توافق پاریس فارغ از فضاسازی سیاسی بررسی شود

لایحه پیوستن ایران به توافقنامه پاریس که با هدف کنترل تولید گازهای گلخانه‌یی در جهان و کاهش دو درجه‌یی دمای زمین در مجلس شورای اسلامی تصویب شده است، با مخالفانی روبه رو شده است که با فضاسازی‌های رسانه‌یی نپیوستن ایران را به این توافقنامه دنبال می‌کنند.

توافقنامه پاریس در آذرماه سال 1394 با امضای 195 کشور جهان نهایی شد. این توافقنامه به دنبال کنترل و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی در جهان است و بر اساس آن، میزان افزایش گرمایش زمین تا سال ۲۰۵۰ میلادی باید زیر ۲ درجه باقی بماند.

توافقنامه پاریس در سال 1395 اجرایی شد و بسیاری از کشورها از جمله ایران آن را امضا کردند. لایحه الحاق رسمی ایران به این توافقنامه که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، اکنون در انتظار تایید شورای نگهبان به سر می‌برد.

حاشیه جدی و خبرساز در این باره، خروج امریکا از توافقنامه پاریس بود. نشست سران گروه 20 که تیرماه گذشته در هامبورگ آلمان برگزار شد با خروج امریکا از این توافقنامه بار دیگر تصمیم‌گیری بر سر مسائل زیست محیطی جهان را در هاله‌یی از ابهام‌ها و مخالفت‌ها قرار داد.

در حال حاضر نیز، پیوستن ایران به این توافقنامه با مخالفت‌ها و موافقت‌هایی روبه رو شده است. منتقدان با فضاسازی‌های رسانه‌یی تلاش می‌کنند تا نشان دهند این الحاق برای ایران بی‌ثمر خواهد بود و محدودیت‌هایی برای کشور ایجاد خواهد کرد. در حالی که بسیاری از مسوولان وزارت نیرو و مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست از پیامدهای مثبت پیوستن ایران به این توافقنامه سخن می‌گویند.

 توافقنامه پاریس چیست؟

موافقتنامه پاریس که با هدف کنترل و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی در جهان و جلوگیری از افزایش دمای کره زمین به امضا رسید، دارای اصولی است که یکی از مهم‌ترین آن لزوم تصویب توافقنامه در مجالس کشورهای عضو است. تاکنون 105 کشور جهان این موافقنامه را به تصویب رسانده‌اند که در صورت تصویب موافقتنامه در شورای نگهبان، ایران صد و ششمین کشوری خواهد بود که این موافقنامه را پذیرفته است.

مجلس شورای اسلامی ایران بیست و سوم آبان ماه سال گذشته لایحه موافقنامه پاریس را با 149 رای موافق، 6 رای مخالف و 8 رای ممتنع از مجموع 206 نماینده حاضر تصویب کرد.

«محمد مجابی» معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست، تصویب این لایحه را نشانی از درایت مجلس دهم عنوان کرد و باعث افزایش جایگاه ایران دانست.

این توافقنامه شامل یک مقدمه و 29 ماده است. آنچه اهمیت دارد این است که در ماده 2 این توافقنامه هدف اصلی تقویت واکنش جهانی نسبت به خطر تغییر آب و هوا و حرکت در زمینه توسعه پایدار و مواردی از جمله ریشه کن کردن فقر مطرح شده است.

در مقدمه این لایحه نیز بیان شده است: با توجه به لزوم واکنش موثر و تدریجی نسبت به تهدید فوری تغییرات آب و هوایی براساس بهترین دانش علمی موجود و با عنایت به نیازهای خاص و شرایط ویژه کشورهای عضو کنوانسیون چارچوب ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوا به خصوص کشورهایی که بطور ویژه در برابر عوارض نامطلوب تغییرات آب و هوایی آسیب پذیر هستند و ضرورت تامین مالی و انتقال فناوری در این زمینه وجود دارد این لایحه جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است.

 مخالفان چه می‌گویند؟

منتقدان توافقنامه پاریس که در ماه‌های گذشته با فضاسازی رسانه‌یی به دنبال خروج ایران از توافقنامه و تصویب نشدن آن از طرف شورای نگهبان بودند، در تلاش هستند تا نشان دهند که پیوستن ایران به این توافقنامه محدودیت‌ها و تهدیدات سیاسی و اقتصادی فراوانی برای کشور به همراه خواهد داشت.

ایرنا در این گزارش افزوده است: برخی مخالفان مدعی‌اند که توافق پاریس دارای شبهات مالی چون بار مالی 17 میلیون دلاری برای ایران است.

