توسعه مترو در ایستگاه مشکلات مالی؟

گروه راه و شهرسازی| زهره علامی|

توسعه مترو به‌عنوان یکی از ارکان حمل‌ونقل عمومی، در کلان‌شهرهای کشور به‌وی‍ژه در شهر تهران به یکی از دغدغه‌های همیشگی مردم و مسوولان تبدیل شده است. آن‌طور که مسوولان شهرداری تهران اعلام کرده‌اند، طی سال‌های گذشته خطوط مترو تهران افزایش یافته و به‌تازگی نیز خط 7 مترو تهران با 27کیلومتر و 22 ایستگاه افتتاح شد. اگرچه بسیاری از منتقدان شهرداری تهران این افتتاح را به‌دلیل آنچه که آن را نبود ایمنی نام می‌برند، زیر سوال برده‌اند، اما خود مقام‌های شهرداری تهران نیز بارها اعلام کرده‌اند که این خط نیازمند واگن‌های جدید است و به تدریج که این واگن‌ها و قطارها تهیه شود، سرفاصله قطارها در این خط کاهش خواهد یافت. از این رو، بی‌گمان حفر تونل و ایجاد راه‌آهن در این تونل‌ها برای توسعه مترو کافی نیست و کشور درحالی توسعه‌یی همچون ایران به تهیه قطارهای شهری نیازمند است. از همین رو است که دیروز مسوولان شهری ورود ۶۶ واگن و ۳۰ دستگاه اتوبوس به چرخه حمل‌ونقل عمومی تهران را جشن گرفتند.

در این مراسم، برخلاف اینکه فعالان صنعت ریلی معتقدند که در ایران توان ساخت واگن مترو وجود ندارد، محمدباقر قالیباف شهردار تهران، از انعقاد قرارداد 450میلیون یورویی برای آماده‌سازی 200واگن مترو خبر داد. قالیباف معتقد است که شرکت واگن‌سازی شهرداری در خاورمیانه بی‌نظیر است و این کارخانه ظرفیت آن را دارد که بیش از 600واگن در سال تولید کند و پایانی بر بحران واگن باشد و تنها مساله در ساخت واگن‌های مترو، کمبود نقدینگی و مشکلات مالی است. البته معاون حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران نظر دیگری دارد، مازیار حسینی درباره توان واگن‌سازی شهرداری تهران می‌گوید: این واگن‌سازی هر نوع سفارشی را می‌تواند طراحی کرده و بسازد و در هر ۲۴ساعت یک واگن اورهال و یک‌دوم واگن در این کارخانه ساخته می‌شود و اگر ظرفیت‌ها افزایش یابد، کارگران این کارخانه می‌توانند بیش از دو واگن را تولید کنند.

تقریبا همزمان با این رویداد شهری، شامگاه یک‌شنبه نیز توافقنامه ریلی ایران با شرکت آلستوم فرانسه برای مشارکت در سرمایه‌گذاری، انتقال فناوری، تولید و صادرات واگن امضا شد و براساس این توافقنامه قرار است، سهم سرمایه‌گذاری شرکت نوسازی صنایع ایران (ایدرو)، آلستوم و شرکت واگن‌ساز داخلی در این پروژه به ترتیب ۲۰، ۶۰ و ۲۰درصد باشد.

امضای این تفاهمنامه برای ساخت واگن مترو و تاکید وزیر صنعت، ‌معدن و تجارت برای انتقال فناوری و تکنولوژی ازسوی فرانسوی‌ها در شرایطی انجام می‌شود که پیش از این چینی‌ها، سازنده اصلی واگن‌های مترو بودند و براساس توافقنامه‌هایی که بین ایران و چین بسته شد، قرار بود فناوری ساخت واگن به ایران انتقال یابد اما گذشت حدود یک دهه و تداوم مونتاژ قطعات کلی واگن‌ها در کارگاه‌های ایرانی نشان از آن دارد که چشم‌بادامی‌ها چندان به وعده‌های خود پایبند نبودند.

عدم پایبندی طرف فرانسوی برای انتقال تکنولوژی در ساخت واگن‌های مترو، موضوعی است که فعالان و کارشناسان حوزه ریلی را نگران می‌کند، ضمن اینکه اشتیاق ایرانی‌ها به امضای قرارداد با طرف خارجی به‌واسطه امتیازات خیره‌کننده بانک‌های خارجی در قراردادها باید از طرف وزارت صنعت و بانک مرکزی به‌عنوان متولیان حمایت از صنعتگران داخلی موردتوجه قرار گیرد.

