۷۰۳ هزار میلیارد تومان پول داغ در دست مردم
رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها و سپرده بالاتر از نقدینگی
گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
گزیده آمارهای اقتصادی پولی و بانکی فروردین ۹۶نشان می‌دهد که سپرده بلندمدت رشد ۶,۷درصدی در یک سال داشته و برای نخستین‌بار در چند سال اخیر سهم بلندمدت از سپرده درازمدت به ۴۷درصد یعنی کمتر از سپرده کوتاه‌مدت رسیده و سپرده‌های کوتاه‌مدت نیز با رشد ۴۴.۱درصدی در یک سال سهم ۵۳ درصدی از سپرده‌های درازمدت داشته که رشد بالایی نسبت به رشد ۲۳.۷درصدی نقدینگی، رشد ۲۴درصدی شبه پول، رشد۲۳.۷درصدی سپرده مدت‌دار و رشد۲۴.۳درصدی سپرده غیردولتی نشان می‌دهد.
به گزارش تعادل، برخی کارشناسان می‌گویند که در چند ماه اخیر به دلیل تمایل به خروج سپرده‌ها از موسسات غیرمجاز و برخی بانک‌ها به دنبال بحران و تلاطم در جریان موسسات غیرمجاز، سپرده‌گیری با نرخ بالای ۲۰درصد توسط برخی بانک‌ها و موسسات غیرمجاز، نوسانات نرخ ارز در پاییز و زمستان ۹۵، رشد اقتصادی و گردش مالی بیشتر در بازار و... تمایل سپرده‌گذاران به نگهداری پول خود در حساب کوتاه‌مدت بیشتر شده و تحت تاثیر کاهش نرخ سود بانکی، رونق نسبی در برخی بازارها، اتفاقات پس از برجام، نیاز واحدهای اقتصادی به نقدینگی، نوسانات بازار ارز و سکه و... مقصد سپرده‌های بانکی از بلندمدت به سمت کوتاه‌مدت منتقل شده و رشد حساب کوتاه‌مدت بیش از نقدینگی و بلندمدت و کل سپرده‌های بانکی بوده است.
براین اساس پیش‌بینی می‌شود که سهم سپرده کوتاه‌مدت در ماه‌های اردیبهشت تا مرداد ۹۶همچنان افزایش یابد. همچنین درحال حاضر ۷۰۳هزارمیلیارد تومان پول نقد و در دست مردم در حال گردش است که شامل حجم پول با ۱۵۵هزارمیلیارد تومان(۱۲۱هزارمیلیارد تومان حساب دیداری و ۳۴هزارمیلیارد تومان اسکناس) به اضافه ۵۴۸ هزار میلیارد تومان سپرده کوتاه‌مدت، است که معادل بیش از ۵۵ درصد نقدینگی کشور است و هر لحظه می‌تواند به بازارهای مختلف وارد شده و نوسان‌های مختلف را در شاخص‌های اقتصادی به همراه داشته باشد
همچنین رشد بالای سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت نسبت به نقدینگی، رشد کمتر سپرده بلندمدت نسبت به رشد نقدینگی، کاهش سهم قرض‌الحسنه به ۵ درصد کل سپرده غیردیداری بانک‌ها، افزایش بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی و بدهی دولت به بانک‌ها، افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و رشد بالای تسهیلات‌دهی در سال ۹۵ مهم‌ترین تحولات پولی و بانکی کشور در ۱۲ماهه سال ۹۵ و فروردین ۹۶ بوده که در گزارش گزیده آمارهای پولی و بانکی فروردین ۹۶ که به تازگی توسط بانک مرکزی منتشر شده، خودنمایی می‌کند و نشان می‌دهد که شاخص‌های پولی و بانکی نیز متاثر از رشد اقتصادی و بهبود فضای اقتصاد پس از برجام مسیر متفاوتی را طی کرده‌اند.
عملکرد بخش پولی و بانکی در فروردین ۹۶ نشان می‌دهد که ۷۱,۷درصد بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را بدهی دولت به بانک‌ها تشکیل می‌دهد که البته شامل اوراق مشارکت بخش دولتی نیز می‌شود. به عبارت دیگر از رقم ۲۲۵هزارمیلیارد تومان بدهی بخش دولتی در فروردین ۹۶معادل ۱۶۱هزارمیلیارد تومان بدهی دولت به بانک‌ها بوده است.
وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها که به رقم ۱۶۱,۵۴هزارمیلیارد تومان رسیده و وضعیت بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی که به ۱۰۱هزارمیلیارد تومان رسیده نیز حکایت از تاثیر کسری بودجه و منابع دولت دارد که منجر به افزایش بدهی دولت به بانک‌ها شده و در مقابل، بانک‌ها نیز برای تامین منابع خود مبالغ بیشتری به بانک مرکزی بدهکار شده‌اند و به صورت همزمان هر دو بدهی رو به افزایش گذاشته است. به عبارت دیگر دولت، بانک‌ها و بانک مرکزی وارد یک چرخه باطل بدهی شده‌اند که مشخص نیست در چه نقطه‌یی این چرخه از هم گسیخته می‌شود.
بدهی ۲۲۵ هزار میلیارد تومانی بخش دولتی
وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها و بانک مرکزی نشان می‌دهد که در فروردین ۹۶ مانده بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی به ۲۲۵هزار و۲۲۰میلیارد تومان رسیده که شامل بدهی دولت به سیستم بانکی به میزان ۱۹۳,۴۴هزارمیلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به سیستم بانکی به میزان ۳۱.۷۸هزارمیلیارد تومان بوده است. در ترکیب بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی، رشد مستمر بدهی دولت به بانک‌ها، مهم‌ترین بخش را تشکیل می‌دهد که اکنون به ۱۶۱.۵۴هزارمیلیارد تومان رسیده و ۷۱.۷درصد کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را تشکیل می‌دهد به گونه‌یی که از بدهی ۱۶۵هزارمیلیارد تومانی بخش دولتی به بانک‌ها، بدهی دولت به بانک‌ها ۱۶۱هزارمیلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به بانک‌ها ۳.۷هزارمیلیارد تومان است. روند طبیعی در افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی، استفاده از تنخواه بودجه در نیمه اول هر سال و بازپرداخت آن از سوی دولت در نیمه دوم باعث شده در فروردین ۹۶بدهی دولت به بانک مرکزی به ۳۱.۹هزارمیلیارد تومان برسد که کمتر از ماه‌های قبل بوده و معادل ۱۴درصد کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی است. اما بدهی دولت به بانک‌ها و طی ۳سال اخیر از ۶۲ هزار میلیارد تومان در خرداد ماه ۹۲ به ۱۶۱هزارمیلیارد تومان در فروردین ۹۶ رسیده و طی ۳سال معادل ۹۹هزارمیلیارد تومان یا معادل ۱۵۹درصد رشد کرده است. بر این اساس این پرسش اساسی وجود دارد که تحت تاثیر چه عواملی رشد بدهی دولت به بانک‌ها همچنان رو به افزایش است و تسهیلات تکلیفی دولت به بانک‌ها، مسکن مهر، طرح‌های صنعتی و... تا چه حد بار مالی برنامه‌های دولت را به بانک‌ها تحمیل کرده و چه بخش‌هایی بیشترین درخواست تسهیلات بانکی را از سوی دولت به بانک‌ها ارائه کرده است.
رشد ۳۲ درصدی بدهی دولت
کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی دریک سال منتهی به فروردین ۹۶ معادل ۲۱,۳درصد رشد کرده است همچنین بدهی دولت به سیستم بانکی معادل ۲۴.۴درصد رشد کرده و به رقم ۱۹۳.۴۴هزارمیلیارد تومان رسیده است.
رشد صفر درصدی بدهی دولت به بانک مرکزی
رشد بدهی دولت به بانک مرکزی نیز ۰,۲درصد در طول یک سال و نزدیک به صفر بوده است و نشان می‌دهد که بدهی دولت به بانک مرکزی بیشتر تحت تاثیر تنخواه گردان بودجه است و دولت در بدهی به بانک مرکزی با انضباط و وسواس عمل کرده است.
این درحالی است که رشد بدهی دولت به بانک‌ها ۳۰,۶درصد در یک سال منتهی به فروردین ۹۶ بوده است. همچنین میزان بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی با رقم ۶۰ هزارمیلیارد تومان ۰.۹درصد در یک سال رشد یافته و سهم دولت از این بدهی ۳۱هزار و ۹۰۰میلیارد تومان و سهم شرکت‌ها و موسسات دولتی ۲۸هزار و ۸۰میلیارد تومان است. رشد بدهی دولت به بانک مرکزی در یک سال منتهی به فروردین ۹۶ معادل ۰.۲درصد و بدهی شرکت‌ها و موسسات دولتی ۰.۹درصد بوده است.