در حالی که «مجید شفیع پور» رییس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌‌های سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این دسته عنوان کرد، «درهیچ جای توافق‌ نامه در مورد اینکه کشورها باید تعهدی از جنس تامین اعتبار و هزینه کردن داشته باشند، وجود ندارد و تنها الزام شده که کشورهای توسعه‌ یافته برای افزایش تاب آوری از طریق بانک‌های چند جانبه مثل بانک جهانی، بانک‌های چند جانبه آسیایی، بانک توسعه اسلامی و از طریق همکاری‌های دوجانبه، زمینه انتقال فناوری را در عرصه سازگاری و در عرصه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی اقدام کنند.»

برخی رسانه‌های منتقد دولت نیز در ماه‌های اخیر، مخالفت خود را با پیوستن ایران به این توافقنامه در گزارش‌ها و گفت‌وگوهای خود ابراز کردند. به ادعای منتقدان، پیوستن ایران به این پیمان بین‌المللی مانع از تحقق سیاست‌های کلان کشور خواهد شد. از این رو، گمان می‌برند که این توافق هیچ سودی برای ایران ندارد و نباید چشم بسته آن را پذیرفت.

از نگاه مخالفان، متن موافقتنامه کشور را متعهد به رها کردن منابع نفت و گاز خواهد ساخت و اگر کشور در دوره‌یی با افزایش بهره‌ وری انرژی، انتشار دی ‌اکسید کربن را کاهش دهد، با توجه به الزام بلندمدت بند 19 ماده 4، در سال‌های بعد، گریزی از رها کردن منابع نفت و گاز خود نخواهد داشت؛ زیرا طبق این بند باید سیاست‌های اقتصادی و صنعتی خود را بر پایه منابع موجود در کشور قرار ندهد، این به‌ معنای از دست دادن فرصت استفاده از این منابع در مسیر پیشرفت و توسعه برای همیشه ارزیابی می‌شود.

استدلال مخالفان در بیان این ادعا این است که اگر قرار است با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی مانع گرمایش زمین شویم، عدالت حکم می‌کند که نخست کشورهای صنعتی، تولید گازهای گلخانه‌یی خود را کاهش دهند.

بر پایه نظر دسته‌یی دیگر از منتقدان سیاست‌های زیست محیطی دولت، عمل به توافق پاریس هیچ تاثیری بر کاهش آلودگی هوای تهران نخواهد گذاشت.

«مهدی اسکندری» کارشناس مسائل بین‌الملل در تارنمای اندیشکده راهبردی تبیین بر این ادعا پافشاری می‌کند که «با اجرایی شدن این توافقنامه میزان تقاضا و در نتیجه قیمت نفت کاهش خواهد یافت و در نتیجه در اقتصاد ایران تاثیرگذار خواهد بود.»

اسکندری بر این باور است که صنایع دیگر ایران نیز وابسته به منابع نفت و گاز است و در رشد اقتصادی ایران اختلال ایجاد می‌کند. ایران تا سال ۲۰۲۵ با محدودیت‌‌های چشم‌‌گیری در صنایع‌ هسته‌یی خود مواجه است و به نظر می‌آید تعداد نیروگاه‌های اتمی ایران (با وجود حرکت به سمت ساخت نیروگاه‌های جدید) نمی‌تواند رقم قابل توجهی از نیاز انرژی کشور را در برهه کاهش مصرف نفت و گاز تامین کند. با کاهش مصرف نفت و گاز در ایران و جهان، منابع مالی ایران کاهش و تامین انرژی در کشور نیز با اختلال روبرو شود.

به باور این گروه از منتقدان، توافقنامه پاریس باعث محدودیت در میزان مشتریان نفت و گاز ایران خواهد شد. در این میان، برخی شبهات دیگری درباره توافقنامه پاریس مطرح شده است که بیان می‌کند این توافق می‌تواند محدودیت‌هایی را در مسیر پیشرفت کشور و توسعه ایجاد کند و مانعی برای تحقق اقتصاد مقاومتی باشد.

 دفاع موافقان از الحاق ایران به توافقنامه پاریس

پیش از تفاهم کشورهای جهان بر سر توافقنامه پارس، رهبر معظم انقلاب اسلامی سیاست‌های کلی محیط زیست را در آبان ماه همان سال (95) ابلاغ کردند. یکی از بندهای ابلاغیه مقام معظم رهبری به گسترش اقتصاد سبز اختصاص یافت که بر مبنای آن «صنعتِ کم‌کربن، استفاده از انرژی‌های پاک، محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک و مدیریت پسماندها و پساب‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و زیست‌محیطی» است؛ هدفی که در توافقنامه پاریس نیز دنبال می‌شود.