 عامل بی‌توجهی به توان داخلی

یک کارشناس حوزه ریلی درباره امضای قرارداد ساخت واگن با فرانسوی‌ها به «تعادل» می‌گوید: این قرارداد برای ساخت واگن‌های مترو است و ایران در زمینه تولید این واگن‌ها، تکنولوژی و فناوری لازم را ندارد و واگن‌سازی تهران هم مونتاژ قطعات چینی را برعهده دارد.

محمدحسین رضاییان می‌افزاید: شرکت‌های داخلی در زمینه ساخت واگن‌های مترو حرف چندانی برای گفتن ندارند و واگن‌های ساخته شده و مورد استفاده کنونی هم با همکاری چینی‌ها مونتاژ شده است.

وی ادامه می‌دهد: امضای قرارداد با فرانسه برای ساخت واگن‌های مترو می‌تواند امتیازات و نگرانی‌هایی را برای فعالان به همراه داشته باشد باتوجه به اینکه براساس این قرارداد مشارکتی، تکنولوژی و فناوری منتقل می‌شود؛ قابل تقدیر است اما سوال این است که در قراردادهای قبلی چه در ساخت واگن مترو چه واگن‌های مسافری برون شهری این ماده گنجانده شده بود اما در عمل اجرایی نمی‌شد.

به گفته این کارشناس حوزه ریلی، تجربه نشان داده که در تفاهمنامه‌های ریلی ایرانی، انتقال فناوری در حد مونتاژ اولیه قطعات اصلی باقی مانده است و حتی دانش مونتاژ قطعات کوچک هم به صنعتگران ایرانی منتقل نشده است.

وی با اشاره به نبود دانش ساخت واگن مترو در داخل کشور اظهار می‌کند: حلقه گمشده تمام قراردادهای ریلی، عدم اجرای ماده مربوط به انتقال فناوری در تولید واگن است و مسوولان وزارت صنعت در این زمینه بسیار قاطع عمل کنند.

رضاییان بیان می‌کند: موضوع دیگری که مسوولان باید مورد توجه قرار دهند بحث جذابیت مالی و حمایت بانک‌های خارجی از شرکت‌های سازنده کشورشان است که این موضوع موجب شده توان تولیدکنندگان داخلی برای ساخت واگن نادیده گرفته شود به‌عنوان نمونه در حال حاضر با وجود آنکه در ساخت واگن باری خودکفا هستیم اما شرکت‌های داخلی تمایلی به خرید واگن باری از داخل را ندارند و فاینانس‌های خارجی در این زمینه نقش مهمی را ایفا می‌کنند.

این فعال حوزه ریلی، تصریح می‌کند: وجود شفافیت در مفاد قراردادهای ریلی بسیار مهم و موثر است. براساس تجربیات سال‌های گذشته و قراردادهای قبلی، تنها ‌رقم قرارداد، دورنمایی از اجرای آن و... برای فعالان حوزه ریلی مشخص می‌شود درحالی که باید مفاد قرارداد تشریح شود تا از این طریق، راه‌های دور زدن طرف مقابل بسته شود.

وی ادامه می‌دهد: در برخی قراردادها به‌دلیل عدم پایبندی طرف مقابل به انتقال تکنولوژی، صنعتگران داخلی به شبیه‌سازی قطعات روی می‌آورند و طرف خارجی درمقابل قطعه جدیدی را تولید می‌کرد تا از این طریق، ‌تلاش صنعتگران ایرانی بی‌نتیجه بماند برهمین اساس پیشنهاد می‌شود، مفاد قراردادهای خارجی به صورت شفاف بیان شود اگرچه در قراردادهای داخلی هم شاهد وجود شفافیت در قراردادها نیستیم.

رضاییان درباره شرایط کنونی ساخت واگن‌های مترو در داخل می‌گوید: هم‌اکنون مونتاژ قطعات اصلی در داخل انجام می‌شود اما قطعات اصلی خارجی هستند و طراحی نمای داخلی واگن‌ها، سیستم نوررسانی برعهده صنعتگران داخلی است.

این کارشناس صنعت ریلی اضافه می‌کند: باتوجه به نتیجه قراردادهای قبلی در حوزه ریلی ترس از تبدیل این قرارداد به سرنوشت سایر قراردادها و عدم انتقال تکنولوژی طرف خارجی وجود دارد.