چند پیشنهاد برای افزایش ایمنی مترو

محمد رضاپوراقدم

کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری

با توجه به عملکرد شهرداری تهران در احداث خطوط مترو و سرعت بالای توسعه این خطوط لزوم اهمیت دادن به بحث ایمنی خطوط و ایستگاه‌ها و مسائل مربوط به ایمنی شهروندان واضح است. البته باید توجه داشت که ایمنی با امنیت تفاوت دارد که ایمنی مربوط به شرایط فیزیکی مترو به عنوان یک زیرساخت شهری است و امنیت به آثار ذهنی تبعی آن گفته می‌شود و صد البته که با افزایش ایمنی می‌توان تا حدودی حس امنیت را نیز تقویت کرد.

هریک از خطوط مترو به عنوان یک سرمایه ماندگار برای شهر به حساب می‌آید اما چنانچه تدابیر لازم و ملزومات اولیه در طراحی و ساخت خطوط مترو و ایستگاه‌های آن قبل از بهره‌برداری رعایت نشود چه بسا به یک تهدید شهری تبدیل شود! طبق گفته مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران، مترو یکی از خطوط کم حادثه مترو جهان است به‌طوری که بررسی حوادث سقوط افراد در خطوط نسبت به جهان در حد صفر است. اما به هر حال به دلیل اینکه هر روز نقش اجتماعی ایستگاه‌ها پررنگ‌تر می‌شود و در همین نزدیکی بازار وجود دارد، مشخص است که ایمنی یک مکان همگانی بسیار مهم است.

بحث ایمنی خطوط مترو دو بخش را شامل می‌شود: پیش‌بینی مواقع بحرانی و حداقل‌های لازم برای خطوط در حالت عادی.

از حداقل‌های لازم برای حالت عادی مترو می‌توان به تعبیه هواکش جهت ایجاد گردش هوا در زیرزمین در ابتدا، انتها و قسمت میانی هر ایستگاه و ایمنی سکوها اشاره کرد.

اما بخش دوم که مهم‌تر است ایمنی در مواقع بحرانی است که مترو تهران بنا به گفته مسوولان در این مورد بسیار نقص دارد گرچه آنچه عیان است لازم به بیان نیست! از حداقل‌های لازم برای مواقع بحرانی وجود تجهیزات آتش‌نشانی کافی در ایستگاه‌ها، خروجی و راه‌های گریز مشخص و قابل دسترس برای همه، سیستم کنترل هوشمند برق وسایر تاسیسات تا برای هر یک جایگزین در کمترین زمان وجود داشته باشد. به دلیل عمق زیاد خطوط مترو در تهران که در بیشتر موارد به اجبار و به دلیل شرایط توپوگرافی شهر است و همچنین نبود فرهنگ صحیح استفاده از پله‌های برقی و کند بودن سرعت عبور ومرور در پله‌ها خروج مسافران از ایستگاه در موارد بحران یا رساندن تجهیزات بیشتر به نقاط حادثه دیده بسیار سخت و در مواردی ناممکن است پس قبل از وقوع حادثه‌یی جبران‌ناپذیر باید به فکر چاره بود، چاره‌هایی که شاید با یک ایده خلاقانه بسیار کم هزینه هم باشند.

استفاده از درهای شیشه‌یی که به عنوان حائلی میان مسافران و قطار در ایستگاه‌های مترو برخی کشورها استفاده می‌شود، از راهکارهای مهم افزایش ایمنی در متروست و در ایران نیز چند سالی است مساله استفاده از این درها در حال بررسی است.

با توجه به کم بودن مرگ‌و‌میر ناشی از سقوط از بین ریل‌ها، این مورد ‌برای ایران توصیه نمی‌شود.

علاوه بر این درها که بیشتر بر رعایت ایمنی مسافران در ایستگاه‌ها تاکید دارند، استفاده از برخی فناوری‌ها و امکانات دیگر برای افزایش ایمنی قطارهای مترو ضمن حرکت، با هدف حفظ ایمنی مسافران و نیز محافظت از واگن‌ها و تجهیزات ضروری به نظر می‌رسد.

برای حفظ و ارتقای ایمنی، نخست باید توجه کنیم ایمنی، مجموعه‌یی از زیرساخت‌های فرهنگی، فنی و مهندسی است که از لحظه ورود به ایستگاه تا زمان خروج از آن و حتی محوطه خارجی ایستگاه را شامل می‌شود.

نصب تابلوهای هشداردهنده و اعلام زمان‌بندی قطارها در فواصل مختلف ایستگاه و نمایش قطار بعدی، کاهش سرفاصله حرکت قطارها (هِدوِی)، جلوگیری از ازدحام جمعیت روی سکو به جای استفاده از درهای پرهزینه پی‌اس‌دی، ایحاد خطوط ویژه نابینایان و کاهش ازدحام برای جلوگیری از پرتاب نابینایان به داخل سکو که چند سال پیش اتفاق افتاد، از اقداماتی است که برای افزایش ایمنی در مترو قابل اجراست.

استفاده از مانیتورهای روی سکوی روبه‌روی مسافران برای هشدار به مسافران در زمینه ورود قطار نیز مساله‌یی است که می‌تواند تا اندازه زیادی از بروز حوادث جلوگیری کند. امروز بسیاری از مسافران در حالی که در انتظار ورود قطار به ایستگاه هستند، با استفاده از هندزفری به موسیقی گوش می‌دهند و ممکن است متوجه هشدارها نیز نشوند و همین مساله می‌تواند، مساله‌ساز شود. قرار دادن امکانات هشدار فوری به مرکز فرمان روی سکوهای ایستگاه‌ها مساله دیگری است که می‌تواند برای افزایش ایمنی در مترو موثر باشد. این سامانه‌ها باید عملکردی ساده داشته باشند و بتوان کار با آنها را به سادگی به مسافران آموزش داد تا در صورت بروز هر نوع حادثه روی سکوی ایستگاه بتوانند به سرعت به مرکز فرماندهی مترو اطلاع‌رسانی کنند. مسافران نخستین کسانی هستند که متوجه مشکل می‌شوند، بنابراین، این گروه نیازمند بیشترین آموزش بوده و باید بیشترین امکانات فوری اطلاع‌رسانی در دسترس آنها باشد. استقرار دست‌کم یک نفر از نیروی‌انسانی حوزه ایمنی در ایستگاه ضروری است. این فرد باید آمادگی کامل و واکنش سریع در رویارویی با هرنوع سانحه یا بحران داشته باشد. البته آگاهی فوری راهبر مترو از وضعیت ایستگاه و سکو، می‌تواند بهترین واکنش سریع نسبت به یک سانحه باشد. از سوی دیگر استفاده از فناوری به جای فرد که زیرساخت‌های آن موجود است بهترین پیشگیری را به دنبال خواهد داشت. با وجود اینکه کارنامه شهرداری در توسعه فیزیکی سریع و افزایش خطوط مترو قابل ملاحظه و شایسته تقدیر است ولی این توسعه مستلزم توجه به موارد اعلام شده است تا بتوان آن را یک کار بنیادین و ریشه‌یی دانست چرا که در صورت عدم رعایت اصول ایمنی در صورت مشخص شدن آسیب‌های احتمالی برای شهروندان، امکان عدم استفاده از این زیرساخت‌ها وجود دارد که خود آسیب‌های تبعی بسیاری از جمله فاصله گرفتن از توسعه پایدار و ترویج مصرف‌گرایی را به همراه دارد که موضوع بحث دیگری است.