بنابراین، تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی یک تکلیف ملی به شمار می‌رود. در سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست نیز بر اصلاح الگوی مصرف تاکید شده است.

با توجه به اینکه ایران در زمره ۱۰ کشور عمده تولیدکننده گازهای گلخانه‌یی قرار دارد و به دنبال همسوکردن برنامه‌های توسعه‌یی خود با اقتصاد کم‌ کربن است، این توافقنامه ظرفیت مناسبی برای دستیابی به این اهداف باشد.

استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بر اساس این توافقنامه موضوعی است که ایران پیش‌تر به صورت داوطلبانه اعلام به استفاده ازآن کرده بود. توسعه اقتصاد سبز و گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر علاوه بر اینکه آلودگی زیست محیطی از خود برجای نمی‌گذارد، عامل مهی در صادرات و حفظ ذخایر انرژی کشور نیز خواهد بود.

سال‌ها است که مسوولان و فعالان محیط زیست نسبت به حفظ منابع و ذخیره آنها برای نسل‌های آینده هشدار می‌دهند. جایگزینی انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در کنار اصلاح الگوی مصرف انرزی کمک بزرگی به حفظ ذخایر آب، نفت و گاز خواهد کرد.

در همین راستا، «حمید چیت چیان» وزیر نیرو در حاشیه نشست هیات دولت چهارم مردادماه اعلام کرد که پیوستن به توافق پاریس بسیار ارزشمند است و حتی یک بند از این توافقنامه برخلاف منافع ملی ایران نیست.

وی تاکید کرد: در توافقنامه پاریس هیچ الزام و اجباری بر دوش دولت‌ها گذاشته نشده است و هر کشور بنا به ظرفیت خود به صورت داوطلبانه اقداماتی را عنوان کرده است.

چیت چیان در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه گفته می‌شود توافقنامه پاریس جلوی توسعه ایران را می‌گیرد، گفت: کسانی که این حرف را می‌زنند با متن توافق پاریس آشنایی ندارند.

در عین حال نیز موافقان تعهدنامه پاریس و مسوولان سازمان محیط زیست بر این باورند که با پیوستن به این موافقت‌نامه می‌توان سیاست‌های کلان نظام در حوزه اصلاح الگوی مصرف را اجرایی کرد.

«معصومه ابتکار» رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در دفاع از الحاق ایران به این توافقنامه گفت: در حال حاضر اقتصاد و محیط زیست ایران گریبانگیر الگوی نادرست مصرف انرژی است و سرانه مصرف انرژی در ایران 9 برابر اروپا است. عوارض این مصرف انرژی، آلودگی هوا است.

از نگاه ابتکار، با توجه به تغییر اقلیم ایران و به وجود آمدن شرایط خشکسالی، پیوستن به این توافق عاملی برای جبران خسارت‌ها، حفظ تالاب‌ها و جنگل‌ها خواهد شد.

«سعید متصدی» معاون سازمان محیط نیز در تازه‌ترین اظهارات خود نسبت به تصویب هرچه سریع‌تر موافقتنامه پاریس از طرف شورای نگهبان ابراز امیدواری کرده است و در برشمردن مزایای این توافقنامه گفت: یکی از مزایای توافقنامه این است که در آن به کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که هم انتشار گازهای گلخانه‌یی دارند و هم از اثرات نامطلوب انتشاری توسط کشورهای دیگر تاثیر می‌گیرند مانند ایران، کمک شود. موافقتنامه پاریس هم کمک زیادی برای ما خواهد بود که بتوانیم به اهداف خودمان که کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای، جلوگیری از اثرات تغییر اقلیم و حفظ سلامت مردم است، برسیم.

موافقان پیوستن پیوستن ایران به این توافقنامه خواهان بررسی آن دور از فضاسازی سیاسی و رسانه‌یی و توجه به ان در فضایی علمی و فنی هستند.

بررسی نگاه مخالفان و موافقان پیوستن ایران به توافق پاریس از علمی و فنی بودن دلایل موافقان برای تحقق این امر حکایت دارد. چرا که با توجه به سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب در حوزه محیط زیست، وجود چالش‌هایی چون استفاده از سوخت‌های فسیلی و آلودگی‌های ناشی از آن، بهینه نبودن مصرف انرژی، الگوی مصرف نادرست، بحرانی شدن وضعیت منابع طبیعی کشور، ادامه سیاست‌های حفاظتی دولت در حوزه محیط زیست در دولت بعدی و همچنین، حرکت جهان به سمت گسترش صنایع و اقتصاد سبز، پیوستن ایران به این توافقنامه را ضرورت می‌بخشد.