بدهی بانک‌ها ۱۰۱ هزار میلیارد تومان شد
بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز که در بهمن ماه به رقم ۱۱۵,۴۹هزارمیلیارد تومان رسیده بود به ۱۰۱هزارمیلیارد تومان در فروردین ۹۶رسید که رشد ۱۴.۵درصد در طول یک سال داشته است. در بخش بدهی‌های بانک مرکزی، سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری نزد بانک مرکزی ۱۳۱هزارمیلیارد تومان برآورد شده و سهم سپرده قانونی ۱۲۵هزار و ۵۹۰ میلیارد تومان بوده که رشد ۲۱.۴درصدی در طول یک سال داشته است. سپرده دیداری نزد بانک مرکزی ۶۵ هزار و ۱۳۰میلیارد تومان بوده که ۳۲.۲-درصد در یک سال کاهش داشته است. بدهی‌های ارزی بانک مرکزی شامل ثبت سفارش کالاها نیز معادل ۱۴۸هزارمیلیارد تومان اعلام شده که کاهش ۳.۴-درصدی در طول یک سال اخیر داشته است. سپرده بخش دولتی نزد بانک مرکزی در یک سال منتهی با ۰.۹درصد افزایش به ۵۹۷ هزار و ۹۸۰میلیارد تومان رسیده است. مجموع دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان فروردین ۹۶به رقم ۳۳۷هزار و ۳۷۱۰میلیارد تومان رسیده که نسبت به ماه مشابه سال قبل ۲۵- درصد کاهش داشته است. سایر دارایی‌های بانک مرکزی در یک سال ۳۴.۱۸درصد رشد کرده و به ۶۶۸۰ میلیارد تومان رسیده است. مجموع دارایی‌های بانک مرکزی ۵۱۱ هزارمیلیارد تومان در پایان فروردین ماه محاسبه شده است. این رقم رشد ۲درصدی در یک سال منتهی به فروردین ۹۶ داشته است.
رشد ۲۴ درصدی نقدینگی
در پایان فروردین ۹۶نقدینگی با رشد ۱۲ماهه ۲۳,۷درصد به ۱۲۶۴هزار و۱۱۰میلیارد تومان رسید. البته این رشد ۲۳درصدی بیشتر حاصل رشد ضریب فزاینده بوده و کمتر به رشد پایه پولی مرتبط بوده است. ضریب فزاینده نیز به عدد ۶.۹۵ رسیده و نشان‌دهنده این است که از مبلغ ۱۷۰هزار میلیارد تومان پایه پولی موجود، بانک‌ها گردش مالی و نقدینگی قابل‌توجهی داشته و باعث افزایش ضریب تکاثر یا خلق پول شده است.
رشد شبه‌پول کمتر از نقدینگی و پول
همچنین حجم پول شامل حساب جاری یا دیداری و اسکناس و سکه با ۱۵۵هزار میلیارد تومان در فروردین ۹۶ در ۱۲ماهه ۲۱,۴درصد رشد داشته است. حجم شبه‌پول شامل سپرده درازمدت و قرض‌الحسنه نیز ۱۱۰۹هزار و ۶۰ میلیارد تومان بوده که رشد ۲۴درصدی در طول یک سال اخیر داشته است.
در شرایطی که نقدینگی رشد بالای ۲۳,۷درصد و پول رشد ۲۱.۴رصد داشته رشد شبه‌پول ۲۴درصد بوده است و نشان می‌دهد که شبه پول بیش از نقدینگی و پول رشد کرده و نشان می‌دهد که به‌دنبال کاهش نرخ سود بانکی به ۱۵درصد و رشد اقتصادی پس از برجام و سال ۹۵ که با بخش نفت ۱۲.۵درصد در سال ۹۵ برآورد شده و بدون نفت ۳.۳درصد اعلام شده است، رشد سپرده‌های دیداری یا جاری مربوط به معاملات نقد و چک نیز افزوده شده که نسبت به رشد اندک ماه‌ها و سال‌های پیش بالاتر است و نشان می‌دهد که تحت‌تاثیر رشد اقتصادی سال ۹۵ همچنین کاهش نرخ سود بانکی، نرخ رشد پول یا حساب جاری افزایش قابل‌توجهی داشته است.
کارشناسان تزریق ۱۶۵۰۰میلیارد تومان وام به بنگاه‌های کوچک و متوسط کشور، تزریق ۵۴۰هزار میلیارد تومان تسهیلات به واحدهای اقتصادی و رشد تولید و بنگاه‌ها در یک‌سال منتهی به فروردین ۹۶را دلیل رشد بالای حجم پول و حساب جاری نسبت به شبه‌پول و نقدینگی ارزیابی کرده‌اند.
