارک‌ها است. وجود این وسایل غیر استاندارد، با ایجاد احتمال بروز حوادث ناگوار برای کودکان، باعث افزایش دلهره و نگرانی والدینی می‌شود که برای گذراندن ساعاتی خوش، به این مکان‌ها می‌روند.
استانداردسازی شهربازیها
در اکثر کشورهای دنیا، استانداردهای گوناگونی برای وسایل بازی تعریف می‌شود و بطور کلی وسایل بازی از 2 نظر فیزیکی و شیمیایی مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش استانداردهای مواد شیمیایی شامل آزمون‌های بررسی میزان آرسنیک، باریم، کادمیم، کرم، سرب و جیوه در مواد به کار رفته در وسایل بازی است. در بخش استانداردهای فیزیکی نیز آزمون‌های بررسی مواردی نظیر داشتن لبه تیز، سقوط، گشتاور، کشش، فشردگی، مواد، استفاده درست و نادرست از مواد اولیه، پرتاب و انواع صداها، احتمال شکستن و شاخص‌هایی از این دست، مد نظرند.
بدون شک بررسی این موارد نیاز به متخصصانی دارد که در این زمینه تجربه کافی دارند، در صورتی که در کشور ما عمده خرید وسایل بازی برای پارک‌ها و شهرهای بازی، توسط مسوولان خرید سازمان‌ها انجام می‌شود که شناختی از مواد شیمیایی مجاز و غیرمجاز در ساخت وسایل بازی ندارند و بیشتر به اعتبار نام شرکت‌ها، ارزانی محصول، نحوه همکاری آنها یا نوع پرداخت مبالغ خرید، اهمیت می‌دهند.
متاسفانه در کشور ما علاوه بر بی‌‌دقتی به هنگام خرید وسایل بازی برای پارک‌ها و شهر‌های‌بازی، برای نصب و نگهداری آنها نیز نیازی به تجارب متخصصان امر احساس نمی‌شود، به شکلی که هرگاه وسیله‌یی از کار بیفتد یا شکستگی و استهلاک آن مشهود باشد، توسط یک جوشکار دوره گرد یا جوشکار واحد خدمات شهرداری تعویض یا تعمیر می‌شود و در این مورد عملاً از بازدید‌های دوره‌یی خبری نیست.
هزار و یک شهر؛ شهربازی جدید پایتخت
باتوجه به اینکه تهران یک شهر بازی بیشتر ندارد، شهرداری تهران تصمیم گرفت تا شهربازی جدید برای این شهر با نام هزار و یک شب بسازد. هزار و یک شهر «نام مجموعه فرهنگی، تفریحی، ورزشی و تجاری» است که قرار است در زمینی به مساحت 136 هکتار در امتداد اتوبان همت در غرب تهران (منطقه 22) به صورت مشارکتی بین شهرداری تهران، به نمایندگی سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهر تهران و شرکت سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی احداث شود. این مجموعه شامل مجتمع تجاری با 396 هزار مترمربع مساحت مفید تجاری به عنوان بزرگ‌ترین مجتمع تجاری خاورمیانه است که در آن پارک آبی در کلاس جهانی که می‌تواند پذیرای 750 هزار نفر باشد. خیابان سرگرمی با طول 400 متر که شامل فروشگاه‌های بزرگ، کافی‌شاپ‌ها، رستوران‌ها و فضای باز عمومی پیش‌بینی شده و در این خیابان تئاترهای روباز و قصه‌خوانی انجام می‌شود. همچنین در پروژه «هزار و یک شهر» سه هتل چند ستاره با گنجایش 3000 تخت برای گروه‌های اقتصادی مختلف مراجعه‌کننده به مجموعه در نظر گرفته شده است.