رشد سپرده دیداری و کوتاه‌مدت
از سوی دیگر رقم سپرده دیداری بانک‌ها معادل ۱۲۰هزار میلیارد تومان با رشد یک ساله ۲۶,۷درصدی گزارش شده است. این رشد ۲۶درصدی سپرده دیداری بانک‌ها در مقایسه با رشد ۲۴.۳درصدی سپرده غیردولتی، رشد ۲۳درصدی نقدینگی، رشد ۹درصدی اسکناس، رشد ۲۴درصدی شبه‌پول، رشد ۲۱درصدی پول، رشد ۶.۷ درصدی سپرده بلندمدت از همه بالاتر بوده و تنها از رشد ۴۴.۱درصدی سپرده کوتاه‌مدت در یک‌سال منتهی به فروردین۹۶ کمتر بوده و نشان می‌دهد که سپرده‌گذاران در سال ۹۵ تمایل داشته‌اند پول خود را به‌صورت نقد و در دسترس یا در حساب جاری نگهداری یا در حساب کوتاه‌مدت حفظ کنند تا برای معاملات به کار گیرند و این موضوع متاثر از تحرک، رونق نسبی، رشد اقتصادی و کاهش نرخ سود بانکی و نیاز بنگاه‌ها به نقدینگی در دسترس همچنین تمایل به جابه‌جایی پول در شبکه بانکی و بازار پول بوده است.
رشد بلندمدت کمتر از نقدینگی
در کنار این موضوع که نشان‌دهنده تحرک بیشتر سپرده‌گذاران برای گردش پول از حساب جاری به معاملات مختلف است، رشد ۴۴,۱درصدی سپرده کوتاه‌مدت نیز نشان می‌دهد که تمایل سپرده‌گذاران به حفظ پول به صورت قابل دسترسی بالا، جهت تصمیم‌گیری آنی، گردش بیشتر و تصمیم‌گیری سریع برای معاملات مختلف ارزی، خریدوفروش، سپرده‌گذاری در سایر معاملات و سرمایه‌گذاری‌های مختلف است.
به‌عبارت دیگر در یک سال اخیر مقصد سرمایه‌گذاری‌ها در سیستم بانکی از بلندمدت به سمت حساب‌های جاری و کوتاه‌مدت تغییر کرده و رشد بالای سپرده دیداری یا حساب جاری ۲۶,۷درصدی و رشد سپرده کوتاه‌مدت ۴۴درصدی که بالاتر از رشد نقدینگی ۲۳.۷درصدی و رشد ۲۴درصدی شبه‌پول بوده، نشان‌دهنده خروج سپرده‌ها از بلندمدت و حرکت آن به سمت سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت بوده و در پنج ماه آذر ۹۵ تا فروردین ۹۶ برای نخستین‌بار در طول ۴ سال اخیر، رشد یک ساله سپرده بلندمدت کمتر از رشد نقدینگی و رشد حساب جاری بوده است.
همچنین از مبلغ ۱۱۰۹هزارمیلیارد تومان شبه‌پول، ۱۰۳۴هزارمیلیارد تومان معادل ۹۳درصد سپرده درازمدت بوده و رشد شبه‌پول و سپرده درازمدت بالای ۲۳درصدی در طول یک سال اخیر بوده است. قرض‌الحسنه هم با رقم ۵۶۴۶۰ میلیارد تومان رشد ۳۱,۵۹درصدی داشته و سهم آن به رقم اندک ۵ درصد کل سپرده غیردولتی بانک‌ها رسیده است.
رشد تسهیلات‌دهی بالاتر از نقدینگی
بدهی بخش غیردولتی یا تسهیلات بانک‌ها نیز در فروردین ۹۶ به رقم ۹۱۳هزار میلیارد تومان رسیده که رشد ۲۴,۱درصدی در طول یک‌سال داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها نسبت به رشد نقدینگی با ۲۳.۷درصد بیشتر بوده و البته کمتر از رشد سپرده‌های غیردولتی با ۲۴.۳درصد بوده است.
براساس رشد ۳۱درصدی تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال ۹۵ و ادامه آن در سال ۹۶ که معادل ۵۴۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات در سال ۹۵ پرداخت شده رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال ۹۵ بالاترین رقم را در سال‌های اخیر به خود اختصاص داده است. سپرده غیردولتی نیز با رقم ۱۲۲۹هزار میلیارد تومان رشد ۲۴,۳درصدی در یک‌سال داشته است. به عبارت دیگر ۹۷.۲۸درصد از نقدینگی کشور به صورت سپرده در بانک‌ها جذب شده است.
رقم مانده تسهیلات بانک‌ها نیز معادل ۷۴,۳درصد سپرده بانک‌ها و ۷۲درصد نقدینگی کشور است.
